Układ wodny, inaczej ambulakralny, to charakterystyczny dla szkarłupni (Echinodermata) pięciopromienny system cienkościennych kanałów i zbiorników wysłanych nabłonkiem rzęskowym. Jest on częścią celomyceloma, wtórna jama ciałacelomy. Wypełnia go płyn o składzie podobnym do wody morskiej.

Układ wodny (ambulakralny) składa się z kanału okrężnego (1), do którego w międzypromieniach uchodzą zbiorniki zwane naczyniami Poliego, stanowiące rezerwuar płynu (2), a u rozgwiazd dodatkowo niewielkie gruczołowe ciałka Tiedemanna (miejsce tworzenia się amebocytówamebocytyamebocytów) (3). Ponadto z kanału okrężnego odchodzą kanały promieniste (4). Ich liczba odpowiada liczbie ramion lub promieni. Są one zakończone ślepo okrytym nabłonkiem czułkiem zmysłowym. Kanały promieniste oddają liczne drobne rozgałęzienia zwane nóżkami ambulakralnymi (5), które często wytwarzają przyssawkowate zakończenia. U podstawy nóżek ambulakralnych znajdują się pęcherzykowate zbiorniki – ampułki (6). Układ wodny komunikuje się ze światem zewnętrznym za pośrednictwem kanału kamiennego (7). Komunikacja kanału kamiennego z otaczającą zwierzę wodą morską odbywa się za pomocą płytki sitowej (madreporowej)płytka sitowa (madreporowa)płytki sitowej (madreporowej) (8), która przebita jest licznymi otworkami.

R1X06Vl1nMFRt

Grafika przedstawia płytkę sitową rozgwiazdy. Ma ona intensywnie pomarszczoną powierzchnię z licznymi otworami w postaci kanalików. Tworzą one owalną strukturę. Są umieszczone na grzbiecie rozgwiazdy.

Ampułki, kurcząc się, zwiększają ciśnienie napływającego do nóżki płynu ambulakralnego, co powoduje wydłużenie się nóżki. Po przytwierdzeniu przyssawkowatych końców do podłoża nóżki mogą się kurczyć, przesuwając ciało zwierzęcia. U szkarłupni pozbawionych przyssawek nóżki pełnią funkcję podpierającą podczas lokomocji. Specjalne zastawki, podczas skurczu ampułek, zamykają odpływ wody do kanałów promienistych. Przyczepienie się nóżek ambulakralnych do podłoża ułatwia wydzielina gruczołów śluzowych.

Nóżki ambulakralne pełnią funkcję lokomocyjną, umożliwiając przywieranie do podłoża, a także drążenie w nim.

R1WujmZ3JovID

Film opisuje funkcję lokomocyjną nóżek wodnych u Colobometra perspinosa.

Film opisuje funkcję lokomocyjną nóżek wodnych u Colobometra perspinosa.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1WujmZ3JovID

Film opisuje funkcję lokomocyjną nóżek wodnych u Colobometra perspinosa.

Ponadto uczestniczą w chwytaniu pokarmu, wymianie gazowej oraz odbieraniu bodźców dotykowych, chemicznych i świetlnych. Za pomocą nóżek ambulakralnych rozgwiazda potrafi przywrzeć do muszli małża i przez długi czas oddziaływać na zwieracz jego muszli, aż doprowadzi do jej otwarcia.

Układ wodny może przejmować funkcje układu wydalniczego, którego u szkarłupni brak. Przez nóżki ambulakralne wydalane mogą być amebocyty z toksycznymi produktami przemiany materii wychwyconymi z płynu celomatycznego.

Słownik