Przeczytaj
Występowanie konfliktów zbrojnych na świecie
Mianem konfliktu zbrojnego określa się na ogół sytuację, w której między państwami dochodzi do użycia sił zbrojnych bądź długotrwałej przemocy zbrojnej między władzami rządowymi a zorganizowanymi grupami zbrojnymi, albo też między tymi grupami na terytorium państwa. Niekiedy definicja konfliktu zbrojnego uwzględnia także straty ludzkie będące jego efektem. Na przykład według prowadzonego przez Uniwersytet w Uppsali programu gromadzenia danych związanych z przemocą zorganizowaną (UCDP - Uppsala Conflict Data Program) mianem tym określa się konflikt, wskutek którego w ciągu roku kalendarzowego śmierć poniosło ponad 1000 osób. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny, obejmuje bowiem wszelkie przejawy walki zbrojnej, podczas gdy wojna rozumiana w sposób tradycyjny oznacza walkę zbrojną między państwami.
Od zakończenia II wojny światowej do połowy lat 80. XX w. miało miejsce ponad 150 wojen, w które było zaangażowanych ponad 80 państw. W okresie tym prowadzono średnio w roku 12 konfliktów zbrojnych, zaś najdłuższy okres bez żadnego konfliktu wyniósł 26 dni. Do 1991 roku liczba konfliktów zbrojnych wzrosła do 180.
W 2021 roku według danych organizacji pozarządowej ACLED (Armed Conflict Location & Event Data Project) specjalizującej się w zbieraniu, analizie i mapowaniu danych dotyczących konfliktów zbrojnych na świecie miało miejsce 38 konfliktów zbrojnych. Jeden w Ameryce Północnej (wojna między kartelami narkotykowymi w Meksyku, w której jedną ze stron jest rząd), jeden w Ameryce Południowej (wojna domowa w Kolumbii między komunistyczną partyzantką FARC a rządem) oraz jeden w Europie (konflikt rządu ukraińskiego z separatystami z Donbasu), który 24 lutego 2022 roku, przez zmasowany atak wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy, przerodził się w wojnę rosyjsko‑ukraińską.
Najwięcej niezwykle krwawych konfliktów zbrojnych toczy się dziś w Azji (21) i Afryce (14). W Azji ich przyczyną są m.in. do dziś nierozstrzygnięte spory terytorialne (m.in. konflikt między Indiami a Pakistanem o Kaszmir czy niesłabnący konflikt między Izraelem a państwami arabskimi i Palestyną) oraz czynniki polityczne wywołujące wojny wewnętrzne (np. wojna domowa w Syrii). Od 1953 roku w stanie wojny pozostają Korea Północna i Korea Południowa, mimo że między tymi państwami nie dochodzi do zaawansowanych działań zbrojnych.
W Afryce konflikty zbrojne mają charakter wojen domowych wywołanych głównie sporami plemiennymi i wyznaniowymi oraz dostępem do surowców. Występują one m.in. w Demokratycznej Republice Konga, Sudanie, Czadzie i Nigerii. Istotnym źródłem konfliktów w państwach azjatyckich i afrykańskich jest także terroryzm i radykalny islamizm.
Aktualne rozmieszczenie konfliktów zbrojnych prowadzonych między państwami i wewnętrznych (powstań, wojen domowych i czystek etnicznych) z informacjami dotyczącymi przyczyn i stron konfliktu, okresu trwania i liczby ofiar przedstawia grafika interaktywna.
Przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie
Konflikty zbrojne na świecie wybuchają z różnych przyczyn. Najczęściej ich źródłem są różnice interesów politycznych i gospodarczych, spory terytorialne, konflikty o dostęp do surowców, walka o dominację w regionie czy problemy narodowościowe i religijne. Przyczyn konfliktów zbrojnych można się także doszukiwać w ingerencji państw zewnętrznych, zbrojeniach czy aspiracjach mocarstw regionalnych do dominacji. Zazwyczaj jednak przyczyny konfliktów zbrojnych mają złożony charakter. Przykładem może służyć Afryka. Pokolonialny charakter granic państwowych dzielących narodowości i plemiona stanowi poważne źródło konfliktów terytorialnych, religijnych i etnicznych. Konflikty na tym tle wybuchają w Afryce dość często, a ma to związek z tym, że ludność odczuwa głębsze przywiązanie do przynależności plemiennej niż narodowościowej. Przykładem może być wojna domowa w Rwandzie, czyli konflikt zbrojny prowadzony w latach 1990–1993 przez dwa główne plamiona zamieszkujące ten kraj – Hutu i Tutsi.
Ważną przyczyną konfliktów zbrojnych są czynniki ekonomiczne, np. dostęp do złóż surowców naturalnych, a co za tym idzie również dominacja w danym regionie. Przykładem może służyć m.in. tzw. wewnętrzna wojna naftowa w Nigerii w 2008 roku, podczas której miejscowi rebelianci, skupieni głównie w ugrupowaniu Ruch na Rzecz Wyzwolenia Delty Nigru (MEND), zainicjowali ataki na instalacje przemysłu naftowego w delcie i ogłosili otwartą wojnę przeciwko rządowi Nigerii. W tym nurcie mieści się także wojna w Zatoce Perskiej w 1990 roku, kiedy to Irak wskutek inwazji na Kuwejt zwiększył dwukrotnie zasoby ropy naftowej będące pod jego kontrolą. Warto jednak zauważyć, że konflikt w Zatoce Perskiej miał znacznie szersze podłoże. Decydowały o nim bowiem także inne czynniki, np. dążenie do rozszerzenia władzy na inne kraje, ingerencje zewnętrznych sił, w tym przypadku USA, a także rewolucja islamska oraz wyniszczenie gospodarcze i terroryzm będące pokłosiem toczących się wcześniej na tym terenie wojen.
Mniej zauważalną, choć potencjalnie groźną przyczyną sporów, które zdaniem badaczy w przyszłości mają szansę przerodzić się w konflikty zbrojne jest także dostęp do wody. Indie i Pakistan rywalizują o wody Indusu, Etiopia i Egipt o Nil, Turcja i Syria o Eufrat, Botswana i Namibia o Okawango. Spośród 37 konfliktów zbrojnych o wodę od 1950 roku aż 32 toczyły się na Bliskim Wschodzie, głównie pomiędzy Izraelem i jego arabskimi sąsiadami. Prawie wszystkie spośród nich dotyczyły rzeki Jordan i jej dopływów.
Do istotnych źródeł konfliktów zbrojnych zalicza się także czynniki ideologiczne i religijne. Czynniki ideologiczne były podstawą wielu konfliktów w okresie zimnej wojny. Przykładem może być wojna domowa w Grecji prowadzona od grudnia 1944 roku do stycznia 1945 roku oraz w latach 1946–1949 między rządowymi siłami zbrojnymi wspierającymi monarchę i prawicę, wspomaganymi militarnie i logistycznie przez Wielką Brytanię oraz Stany Zjednoczone a komunistycznymi siłami DSE (Dimokratikos Stratos Ellados – Demokratyczne Wojsko Grecji) wywodzącymi się spośród części kombatantów lewicowego ruchu oporu. Podobne tło miał tzw. „kryzys jugosłowiański” w 1948 roku, kiedy to występowały incydenty zbrojne z innymi krajami socjalistycznymi a w kraju dochodziło do zamachów i aktów sabotażu.
