Przeczytaj
Lodowce to wielkie nagromadzenie lodu lodowcowego istniejącego przez dłuższy czas, które powstało w wyniku przeobrażenia się śniegu zalegającego powyżej granicy wieloletniego śniegu i poruszające się powoli pod wpływem własnego ciężaru. Lodowce zajmują około 11% powierzchni lądowych. Aby powstały, musi być spełnionych kilka warunków. Masa śniegu pochodząca z opadów atmosferycznych (głównie w zimnej części roku) może przetrwać, jeżeli sprzyjają temu warunki klimatyczne także w okresie letnim. Mówimy o położeniu obszaru powyżej granicy wieloletniego (wiecznego) śniegugranicy wieloletniego (wiecznego) śniegu. Położenie tej granicy zależy od szerokości geograficznej.
Przy powstaniu lodowca górskiego bardzo ważna jest także rzeźba terenu, która powinna sprzyjać gromadzeniu się śniegu. Muszą więc istnieć zagłębienia (czy nisze) w zboczach skalnych, doliny położone na odpowiedniej wysokości n.p.m.
W pokrywie śnieżnej składającej się z płatków śniegu znaczną część objętości stanowi powietrze – nawet do 90%. W wyniku osiadania kolejnych warstw śniegu następuje jego zagęszczenie, część śniegu ulega stopieniu i ponownemu zamarzaniu (ale już w głębszych warstwach) – maleje ilość powietrza. Tworzy się firnfirn. Jest on formą pośrednią między śniegiem a lodem lodowcowym. Proces przekształcania trwa więc dalej, prowadzi do przemiany firnu w lód firnowy (20‑30% powietrza), składający się z kryształków lodu spojonych drobnokrystaliczną masą lodową. Na koniec powstaje właśnie lód lodowcowy (od kilku do maksymalnie 20% powietrza). Szacuje się, że z warstwy śniegu o miąższości 15 m powstaje warstwa lodu o miąższości 1 mm. Opisany proces przebiega w odmiennym tempie na obszarach położonych na różnych szerokościach geograficznych.
Budowa lodowca górskiego
Typowy lodowiec górski składa się z dwóch części: pola firnowegopola firnowego i jęzora lodowcowegojęzora lodowcowego, rozdzielonych granicą wieloletniego śniegu.
Pole firnowe znajduje się powyżej granicy wieloletniego śniegu – jest obszarem, na którym następuje zasilanie w świeże masy śniegu, podlegające z czasem przekształceniu w lód lodowcowy. Jest to obszar akumulacji.
Poniżej granicy wieloletniego śniegu położony jest obszar, gdzie w wyniku topnienia następuje utrata części masy lodowca. Jest to obszar ablacjiablacji obejmujący jęzor lodowcowy.
Porównanie wielkości obu procesów (akumulacji i ablacji) pozwala określić bilans lodowca, który może być dodatni (akumulacja większa od ablacji) lub ujemny (przeważa ablacja). Może on być także zerowy przy tym samym natężeniu obu procesów. W przypadku takiej równowagi położenie czoła lodowca się nie zmieni – lodowiec będzie w fazie stagnacji. Przy bilansie dodatnim czoło lodowca będzie wędrować do przodu – można powiedzieć, że lodowiec będzie w stanie transgresji. Przy bilansie ujemnym – czoło lodowca będzie się cofać i będzie to stan recesji lodowca (regresja).
