Wojna i niepodległość

Do 1991 r. Chorwacja należała do republik Jugosławii. Była także, obok Słowenii i Kosowa, obszarem, na którym na przełomie lat 80. i 90. pojawiły się dążenia separatystyczne. Upadek komunizmu i demokratyzacja kraju doprowadziły tam do władzy Chorwacką Unię Demokratyczną (HDZ)Chorwacka Unia Demokratyczna (HDZ)Chorwacką Unię Demokratyczną (HDZ) oraz jej lidera Franjo Tuđmana, który w 1990 r. został wybrany na prezydenta republiki. Nowa ekipa rządząca odwoływała się do haseł nacjonalistycznych, co w połączeniu z odrodzeniem się nacjonalizmu serbskiego szybko doprowadziło do napięć. W czerwcu 1991 r. Chorwacja ogłosiła niepodległość.

R1CoVHkZQQrwR1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jest ukazana jego twarz. Mężczyzna ma krótko ostrzyżone, szpakowate włosy. Zaznaczone jest wyraźnie jego wysokie czoło. Twarz mężczyzny jest owalna. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, nosi okulary..

Deklaracja niepodległości doprowadziła do wybuchu wojny. Mieszkający w Chorwacji Serbowie (stanowiący ponad 12% jej mieszkańców) nie zaakceptowali secesji, a na zajmowanych przez siebie terytoriach powołali do życia samozwańcze państwo – Serbską Republikę KrajinySerbska Republika KrajinaSerbską Republikę Krajiny. Uzyskali nieformalne wsparcie od władz Jugosławii i Serbii (w szczególności od prezydenta tej jugosłowiańskiej republiki, Slobodana Miloševicia), co pozwoliło im na przystąpienie do wojny z władzami nowego chorwackiego państwa.

W trakcie działań zbrojnych między armią chorwacką a siłami Serbskiej Republiki Krajina dochodziło do zbrodni przeciwko ludności cywilnej, w tym do czystek etnicznych (przykładowo, z zajętych przez Serbów obszarów usuwano ludność chorwacką). Najbardziej tragicznym elementem konfliktu zbrojnego było niemal trzymiesięczne oblężenie przez siły serbskie i jugosłowiańskie bronionego przez Chorwatów Vukovaru – wówczas w walkach zginęło ok. 2000 osób. W 1995 r. armia chorwacka odbiła jednak utracone terytoria i zlikwidowała Serbską Republikę Krajina. Większość Serbów uciekła wtedy z Chorwacji do Serbii oraz Bośni i Hercegowiny. Tym samym populacja serbska w Chorwacji zmniejszyła się z ok. 12% do niespełna 5%.

Po śmierci prezydenta Franjo Tuđmana w 1999 r. do władzy w Chorwacji doszły partie centrowe i lewicowe. Nowy rząd przeprowadził demokratyzację ustroju państwa oraz podjął działania na rzecz integracji kraju z Unią Europejską. Otworzyło to nowy rozdział w relacjach między większością chorwacką a żyjącymi na terenie państwa mniejszościami narodowymi.

Struktura etniczna Chorwacji

Obywatele Chorwacji, którzy nie deklarują chorwackiej narodowości, stanowią niecałe 10% mieszkańców, a odsetek ten systematycznie się zmniejsza od ponad 40 lat.

Odsetek mieszkańców Chorwacji, określających swoją narodowość jako inną niż chorwacka w latach 1981–2011

Według spisu powszechnego z 2011 r. największą mniejszością narodową są Serbowie, stanowiący ponad 4% społeczeństwa (ok. 187 tys. osób). Zamieszkują oni dziś przede wszystkim wschodnią część Slawonii, regionu graniczącego z Serbią, a także centralny obszar kraju. W 16 chorwackich miastach ludność serbska stanowi ponad 10% populacji, z czego w trzech – we Vrbovsku, Vukovarze i Obravacu – ponad 30%.

Pozostałe grupy są znacznie mniejsze. W Chorwacji żyją inne narodowości dawnej Jugosławii – Boszniacy, Słoweńcy, Czarnogórcy i Macedończycy. Mieszkańcami kraju są również Albańczycy, Romowie i Węgrzy. Szczególny charakter etniczny ma Istria – ten zachodni region do czasów II wojny światowej należał do Włoch. Aktualnie mieszka tam kilkanaście tysięcy Włochów, co stanowi 6% jego populacji, zaś ponad 25 tysięcy osób (ok. 12%) określa swoją przynależność jako regionalną istriańską.

Grupy etniczne w Chorwacji według spisu powszechnego z 2011 r.

Indeks górny Źródło: Popis 2011 jer zemlju čine ljudi, 2011 r., dostępny w internecie: dzs.hr [dostęp 12.03.2021 r.]. Indeks górny koniec^{Źródło: Popis 2011 jer zemlju čine ljudi, 2011 r., dostępny w internecie: dzs.hr [dostęp 12.03.2021 r.].}

Prawa mniejszości narodowych w Chorwacji

Republika Chorwacji, według konstytucji z 1990 r., konstytuuje się jako narodowe państwo narodu chorwackiego oraz państwo członków autochtonicznych mniejszości narodowych. Obywatelom należącym do tych mniejszości ustawa zasadnicza gwarantuje równe prawa z obywatelami narodowości chorwackiej, a także realizację ich praw narodowych, zgodnie z demokratycznymi normami ONZ i krajów wolnego świata.

