Ludzie na co dzień wchodzą ze sobą w rozmaite relacje. Robią to w celu wymiany materialnych i niematerialnych dóbr – środków do życia, przysług, produktów konsumpcyjnych, prestiżu, miłości, bezpieczeństwa czy wiedzy. Zasoby tych dóbr są ograniczone, a niektórym uczestnikom życia społecznego udaje się uzyskać uprzywilejowany dostęp do części z nich. Z drugiej strony, niektóre z pożądanych dóbr są, z różnych powodów, niezbędne dla człowieka. Potrzebuje on ich do biologicznego przetrwania (żywność, mieszkanie, środki utrzymania) lub stanowią warunek zaspokojenia jego ważnych potrzeb (takich jak potrzeba bezpieczeństwa czy przynależności). Gdy poszukująca niezbędnych dla siebie dóbr jednostka wchodzi w relację z osobą, która dysponuje ich zmonopolizowanymimonopolzmonopolizowanymi zasobami, rodzi się władza.

Czym jest władza?

Zjawisko władzy można przedstawić jako nierównorzędny stosunek między osobami, w którym jedna jest w stanie narzucić swoją wolę drugiej. Może to zrobić, posługując się siłą fizyczną lub groźbą jej użycia. W taki sposób podlegamy władzy przestępcy, który nas napada na ulicy i żąda wydania portfela. Innym sposobem skłonienia kogoś do uległości jest wykorzystanie w tym celu uprzywilejowanego dostępu do dóbr, których dana osoba potrzebuje. Może to być władza, którą uzyskuje rząd, gdy gwarantuje swoim obywatelom bezpieczeństwo, lub pracodawca, który oferuje pracownikowi zatrudnienie i środki do życia. Im lepsza kontrola nad zasobami, które są dla ludzi niezbędne, tym bardziej skuteczna władza.

Klasyczna koncepcja władzy

Zgodnie z koncepcją władzy przedstawioną przez amerykańskich psychologów społecznych, Johna Frencha i Bertrama Ravena, istnieje pięć podstawowych czynników, które sprawiają, że jedna osoba może mieć wpływ na zachowania drugiej.

Władza polityczna

Szczególną rolę odgrywa władza polityczna. Oznacza ona zdolność określonego podmiotu (osoby, grupy lub organu) do wpływania na zachowanie dużych zbiorowości społecznych za pomocą ustanawianego i egzekwowanego prawa. Władza polityczna opiera się na sile, czyli możliwości zmuszenia podporządkowanych osób do pożądanego przez rządzących zachowania, oraz na autorytecie, który wiąże się z dobrowolnym posłuchem rządzonych. Z władzą polityczną spotykamy się najczęściej w państwie. Choć rządzący odwołują się zarówno do swojej siły, jak i do autorytetu, trwałość i stabilność takiej władzy jest tym większa, im większą rolę odgrywa ten drugi czynnik. Autorytet władzy jest funkcją jej prawomocnościprawomocność władzyprawomocności – przekonania osób podporządkowanych, że uprzywilejowana pozycja rządzących jest uzasadniona.

Jednym z aspektów legitymizacji rządu jest jego legalność. Autorytet władzy opiera się w tym przypadku na przekonaniu obywateli, że została ona ustanowiona oraz funkcjonuje zgodnie z obowiązującymi przepisami. Innym czynnikiem mającym wpływ na poczucie prawomocności władzy jest zgodność jej konstrukcji z powszechnie podzielanymi wartościami. Jeśli mieszkańcy kraju są przekonani, że rząd powinien reprezentować naród, władza narzucona i niepodlegająca kontroli społecznej albo sprawowana przez obce państwo nie będzie się cieszyła uznaniem. Istotną rolę odgrywa wreszcie przekonanie poszczególnych grup społecznych, że rządzący dbają o ich interesy i uwzględniają ich aspiracje. Permanentna dyskryminacja określonej zbiorowości żyjącej w państwie, np. mniejszości narodowej, może sprawić, że nie będzie ona uznawała autorytetu rządu. Lekceważenie potrzeb wielu różnych społeczności może skutkować wręcz powszechną delegitymizacją władzydelegitymizacja władzydelegitymizacją władzy.

Słownik