Przeczytaj
Światło jest istotnym czynnikiem abiotycznymabiotycznym nie tylko w biomachbiomach lądowych. Odgrywa ważną rolę również w biomach wodnych – jego dostępność jest jednak zależna od głębokości danego obszaru. Również inne czynniki fizyczne, takie jak gęstość wody, jej temperatura i ciśnienie, kształtują strukturę biomów wodnych. Natomiast czynnik chemiczny, jakim jest zasolenie wody, pozwala na wyróżnienie biomów słodkowodnych, przejściowych i słonowodnych. Biomy wodne danego rodzaju znajdują się w różnych miejscach na całym świecie – co ważne, nie mają one pasowego ułożenia, jakie charakteryzuje biomy lądowe.
Strefowość biomów wodnych
Oceany i głębokie jeziora charakteryzują się nie tylko strefowością poziomą, ale także pionową. Głównym czynnikiem rozgraniczającym strefy w pionie jest niezbędne do fotosyntezy światło słoneczne. Absorbowane jest ono przez wodę i żyjące w niej organizmy, dlatego jego intensywność spada wraz z głębokością. Wraz ze wzrostem głębokości rośnie również ciśnienie wody.
Różnica temperatur pomiędzy nagrzaną przez słońce powierzchnią a zimną wodą w głębi sprawia, że na pewnej głębokości powstaje cienka warstwa wody – termoklinatermoklina – w której gwałtownie zmienia się temperatura.
Ze względu na dostępność światła wyróżnia się strefy:
fotyczną (dużo światła) (1);
dysfotyczną (bardzo mało światła) (2);
afotyczną (brak światła) (3).
Warstwy te tworzą razem strefę pelagiczną – toń wodną.
Innym czynnikiem strefowym jest odległość od brzegu – w zależności od niej i od głębokości wyróżnia się strefy:
pływów (3);
nerytyczną (2) – na szelfie kontynentalnym;
bentosową (6) – denną;
głębinową (7).
W każdej z warstw znajduje się specyficzny zespół organizmów (biocenoza), na podstawie którego identyfikuje się biomy wodne.
Charakterystyka biomów wodnych
Biomy wodne można podzielić na dwie grupy: słodkowodne i słonowodne, choć część z nich może występować na granicy obu typów wód. Razem tworzą największą część biosfery – biom oceaniczny, który pokrywa niemal 75% powierzchni globu.
W głębinach panuje wysokie ciśnienie, a woda jest zimna (ok. 3°C) i gęsta, o dużej zawartości tlenu i niewielkiej dostępności substancji mineralnych. Brak światła sprawia, że żyją tu tylko zwierzęta (ryby, stawonogi, szkarłupnie), korzystające z resztek materii organicznej z górnych warstw. Na styku płyt kontynentalnych występują kominy hydrotermalnekominy hydrotermalne. Wokół nich rozwija się biocenoza bakterii chemoautotroficznych, żyjących w skupiskach (matach) na dnie (wykorzystują metan) lub w symbiozie z rurkoczułkowcamirurkoczułkowcami (wykorzystują siarkowodór).
Toń wodna, zwana też pelagialem, to mieszająca się woda poruszana przez wiatry i prądy morskie. Ruchy zapewniają jej równowagę termiczną i dostępność substancji odżywczych. W warstwie powierzchniowej dominuje fitoplanktonfitoplankton, który odpowiada za stałą dostawę tlenu dla planety. Jest on pokarmem bardzo licznej grupy zooplanktonu, stanowiącego z kolei pożywienie np. parzydełkowcówparzydełkowców, ryb i wielorybów fiszbinowych. W toni morskiej pływają m.in. kałamarnice, żółwie i duże ssaki.
Koralowce żyją w ciepłych wodach szelfowych o dużej przejrzystości, często w symbiozie z fotosyntetyzującymi glonami, dzięki czemu mogą rozwijać się nawet w niezbyt sprzyjających warunkach. Wapienne szkielety koralowców przyczyniają się do budowy skorupy ziemskiej. W rafach koralowych żyje wiele ryb i bezkręgowców (np. jeżowce, rozgwiazdy, ośmiornice) – różnorodność tych biomów jest porównywana do różnorodności lasów tropikalnych.
To środowiska przejściowe między rzeką a morzem. Woda słodka miesza się ze słoną w czasie pływów, co daje zróżnicowane zasolenie na płyciznach i przy dnie koryta rzeki. Stanowi to fizjologiczne wyzwanie dla roślin i zwierząt. W estuariach żyją słonolubne glony i trawy (halofity), a wiele morskich bezkręgowców i ryb znajduje tu dogodne warunki do rozrodu. Bogactwo gatunków sprawia, że estuaria są żerowiskami dla ptaków i niektórych morskich ssaków.