Kompleksowa regulacja tej kwestii nastąpiła jednak dopiero w 2002 r., kiedy chorwacki parlament uchwalił Ustawę konstytucyjną o prawach mniejszości narodowych. Przyjęto w niej rozwiązania zgodne ze standardami europejskimi – system ochrony mniejszości narodowych miał sprzyjać ich integracji z chorwackim społeczeństwem, ale bez uciekania się do asymilacji. Każda grupa etniczna zachowała prawo do utrzymywania oraz wyrażania swojej odrębności w granicach określonych przez prawo.

RBUJin9QsGxrq1

Zdjęcie przedstawia drewnianą figurę ciemnoskórej kobiety. Kobieta jest młoda, na na głowie koronę. Ubrana jest w kolorowe szaty. Ma ozdobne kolczyki i naszyjnik.

Obywatelom Chorwacji należącym do mniejszości narodowych ustawa zagwarantowała prawo do posługiwania się własnym językiem i rozwijania własnej kultury, a także do własnych szkół (choć z obowiązkiem nauki języka chorwackiego). Mniejszości miały mieć zapewniony dostęp do środków masowego przekazu oraz do reprezentacji w organach przedstawicielskich – na poziomie lokalnym i centralnym. Zapewniono im wreszcie prawo do ochrony przed działaniami zagrażającymi ich prawom.

Zgodnie z ordynacją wyborczą, w liczącym 151 miejsc jednoizbowym parlamencie – Saborze, 8 miejsc zarezerwowanych jest dla przedstawicieli mniejszości narodowych (3 dla Serbów, 5 dla pozostałych grup), którzy wybierani są w odrębnym, przeznaczonym dla mniejszości okręgu wyborczym. W Saborze zasiadają w rezultacie m.in. reprezentanci Serbskiej Niezależnej Partii Demokratycznej, Demokratycznego Związku Węgrów z Chorwacji oraz Sojuszu Romów „Kali Sara”.

Mniejszości narodowe mają również zagwarantowane miejsca w lokalnych władzach – na poziomie gmin, miast i powiatów. Jednocześnie od 2003 r. obywatele Chorwacji należący do mniejszości wybierają na czteroletnie kadencje swoje specjalne organy przedstawicielskie na szczeblu regionalnym. W wyłanianiu tych instytucji, które m.in. reprezentują mniejszości w kontaktach z organami państwowymi, ma prawo brać udział ok. 300 tysięcy osób (w praktyce uczestniczy jedynie niewielka ich część). Na poziomie krajowym funkcjonuje także Państwowa Rada ds. Mniejszości Narodowych (Savjet za nacjonalne manjine) – 20‑osobowy organ, który ma prawo w imieniu mniejszości wydawać opinie oraz przedstawiać rekomendacje dotyczące praw niechorwackich obywateli państwa, w tym projekty ustaw. Monitorowaniem systemu ochrony praw mniejszości zajmuje się ponadto Urząd ds. Praw Człowieka i Mniejszości Narodowych przy rządzie Chorwacji (Ured za ljudska prava i prava nacionalnih manjina vlade RH).

Niezależnie od krajowych aktów prawnych, Chorwacja w 1997 r. ratyfikowała Konwencję Ramową Rady Europy o ochronie mniejszości narodowychKonwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowychKonwencję Ramową Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych oraz Europejską Kartę Języków Regionalnych lub MniejszościowychEuropejska Karta Języków Regionalnych oraz MniejszościowychEuropejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszościowych. Zawarła także z Serbią, Czarnogórą, Węgrami i Włochami umowy międzynarodowe o wzajemnej ochronie praw mniejszości.

Problemy mniejszości narodowych w Chorwacji

Choć prawa mniejszości narodowych są w Chorwacji formalnie zabezpieczone, praktyka ich przestrzegania wzbudza niekiedy zastrzeżenia obserwatorów. Najbardziej problematyczne są stosunki między większością chorwacką a mniejszością serbską. Animozje sięgające czasów wojny z lat 1991–1995 utrwaliły stereotypy narodowe, co sprawia, że Serbowie stają się niekiedy ofiarami dyskryminacji, np. na rynku pracy.

Instytucje zachodnie, m.in. Freedom House, zwracają ponadto uwagę na wzrost znaczenia w ostatnich latach ekstremizmu prawicowegoekstremizm prawicowyekstremizmu prawicowego, co przekłada się na coraz silniejsze postawy szowinistyczneszowinizmszowinistyczne wobec mniejszości w chorwackim społeczeństwie. Ich ofiarami stają się najczęściej Serbowie i Romowie. W 2013 r. miejscowi nacjonaliści, wraz z weteranami wojny z lat 1991–1995, przeprowadzili w Vukovarze akcję zrywania dwujęzycznych tablic (do których Serbowie mieli prawo, gdyż w mieście tym stanowili ponad 30% mieszkańców). Dwa lata później zdominowana przez prawicę rada miasta wprowadziła zmiany w statucie uniemożliwiające umieszczanie takich tablic w przestrzeni publicznej, co zostało poddane krytyce przez Radę Europy. W czasie kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego z 2019 r. regularnie niszczono plakaty Serbskiej Niezależnej Partii Demokratycznej, a sam jej lider kilka miesięcy wcześniej został zaatakowany w centrum Zagrzebia.

R1N84axH07byf

Zdjęcie przedstawia ścianę z namalowanym napisem: Vukovar a ne Bykobap!

Słownik