Historyczno‑polityczne podłoże miał także konflikt na Krymie i w Donbasie w 2014 roku. Krym wielokrotnie zmieniał status. W końcu po upadku ZSRR został częścią Ukrainy, jednak Rosja nie przestała rościć sobie do niego praw m.in. ze względu na jego strategiczne położenie. Bezpośrednią przyczyną konfliktu była zmiana władzy w Ukrainie i odsunięcie prorosyjskiego prezydenta, co wywołało protesty części mieszkańców Krymu, którzy w referendum opowiedzieli się za przyłączeniem Krymu do Rosji. Krym stanowi dziś jednostkę podziału administracyjnego Federacji Rosyjskiej (Republika Krymu), choć większość państw świata nie uznaje tego statusu regionu. W efekcie wspomnianych wydarzeń nastąpił wzrost nastrojów separatystycznych, głównie w obwodzie ługańskim i donieckim. Separatyści przy wsparciu militarnym Rosji w marcu 2014 roku zbrojnie wystąpili przeciwko Ukrainie. Na terytorium Krymu i w Donbasie doszło także do niejawnej interwencji wojsk rosyjskich. Ściągało tam tysiące żołnierzy bez dystynkcji państwowych (tzw. zielonych ludzików) wspierających separatystów. W odpowiedzi władze Ukrainy rozpoczęły działania zbrojne w celu likwidacji separatystycznych ugrupowań we wschodniej Ukrainie i utrzymania integralności kraju. Konflikt eskalował 24 lutego 2022 roku. Rosyjskie wojska z terenu Federacji i Białorusi uderzyły zbrojnie i rozpoczęły wojnę. Poprzedzając działania zbrojne, prezydent Władimir Putin uznał Republiki Ługańską i Doniecką za niepodległe, podpisał w trybie natychmiastowym dekrety o współpracy i wprowadził na teren Ukrainy wojsko. Front przesunął się na zachód Ukrainy. Rosjanie wciąż walczą w Ukrainie, lecz ich makabryczne (bo wymierzone w ludność cywilną) działania są sprawnie odpierane przez ukraińskie wojska. Z kolejnymi dniami wojny odnotowuje się coraz większe straty po obu stronach, zarówno w liczebności wojsk, jak i w ludności cywilnej. ONZ szacuje, że podczas pierwszych 41 dni walk teren Ukrainy opuściło już 4 244 595 osób ludności cywilnej, udając się do sąsiadujących państw zachodnich (dane z 5 kwietnia 2022).
Kalendarium konfliktu w Ukrainie 2014 - 2022
luty 2014 – krwawe protesty w Kijowie (nazwane Euromajdanem) będące skutkiem niepodpisania umowy stowarzyszeniowej oraz umowy o wolnym handlu z Unią Europejską; obalenie prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza; protesty prorosyjskich demonstrantów na Krymie; zajęcie budynków rządowych, lotnisk w Symferopolu i Sewastopolu przez żołnierzy w nieoznakowanych mundurach.
marzec 2014 – głosowanie Parlamentu Krymu za przystąpieniem do Rosji, referendum na Krymie – 95% wyborców popiera włączenie do Rosji, podpisanie traktatu włączającego Krym do Rosji; zajęcie bazy wojskowej w Sewastopolu, bazy lotniczej w Belbek przez żołnierzy i prorosyjskich aktywistów; rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ uznająca za nielegalną aneksję Krymu przez Rosję.
kwiecień 2014 – przejęcie kontroli nad budynkami rządowymi w Doniecku, Ługańsku, Charkowie, Słowiańsku, Mariupolu i Kramatorsku przez prorosyjskich aktywistów; ofensywa wojsk ukraińskich na Słowiańsk i Mariupol; ustanowienie samozwańczych Republik Ludowych – Charkowskiej, Ługańskiej i Donieckiej.
maj 2014 – walki w Słowiańsku, Mariupolu, Ługańsku, Doniecku; referendum w Doniecku i Ługańsku decydujące o oderwaniu się obwodów donieckiego i ługańskiego od Ukrainy.