To woda płynąca – cieki. Ważnymi czynnikami abiotycznymi, zmieniającymi się wzdłuż biegu rzeki, są: prędkość nurtu, podłoże, po którym płynie woda, i głębokość cieku. U źródeł woda jest zimna, przejrzysta i uboga w sole mineralne. Nie ma tu fitoplanktonu, utrzymują się jedynie glony przyczepione do podłoża i dobrze zakorzenione rośliny. Żyjące tu zwierzęta także są przystosowane do szybkiego nurtu, np. pijawki, mające przyssawki tylne. Z biegiem nurt zwalnia, a w wodzie pojawia się więcej materii organicznej; wzrasta również temperatura. Bujnie rozwijają się rośliny i fitoplankton, zwiększa się różnorodność zwierząt (głównie gatunków ryb).
Tereny podmokłe, bagna i torfowiska są okresowo lub stale płytko zalewane przez wodę, dlatego rozwija się tu roślinność. Mokradła charakteryzują się wysoką produktywnościąproduktywnością, szybkim rozkładem materii oraz okresowymi niedoborami tlenu w wodzie. Podłoże jest zwykle gliniaste, słabo przepuszczalne, a odczyn kwaśny z powodu nagromadzenia kwasów organicznych. Wymaga to specyficznych przystosowań żyjących tu organizmów: np. owadożerność roślin (rosiczka – Drosera, tłustosz – Pinguicula) służy uzupełnieniu niedoboru azotu w glebie. Żyjące tu zwierzęta to głównie owady, płazy, gady i ptaki.
Zbiorniki wodne różnią się wielkością i głębokością, co wpływa na skład flory i fauny. Duże jeziora cechuje strefowość (analogicznie jak w morzu). W jeziorach zamarzających na zimę występuje sezonowa cyrkulacja wody: wiosną i jesienią natleniona woda z powierzchni przemieszcza się w kierunku dna, a bogata w sole mineralne woda z dna dopływa pod powierzchnię. Ze względu na żyzność można wyróżnić:
jeziora oligotroficzne – ubogie w substancje odżywcze rozpuszczone w wodzie, dobrze natlenione, przejrzyste;
jeziora eutroficzne – bogate w pierwiastki biogenne, słabo natlenione i nieprzejrzyste;
jeziora pośrednie (mezotroficzne) – o zielonkawej barwie wody, słabo przejrzyste i z obfitą roślinnością; pod powierzchnią wody unosi się fitoplankton, w toni wodnej żyją zooplankton i ryby, dno zasiedlają różnorodne bezkręgowce, w tym małże, spełniające funkcję filtratorówfiltratorów.
Słownik
(gr. a – przedrostek oznaczający zaprzeczenie; bios – życie) czynnik dotyczący nieożywionego elementu środowiska
(gr. benthos – głębina) organizmy żyjące na dnie zbiorników wodnych, ruchliwe lub osiadłe
największa jednostka biocenotyczna występująca w jednorodnej strefie klimatycznej; obejmuje zespoły roślinne i zamieszkujące je gatunki zwierząt
(łac. detritus – roztarty, zużyty) materia organiczna składająca się z częściowo rozłożonych resztek organicznych, gromadząca się w osadach dennych zbiorników wodnych
bezkręgowce wodne odżywiające się małymi fragmentami detrytusu, które odfiltrowują z wody
(gr. phyton – roślina; planktos – błąkający się) zespół organizmów roślinnych, unoszący się w wodzie w strefie pelagialu; ich przemieszczanie się w dużym stopniu zależy od ruchu wody
szczeliny w powierzchni Ziemi, przez które wydostaje się ciepła woda; występują m.in. w miejscach aktywnych wulkanicznie i w pobliżu rozsuwających się płyt tektonicznych
(łac. litus – brzeg) inaczej strefa przybrzeżna, czyli strefa zbiornika wodnego przylegająca do brzegu
zespół organizmów żyjących na granicy wody i atmosfery; są to m.in. nartniki, larwy komarów, bakterie, pierwotniaki i glony; neuston występuje w zbiornikach charakteryzujących się niewielkim ruchem wód
typ dwuwarstwowych bezkręgowców; zwierzęta wodne, głównie morskie, o symetrii promienistej; należą do nich kostkowce, stułbiopławy, krążkopławy i koralowce; osobniki dorosłe mają postać polipa lub meduzy
zespół drobnych organizmów bytujących na znajdujących się w wodzie podłożach, które nie są dnem (pędy wodnych roślin, konary drzew, śmieci, muszle); są to m.in. bezkręgowce, glony i grzyby
ilość substancji organicznej produkowana przez ekosystem w jednostce czasu
osiadłe, morskie pierścienice (wieloszczety) z silnie rozwiniętymi czułkami, żyjące w chitynowych rurkach na morskim dnie
warstwa wody, w której temperatura zmienia się szybko wraz ze wzrostem głębokości; w termoklinie zmiany temperatury są najbardziej zauważalne