Przeczytaj
Seksualność i zachowania seksualne są nieodłącznym elementem ludzkiego życia. Niepokoi jednak fakt, że w ostatnich latach obserwuje się rosnącą liczbę ryzykownych zachowań seksualnych. Przez to pojęcie należy rozumieć przedwczesną inicjację seksualną, nieodpowiedzialne zachowania seksualne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych i alkoholu, a także niewystarczającą wiedzę seksualną i brak stosowania zabezpieczeń antykoncepcyjnych. Wszystkie te czynniki wpływają na zwiększenie ryzyka zachorowania na chorobę wenerycznąchorobę weneryczną.
Termin seksualność znany jest od początku XX wieku. Pojawił się w literaturze za sprawą wiedeńskiego lekarza Zygmunta Freuda, twórcy psychoanalizy.
Bakteryjne choroby przenoszone drogą płciową
Rzeżączka jest chorobą wywoływaną przez dwoinkę rzeżączki ( Neisseria gonorrhoeae). Zakażenie najczęściej przebiega bezobjawowo, co stanowi dodatkowe zagrożenie przeniesienia bakterii na innych partnerów seksualnych. U mężczyzn symptomy choroby występują częściej niż u kobiet. Pojawiają się w ciągu 2 do 5 dni od zakażenia i dotyczą przede wszystkim układu moczowego. U zakażonych osób obserwuje się zaczerwienienie, swędzenie i pieczenie cewki moczowej oraz częste oddawanie moczu. W późniejszym czasie z ujścia cewki moczowej mężczyzn zaczyna wydzielać się brązowożółta ropa o nieprzyjemnym zapachu. U kobiet objawy rzeżączki są mniej dokuczliwe i szybciej ustępują. Nieleczone zakażenie może rozszerzać się na cały układ moczowo‑płciowy i prowadzić do ciężkich powikłań, takich jak zapalenie wsierdziawsierdzia, jajowodów, najądrzy i stawów oraz bezpłodność.
Chlamydioza, tzw. nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, wywoływana jest przez Gram‑ujemne bakterie – chlamydie ( Chlamydia trachomatis). Należy do jednych z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową. Objawy na ogół pojawiają się po upływie od 2 do 3 tygodni od zakażenia i są podobne do obserwowanych przy rzeżączce, jednak mniej nasilone. Należą do nich ból i pieczenie przy oddawaniu moczu oraz pojawienie się śluzowo‑ropnej wydzieliny z cewki moczowej. U kobiet zakażenie to prowadzi m.in. do zapalenia cewki moczowej i szyjki macicy. Nieleczona choroba jest przyczyną zapalenia najądrzy lub jajników. Zdarza się, że jej powikłaniem są chroniczne zapaleniachroniczne zapalenia spojówek i stawów. W związku z dużym odsetkiem bezobjawowego nosicielstwa rutynowo wykonuje się badania na obecność chlamydii. W tym celu pobiera się wymaz z szyjki macicy, cewki moczowej, a w niektórych przypadkach także z odbytu.
W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zachorowań na kiłę, którą dzielimy na wrodzoną i nabytą. Chorobę tę wywołuje krętek blady ( Treponema pallidum). Kiła wrodzona występuje u noworodków zakażonych matek. Obserwuje się u nich zmiany skórne (np. wysypkę plamisto‑grudkową) oraz wysięk z nosa, będący materiałem zakaźnym. Brak leczenia kiły u ciężarnej kobiety może doprowadzić do śmierci płodu. Kiła nabyta jest wynikiem kontaktów seksualnych z zakażoną osobą. Pacjentów dzieli się na tych we wczesnej i późnej fazie choroby. Objawy kliniczne zmieniają się w zależności od jej stadium. Niektóre przypadki choroby są bezobjawowe i wtedy zakażenie można wykryć jedynie podczas badań przesiewowych. Wyróżnia się trzy stadia kiły.
I stadium kiły:
W przypadku kiły wrodzonej charakteryzuje się pojawieniem niebolesnych, grudkowatych zmian skórnych w miejscu wniknięcia krętka (po ok. 3 tygodniach od zakażenia). Zmiany te goją się samoistnie w ciągu kolejnych 3 do 4 tygodni.II stadium kiły:
W przypadku kiły wtórnej pojawiają się zmiany skórne. Występują jako grudkowate plamki lub rzadziej krostki na całym ciele, po czym ulegają martwicy. U pacjentów w tym okresie obserwuje się również bóle gardła i głowy, gorączkę, utratę łaknienia, spadek masy ciała i złe samopoczucie.III stadium kiły:
Występuje po kilku latach od zakażenia. W tym okresie pojawiają się guzkowate zmiany skórne oraz zmiany w układzie sercowo‑naczyniowym i ośrodkowym układzie nerwowym.