czerwiec 2014 - walki w Kramatorsku, Słowiańsku, Doniecku i Ługańsku; utworzenie korytarzy humanitarnych w strefie walk we wschodniej Ukrainie; odbicie Słowiańska, Kramatorska i 17 wsi z rąk prorosyjskich rebeliantów; zestrzelenie samolotu pasażerskiego malezyjskich linii lotniczych MH17 (ginie 298 osób przebywających na pokładzie).
lipiec 2014 – walki w Doniecku i Ługańsku.
sierpień 2014 – walki w Doniecku i Ługańsku; rosyjska misja humanitarna we wschodniej Ukrainie.
wrzesień 2014 – wstrzymanie ognia po podpisaniu porozumienia podczas rozmów z udziałem przedstawicieli Ukrainy, Rosji, rebeliantów i OBWE w Mińsku na Białorusi; utworzenie strefy buforowej w celu oddzielenia wojsk rządowych i prorosyjskich separatystów, a także wycofania ciężkiej broni z obszaru konfliktu we wschodniej Ukrainie.
październik/listopad 2021 - Rosja gromadzi ok 120 tys. żołnierzy wzdłuż granicy z Ukrainą.
styczeń 2022 - władze Rosji i Białorusi informują o zaplanowanych na luty 2022 roku wspólnych nadzwyczajnych ćwiczeniach pod nazwą „Sojusznicza Stanowczość 2022”. Szacunkowo brało w nich udział od 60 do 80 tys. żołnierzy obu państw. Ćwiczenia objęły również Rosyjską Marynarkę Wojenną. Miały się zakończyć 20 lutego, jednak tego samego dnia białoruski minister obrony ogłosił przedłużenie ćwiczeń, bez podawania daty ich zakończenia.
9 i 10 stycznia 2022 - rozmowy pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Rosją dotyczące żądań Rosji, które miały na celu ograniczenie aktywności NATO na wschodniej flance sojuszu.
12 stycznia 2022 - posiedzenie Rady NATO‑Rosja, w którym udział wzięło 30 członków sojuszu. Federacja Rosyjska podczas rozmów dalej podtrzymywała swoje postulaty o nierozszerzaniu granic sojuszu oraz o likwidacji infrastruktury NATO i wycofaniu się sił na terenie państw, które dołączyły do sojuszu po 1997 roku.
21 lutego 2022 - Rosja uznaje niepodległość separatystycznych „republik ludowych” - Donieckiej i Ługańskiej, które ogłaszały niepodległość w 2014 roku. W następstwie uznania republik, prezydent Rosji podpisał porozumienia o współpracy pomiędzy jednostkami i Federacją Rosyjską. Następnego dnia parlament rosyjski uznał traktaty o ich wzajemnej przyjaźni oraz postanowienia o rozmieszczeniu sił Rosji na terenie Ukrainy.
24 lutego 2022 - wojska Rosji dokonują zbrojnej agresji na Ukrainę. Żołnierze atakują z terytorium Rosji i Białorusi. Na terenie okupowanej Ukrainy toczą się walki, atakowana jest ludność cywilna. Następują ogromne migracje wojenne, głównie do Polski oraz do Rumunii, Mołdawii, na Węgry, na Słowację i dalej na zachód Europy. Bilans strat z dnia na dzień się powiększa. Wraz z agresją Rosji na Ukrainę, państwa NATO i Unii Europejskiej, a także inne kraje nakładają na agresora dokuczliwe sankcje. Wiele firm zagranicznych wycofuje się z rosyjskiego rynku, ograniczany jest import surowców, co doprowadza Rosję do postępującego kryzysu gospodarczego. Ukraina jest wspierana przez demokratyczne państwa przez wysyłanie na jej tereny amunicji, broni, zapasów jedzenia i wszelkiej możliwej pomocy niewpływającej na zaostrzenie konfliktu.