Przykłady najdłuższych lodowców
Ameryka Północna
Lodowiec Beringa — USA (Alaska) — 203 km
Lodowiec Petermanna — Grenlandia — 45 km
Lodowiec Malaspina — USA (Alaska, Góry Świętego Eliasza) — 113 km
Lodowiec Nabesna — USA (Alaska, Góry Wrangla) — 80 km
Ameryka Południowa
Lodowiec Upsala — Chile, Argentyna (Andy) — 60 km
Ventisquero Bismarck — Chile (Andy) — 50 km
Azja
Fedczenki — Tadżykistan (Pamir) — 77 km (według innych źródeł 71 km)
Siachen — na granicy Indii i Pakistanu w Kaszmirze (Karakorum) — 71 km
Rongbuk — Chiny (Himalaje) — 52 km
Gantori — Indie (Himalaje) —30 km
Europa
Grossem Aletschgletscher — Szwajcaria (Alpy Berneńskie) — 25 km
Fieschergletscher — Szwajcaria (Alpy Berneńskie) — 16 km
Australia i Oceania
Lodowiec Tasmana — Nowa Zelandia (Alpy Południowe) — 29 km
Lodowiec Franciszka Józefa — Nowa Zelandia (Alpy Południowe) — 14 km
Indeks górny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks górny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
Ruchy lodowca górskiego
Lodowiec jest w ciągłym ruchu. Jego prędkość jest różna nawet w poszczególnych częściach tego samego lodowca, zależy m.in. od typu lodowca, regionu, w którym występuje. Lodowce górskie, dolinne, przemieszczają się dość szybko, z prędkością od kilkudziesięciu do kilkuset m/rok. Jęzory lodowców wysuwające się z lądolodu Grenlandii osiągają prędkość maksymalnie nawet do 8‑10 km/rok. Czasem prędkość lodowców wynosi nawet 100 metrów na dobę (niektóre lodowce w górach Pamiru). Jest to tzw. „szarża” lodowca – przy odpowiednio zmienionych warunkach naturalnych prędkość rośnie nawet kilkudziesięciokrotnie w porównaniu ze średnią prędkością lodowca w normalnych warunkach. Nie jest do końca wyjaśnione powstawanie zjawiska szarży, wiadomo jednak, że podstawowym warunkiem jest możliwość zatrzymywania wody w podłożu lodowca tak, aby osiągnąwszy wysokie ciśnienie, spowodowała szybki ślizg denny lodowca na większej przestrzeni.
Ruch lodowca może następować w różny sposób. Teoria ślizgowa przyjmuje założenie, że lodowiec może ześlizgiwać się po nachylonym podłożu. Może także zachodzić tzw. płynięcie plastyczne. Polega ono na przemieszczaniu się poszczególnych cząstek lodu w wyniku pewnego ciśnienia. Lód pod wpływem ciśnienia zachowuje się jak ciało plastyczne (np. jak wosk). Wymieniana jest też np. teoria translacyjna – zakłada proces przesuwania się lodowych blaszek (z których zbudowane są kryształy lodowca) lub całych kryształów względem siebie w płaszczyźnie poziomej. Ruchowi lodowca sprzyja w dużym stopniu występowanie wody na kontakcie spągu lodowca ze skalnym podłożem.
Podsumowując, na ruch lodowca w poszczególnych jego częściach mają wpływ czynniki zewnętrzne (np. ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, a nawet budowa geologiczna) oraz czynniki wewnętrzne (np. rozmiary, położenie n.p.m. poszczególnych części lodowca czy też jego kształt).
Prędkość ruchu lodowca rośnie stopniowo od górnych jego partii do granicy wieloletnich śniegów – tutaj osiąga najwyższe wartości. Dalej (w dół jęzora lodowcowego) prędkość ruchu maleje. W przekroju poprzecznym największe prędkości występują w środkowej części i maleją ku brzegom i ku spągowi lodowca. Jest to wynik rosnącego tarcia o ściany skalne doliny i jej dno. Z większą prędkością przesuwają się lodowce w ciągu dnia, nocą wolniej. Szybciej też wędrują latem niż zimą.
Uwzględniając różne tempo ruchu lodowca i zróżnicowanie podłoża, po którym się porusza, można przewidywać, że podczas takiego ruchu na powierzchni i w jego wnętrzu dochodzi do różnych pęknięć – powstają szczeliny lodowe.
Słownik
topnienie lodowca w miarę jego spływania w cieplejsze strefy, poniżej granicy wiecznego śniegu; jest spowodowana pochłanianiem energii promieniowania słonecznego oraz dopływem ciepła z głębi Ziemi
śnieg pokrywy śnieżnej, przekrystalizowany, ziarnisty, wskutek powtarzających się procesów odmarzania i zamarzania oraz nacisku warstw górnych
linia na określonej wysokości, powyżej której normalnie więcej śniegu przybywa, niż się topi
część lodowca dolinnego (górskiego) w obrębie doliny, poniżej linii wiecznego śniegu
pokrywa śnieżna powyżej granicy wieloletniego śniegu, składająca się ze śniegu przekrystalizowanego, ziarnistego, zasilającego najczęściej lodowiec