Wirusowe choroby przenoszone drogą płciową
Zakażenie wirusem HIV prowadzi do zespołu nabytego niedoboru odporności AIDSAIDS (acquired immune deficiency syndrome). Do transmisji wirusa może dojść przez kontakt z krwią, wydzieliną z pochwy lub nasieniem zakażonej osoby (np. w wyniku kontaktu seksualnego, używania tych samych igieł) oraz podczas karmienia noworodka mlekiem matki. Wirus HIV atakuje układ immunologiczny gospodarza i niszczy jego zdolność do powstawania reakcji obronnej. Początkowo mogą pojawić się objawy grypopodobne, jednak po ich ustaniu przez kilka kolejnych miesięcy lub nawet lat zakażenie przebiega bezobjawowo. W kolejnej fazie choroby obserwuje się nawracające opryszczki, gorączkę, wysypkę, biegunkę, powiększenie węzłów chłonnych, a także utratę masy ciała. U zakażonych osób występują również nawracające zakażenia górnych dróg oddechowych, bóle mięśniowo‑stawowe, głowy, wątroby i śledziony. Upośledzenie układu immunologicznego prowadzi do zakażeń oportunistycznych, które stanowią ostatni etap choroby. W celu diagnostyki przeprowadza się testy przesiewowetesty przesiewowe na obecność przeciwciał. W przypadku pozytywnego wyniku testu oznacza się liczbę kopii wirusa (określa wiremię wirusa).
Zakażenie wirusem HSV‑2 (Herpes simplex virus) powoduje pęcherzykowate zmiany skórne na narządach płciowych. U mężczyzn obejmują one okolice żołędzi, napletka i cewki moczowej, natomiast u kobiet zmiany występują na wargach sromowych, pochwie, szyjce macicy. Opryszczka narządów płciowych powoduje utrudnienia w oddawaniu moczu, a także zwiększa ryzyko wystąpienia raka szyjki macicy.
Podczas kontaktów seksualnych z zakażoną osobą może dojść do transmisji wirusa powodującego wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) i C (HCV). Przez wiele lat zakażenie przebiega bezobjawowo. Powoduje ono marskość i nowotwory wątroby, które prowadzą do zgonów. Objawy towarzyszące zakażeniu przypominają grypę. Obserwuje się także zmianę barwy moczu i kału, a także zażółcenie oczu i skóry. Diagnostyka opiera się na wykryciu przeciwciał. Należy również wspomnieć o profilaktyce zakażeń HBV i szczepieniach przeciwko temu wirusowi, które są obowiązkowe u wszystkich niemowląt i zapewniają ochronę dla ponad 96 proc. populacji noworodków, dzieci i młodzieży.
Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV ( human papilloma virus) powoduje nie tylko powstawanie łagodnych zmian skórnych (takich jak kurzajki, czy brodawki), ale może być także przyczyną nowotworów złośliwych (raka szyjki macicy, raka krtani, raka odbytu). Do zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z naskórkiem osoby zakażonej, autoinokulacji, czyli rozdrapywania i wcierania miejsc objętych zakażeniem, a także podczas kontaktów seksualnych. Obecnie odkryto ponad 100 typów HPV. Niektóre typy tego wirusa przenoszone drogą płciową, takie jak typ 6 i 11, powodują powstawanie brodawek płciowych, zwanych kłykcinami kończystymi. Mają one postać grudek o skłonności do zlewania się i tworzenia kalafiorowatych tworów. Istnieją leki oraz metody (krioterapia, laser, elektrokoagulacja, czyli ścięcie białka za pomocą prądu elektrycznego) usuwania zmian skórnych. Wirusy HPV typu 16 i 18, a także m.in. 31, 33 i 45 są onkogenne (zdolne do wywoływania nowotworów). Zakażenie nimi ma charakter przemijający i przebiega bezobjawowo. Jednak u około 20 proc. zakażonych kobiet dochodzi do progresji infekcji i przechodzi ona w zakażenie przetrwałe, charakteryzujące się zmianami śródbłonka macicy. Nieleczone po kilku, kilkunastu latach prowadzi do rozwoju raka szyjki macicy.
Ważną rolę w profilaktyce rozwoju raka szyjki macicy oraz innych zmian wywoływanych zakażeniem HPV odgrywają szczepienia, wykonywane u dziewcząt, młodych kobiet, a także chłopców i młodych mężczyzn. Dostępne są trzy szczepionki przeciwko HPV, każda z nich chroni przed onkogennymi typami 16 i 18.