Szczególnie dramatyczny i długotrwały przebieg mają konflikty zbrojne na tle religijnym, którym niekiedy towarzyszą konflikty etniczne i terytorialne. Ich spektakularnym przykładem jest bez wątpienia toczący się od ponad 70 lat na Bliskim Wschodzie konflikt izraelsko‑arabski. Ma on charakter etniczny, religijny i terytorialny, co więcej przez wielu jest traktowany jako symboliczne starcie cywilizacji zachodu ze światem islamu. Pomimo udziału zewnętrznych mediatorów i formalnemu wydzieleniu z terenu Palestyny państwa Izrael, konflikt narastał przez lata i co więcej wykracza dziś poza obszar spornych państw, inicjuje bowiem działania terrorystyczne w wielu krajach na całym świecie, przez co może być uznany za konflikt o charakterze globalnym.
Kalendarium konfliktu izraelsko‑arabskiego w latach 1947‑2014
1947 – 29 listopada 1947 roku rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie podziału Palestyny.
1948 – powstanie państwa Izrael; pierwsza wojna izraelsko‑arabska - na terytorium państwa żydowskiego w Palestynie wkroczyły oddziały wojsk egipskich, irackich, syryjskich, transjordańskich i libańskich.
1949 – porozumienie pokojowe między stronami konfliktu – Izrael poszerzył swoje terytorium w stosunku do obszaru przyznanego przez ONZ o zachodnią Galileę, zachodni Negew i część Jerozolimy.
1950 - aneksja Samarii i Judei przez Jordanię, które jako Zachodni Brzeg Jordanu zostały włączone do Królestwa Jordanii; blokada Cieśniny Tirańskiej u wejścia do Zatoki Akaba na Morzu Czerwonym i kanału Sueskiego dla izraelskich statków przez Egipt; ataki fedainów przenikających z egipskiej Strefy Gazy na żydowskie osady.
1956 – agresja Izraela na Egipt (wojna sueska), w efekcie której nastąpiło odblokowanie Cieśniny Tirańskiej dla izraelskiej żeglugi.
1958 – ostrzelanie żydowskich osad rolniczych (kibuców) w dolinie Hula przez syryjską artylerię z rejonu Wzgórz Golan.
1960 – ostrzelanie żydowskich osad rolniczych (kibuców) położonych w rejonie Jeziora Tyberiadzkiego przez syryjską artylerię z rejonu Wzgórz Golan; nasilenie incydentów zbrojnych na granicy izraelsko‑egipskiej.
1964 – zaostrzenia konfliktu izraelsko‑arabskiego („Bitwa o wodę”) w związku z uruchomieniem przez Izrael Narodowego Systemu Wodnego przepompowującego wody Jeziora Tyberiadzkiego do pustyni Negew.
1967 – wojna sześciodniowa, w wyniku której Izrael zajął Półwysep Synaj, Strefę Gazy, Judeę z Jerozolimą, Samarię i Wzgórza Golan.
1967–1970 – liczne starcia zbrojne na froncie izraelsko‑egipskim zwane „Wojną na wyczerpanie” mające na celu osłabienie sił obronnych Izraela.
1968–1972 – odwetowe operacje wojskowe na lądowych, morskich i powietrznych granicach Izraela.
1973 – wojna Jom Kipur rozpoczęta przez Egipt i Syrię atakujące półwysep Synaj i Wzgórza Golan, które pozostawały pod kontrolą Izraela od czasu wojny sześciodniowej.
1974 – budowa muru granicznego wzdłuż całej granicy z Libanem, Syrią i w dolinie Jordanu.
1975 – zawarcie izraelsko‑egipskiego porozumienia w sprawie Półwyspu Synaj; ataki palestyńskich organizacji terrorystycznych z południowej części Libanu na Izrael.
1978 – zajęcie przez Izrael południowego Libanu; zniszczenie baz Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP); trójstronna konferencja pokojowa izraelsko‑egipsko‑amerykańska w Camp David zakończona podpisaniem izraelsko‑egipskie porozumień.