Pierwotniakowe choroby przenoszone drogą płciową
Rzęsistkowica wywoływana jest przez pierwotniaka rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis). Stanowi on czynnik etiologicznyczynnik etiologiczny, który sprzyja innym zakażeniom, np. wirusem HIV. Do zarażenia dochodzi przede wszystkim w wyniku kontaktu seksualnego z zakażoną osobą lub używania wilgotnych zainfekowanych przedmiotów higienicznych. Odnotowano również zakażenia dróg moczowych i układu oddechowego noworodków, do których doszło podczas porodu. W większości przypadków (od 70 do 85 proc.) zakażenie przebiega bezobjawowo. U pozostałych symptomy pojawiają się w okresie od 5 do 28 dni po zakażeniu. Należą do nich: zielonkawe i żółte upławy o nieprzyjemnym zapachu, świąd i pieczenie pochwy lub żołędzi oraz cewki moczowej, a także zaczerwienienie i obrzęk sromu lub żołędzi i napletka. U mężczyzn obserwuje się również zapalenie pęcherza moczowego oraz gruczołu krokowego. Diagnostyka zakażenia rzęsistkiem pochwowym polega na wykrywaniu antygenów oraz stwierdzeniu obecności pierwotniaka w wydzielinie pobranej z pochwy lub penisa.
Grzybicze choroby przenoszone drogą płciową
Drożdżyca, zwana również kandydozą lub bielnicą, wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Candida (np. bielnik biały, Candida albicans). Zakażenia nim mają charakter oportunistycznycharakter oportunistyczny, czyli spowodowane są przez czynnik uznawany za niechorobotwórczy, który może wywoływać choroby u osób z obniżoną odpornością. U kobiet obserwuje się zaczerwienienie błon śluzowych narządów płciowych oraz obfite, serowate upławy. Natomiast u mężczyzn występują podrażnienia i stan zapalny żołędzi oraz napletka. Ponadto chorzy odczuwają uporczywy świąd i pieczenie.
Profilaktyka
Podstawową metodą profilaktyki większości zakażeń przenoszonych drogą płciową jest antykoncepcja barierowa, która uniemożliwia kontakt z wydzielinami partnera. Jej przykładem są prezerwatywy – najczęściej stosowane zabezpieczenie podczas kontaktów seksualnych. Mają one za zadanie izolować od wydzielin dróg płciowych partnera. Należy pamiętać, że stosuje się je nie tylko, aby uniknąć zajścia w nieplanowaną ciążę, ale także w celu zabezpieczenia się przed zarażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową. Czynnikami wywołującymi te zakaźne choroby są m.in. omówione wyżej bakterie, wirusy, grzyby oraz pierwotniaki.
Innym rodzajem profilaktyki jest ograniczanie przygodnych kontaktów seksualnych oraz uważne dobieranie partnerów (np. takich, którzy są przebadani pod względem chorób przenoszonych drogą płciową). Wykorzystywanie badań umożliwiających diagnostykę tych zakażeń jest sposobem zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się w społeczeństwie.
Ważny element profilaktyki to leczenie zakażeń, które już wystąpiły, co pozwala zmniejszyć ryzyko rozprzestrzeniania się danej choroby. Istotne jest jednoczesne leczenie wszystkich partnerów seksualnych zarażonej osoby.
W przypadku niektórych chorób istnieje także profilaktyka przed- lub poekspozycyjna. Polega ona na podawaniu leków odpowiednio przed albo po ekspozycji na czynnik ryzyka. Jej przykładem jest profilaktyka przed- i poekspozycyjnej zakażenia HIV (PrEP i PEP). Opiera się ona na podawaniu specjalnych leków przeciwwirusowych przed kontaktem seksualnym z osobą zarażoną lub do 72 godzin po narażeniu, jednak im wcześniej zostanie ona zastosowana, tym jej skuteczność będzie większa.
Należy również wspomnieć o szczepieniach. Profilaktyka ta dotyczy wirusowych chorób przenoszonych drogą płciową i dzięki niej można zmniejszyć występowanie danego patogenu w społeczeństwie. To z kolei przekłada się na zmniejszenie zakażeń – również wśród osób niezaszczepionych. Dobrym przykładem takiej sytuacji są szczepienia przeciwko onkogennym typom wirusa HPV, które zaleca się zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców, którym nie grozi rak szyjki macicy. Jednak zmniejszenie ryzyka zakażenia HPV wśród mężczyzn zmniejsza również ryzyko zarażenia ich partnerek seksualnych. Niestety nie dysponujemy szczepionkami na wszystkie wirusy.
Słownik
zespół nabytego niedoboru odporności (acquired immunodeficiency syndrome); choroba spowodowana zakażeniem ludzkim wirusem niedoboru odporności HIV (human immunodeficiency virus)
badania osób zdrowych mające na celu wykrycie choroby w jej wczesnym, bezobjawowym stadium
choroba zakaźna przenoszona drogą płciową, czyli podczas kontaktów seksualnych
reakcja zapalna wywołana czynnikiem zapalnym (zakażenie, uszkodzenie tkanki) o charakterze przewlekłym; stan taki wynika ze złego doboru mechanizmów obronnych lub braku możliwości usunięcia czynnika zapalnego
czynnik wywołujący chorobę
pokryta śródbłonkiem błona łącznotkankowa, wyściełająca komory i przedsionki serca
zakażenie wywołane przez patogeny uważane za niechorobotwórcze; rozwija się u osobników z obniżoną odpornością