1982 – operacja wojskowa Izraela w Libanie (tzw. pierwsza wojna libańska), której celem była likwidacja baz i rozbicie oddziałów OWP, ciężkie starcia z wojskami syryjskimi, okupującymi część Libanu,
1985 – atak Izraela na Trypolis; zakończenie pierwszej wojny libańskiej.
1987–1991 – pierwsza intifadaintifada – masowe powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskiej okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu.
2000 – intifada Al‑Aksa – powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskim władzom z udziałem Hamasu i OWP.
2006 – konflikt między Izraelem a arabską szyicką organizacją Hezbollah, mającą swoje bazy w południowym Libanie (tzw. druga wojna libańska).
2008 – operacja wojskowa Izraela, której celem była likwidacja członków i zniszczenie infrastruktury Hamasu w Strefie Gazy (tzw. operacja Płynny Ołów).
2014 – operacja wojskowa Izraela, której celem była likwidacja członków i zniszczenie infrastruktury Hamasu w Strefie Gazy (tzw. operacja Ochronny Brzeg).
Konflikty zbrojne na tle religijnym występują niezwykle licznie. Takie tło miał m.in. połączony z aktami terroru konflikt w Irlandii Północnej, konflikt Młodoturków (z Mustafą Kemal Paszą na czele) z tradycyjnymi ortodoksyjnymi ugrupowaniami islamskimi w Turcji w pierwszych dekadach XX wieku, występujące w północnych Indiach konflikty zbrojne między hinduistami, muzułmanami i sikhami, konflikty między chrześcijańskimi Ormianami a muzułmańskimi Azerami na Kaukazie, wieloletnia i wyniszczająca wojna irańsko‑iracka (1980‑1988), u podłoża której leżał konflikt między sunnickim i szyickim odłamem islamu.
Napięcia wynikające z różnic kulturowych, religijnych i społecznych, które przerodziły się w otwarty, krwawy konflikt zbrojny, są charakterystyczne dla państw byłego bloku wschodniego. Duże zróżnicowanie społeczne tych terenów objawiające się występowaniem mieszanki kultur i religii, podział terytoriów na państwa o niespójnej strukturze oraz występowanie radykalnych grup religijnych doprowadziło do zażartych walk terytorialnych. Przykładem mogą być występujące od lat konflikty zbrojne na Kaukazie czy tocząca się w latach 1992–1995 wojna domowa w krajach byłej Jugosławii między prawosławnymi Serbami, katolickimi Chorwatami a muzułmańskimi mieszkańcami Kosowa i Bośniakami. Po upadku komunizmu Jugosławia zaczęła dzielić się na kolejne państwa, jednak różnice etniczne, kulturowe, religijne i polityczne były zbyt duże, a dążenia poszczególnych grup zbyt radykalne, co spowodowało rozlew krwi. Podobne podłoże miał późniejszy konflikt w Kosowie, w którym walki toczyły się pomiędzy kosowskimi Albańczykami a mniejszością serbską.
Częstą przyczyną konfliktów zbrojnych są napięcia społeczne spowodowane niezadowoleniem ludności z prowadzonych rządów, sytuacji gospodarczej lub politycznej. Tego rodzaju konflikty zbrojne mogą przyjmować znaczne rozmiary, jak miało to miejsce w północnej Afryce w latach 2010–2012. W 2010 roku w Tunezji rozpoczęły się wydarzenia określane mianem Arabskiej Wiosny. Przyczyną protestów społecznych i konfliktów zbrojnych występujących w krajach arabskich były m.in. niezadowolenie obywateli z warunków życiowych, bezrobocie, rosnące ceny żywności, a także korupcja i nepotyzm władz oraz ograniczanie swobód obywatelskich przez autokratyczne reżimy. W wyniku protestów społecznych i towarzyszących im działań zbrojnych w wielu państwach regionu odsunięto od władzy długoletnich, znienawidzonych dyktatorów.
Wydarzenia Arabskiej Wiosny stały się w 2011 roku dla mieszkańców Syrii inspiracją do podjęcia protestów przeciw autorytarnym rządom Baszszara al‑Asada. Ich efektem jest trwająca do dziś wojna domowa w Syrii będąca jednym z najbardziej dramatycznych konfliktów zbrojnych współczesnego świata. Wojska rządowe dokonują masowych egzekucji, strzelają do demonstrantów, używają broni chemicznej. Z kolei syryjscy rebelianci są oskarżani o powiązania z ugrupowaniami terrorystycznymi. Szacuje się, że w wojnie domowej zginęło dotąd ponad 606 tys. osób. Jednym z jej skutków jest rosnąca liczba uchodźców docierających do Europy.
Kalendarium wojny domowej w Syrii w latach 2011‑2017
styczeń 2011 – pierwsze protesty w Syrii inspirowane wydarzeniami Arabskiej Wiosny.
marzec 2011 – wielotysięczne demonstracje w syryjskich miastach przeciw rządom Baszszara al‑Asada, krwawe zamieszki w Damaszku.
kwiecień 2011 – oblężenie Dary i zrewoltowanych dzielnic Damaszku przez wojska rządowe (armię narodową); szturm wojsk rządowych na Hims, Banjas, Hamę.
lipiec 2011 – powołanie Wolnej Armii Syrii (WAS) przez zbuntowanych oficerów armii narodowej.
luty 2012 – zmasowany szturm wojsk rządowych na dzielnice mieszkalne Hims z użyciem broni ciężkiej.
marzec 2012 – przyjęcie planu pokojowego przez Radę Bezpieczeństwa ONZ.
maj 2012 – masakra cywilów w Huli przez wojska rządowe – liczne ofiary w tym kobiety i dzieci.
grudzień 2012 – wykorzystanie cywilów jako żywych tarcz w wiosce Akrab – liczne ofiary w tym kobiety i dzieci.
marzec 2013 – bitwa o Ar‑Rakkę; zdobycie miasta przez rebeliantów; użycie broni chemicznej przez wojska rządowe podczas ataku na Aleppo.
sierpień 2013 – użycie broni chemicznej (sarinu) przez wojska rządowe w Ghucie – liczne ofiary w tym kobiety i dzieci.
wrzesień 2013 – rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ wzywająca do zabezpieczenia i zniszczenia syryjskiego arsenału chemicznego przedstawiająca plan wykonania misji.
styczeń, luty 2014 – fiasko rozmów pokojowych w Genewie między rządem syryjskim i rebeliantami.
czerwiec 2014 – ogłoszenie kalifatu, czyli tzw. Państwa Islamskiego na terenie Iraku i Syrii ze stolicą w Ar‑Rakka.
wrzesień 2014 – naloty samolotów USA i koalicji państw arabskich na cele ISIS w rejonie Aleppo i Ar‑Rakki.
sierpień 2015 – naloty samolotów rosyjskich na cele w Syrii.
grudzień 2016 – zdobycie Aleppo po długotrwałym oblężeniu przez wojska rządowe wspierane przez Rosjan i Irańczyków.
kwiecień 2017 – użycie broni chemicznej (sarinu) przez wojska rządowe w Chan Szajchun.
Równie dramatyczny przebieg ma wojna domowa w Somalii tocząca się nieprzerwanie od lat 80. XX wieku. Jej przyczyną był kryzys spowodowany recesją gospodarczą i coraz bardziej autokratycznymi rządami dyktatora Mohammeda Siada Barre. To zjednoczyło skłócone ze sobą klany, które zwróciły się przeciwko władzy centralnej. Szacuje się, że od 1988 roku w efekcie starć zbrojnych zginęło ponad pół miliona osób.
Słownik
arabskie określenie buntu, rebelii, powstania, najczęściej odnoszące się do konfliktu izraelsko‑arabskiego