Przeczytaj
Ideologia konserwatywna narodziła się w odpowiedzi na gwałtowne zmiany społeczne, a przede wszystkim na rewolucję francuską, jako obrona jednoznacznie rozumianego porządku, któremu te zmiany zagrażały. Możliwe jest jednak również inne rozumienie konserwatyzmukonserwatyzmu.
Współczesne doktryny polityczneSamuel P. HuntingtonSamuel P. Huntington, oprócz interpretacji łączącej konserwatyzm z reakcją na rewolucję francuską, wskazuje jeszcze dwa inne rozumienia konserwatyzmu: jako zespołu stale aktualnych idei i wartości, a także jako ideologii zorientowanej na zachowanie aktualnego układu społecznego.
Źródło: Roman Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Lublin 1984, s. 312.
W kontekście zaproponowanego przez Huntingtona rozumienia konserwatyzmu łatwo zrozumieć ideowe i społeczne przemiany programów współczesnych partii konserwatywnych i dopasowanie się do zmieniających się realiów społecznych. Podstawowe założenia konserwatyzmu (obowiązujące w przeszłości i aktualne obecnie) prezentuje Russel KirkRussel Kirk. Wskazuje on jednocześnie, że nie są one niezmienne, ale zależą od poziomu rozwoju poszczególnych społeczeństw i ich oczekiwań.
Podstawowe założenia konserwatyzmu
10 zasad konserwatysty, sformułowanych przez Kirka Russela:
Zasady te w zwięzły sposób charakteryzują konserwatyzm przeszły i dzisiejszy. Współczesny konserwatysta definiuje swoją ideologię, opierając się na tradycyjnych wartościach i współczesnym sposobie funkcjonowania społeczeństw.
Do głównych zasad współczesnego konserwatyzmu można zaliczyć:
-
Zdaniem konserwatystów, jednostka nie potrafi własną pracą i rozumem wyzwolić się od nieszczęść, ograniczeń i zła, które jest nieusuwalną częścią życia ludzkiego. Człowiek nie jest również istotą racjonalną, ponieważ w swoich wyborach kieruje się emocjami. Dlatego błędem jest myślenie, że relacje społeczne można oprzeć na umowach. Zdaniem współczesnych konserwatystów, ludzie nie są sobie równi, poza podstawowym wymiarem, że wszyscy są ludźmi.
-
Zdaniem konserwatystów, wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki i ona kształtuje osobowość człowieka. Dlatego współcześni konserwatyści krytykują społeczeństwo masowe, w którym zanika poszanowanie tradycji i autorytetów. Zdaniem współczesnych konserwatystów, w społeczeństwach masowych brakuje poczucia przynależności do wspólnoty, a równocześnie zanika poczucie odpowiedzialności i umiejętność samodzielnego myślenia, podejmowania decyzji i odpowiedzialności za ich skutki. Powodami krytyki społeczeństw masowych jest również zanik tradycyjnych więzów rodzinnych i spadek znaczenia religii. Współczesny konserwatyzm jest zróżnicowany, dlatego niektóre partie konserwatywne, nawiązując do tradycji rodziny, wprowadzają małżeństwa jednopłciowe (Wielka Brytania, Irlandia), w innych idea ta jest sprzeczna z programem partii. Podobnie w różny sposób współczesne partie konserwatywne patrzą na problem migracji.
-
Zupełnie inaczej niż w XIX wieku, współcześni reprezentanci konserwatyzmu widzą problem ustroju politycznego. Uznali, że demokracja przedstawicielska jest najlepszym ustrojem godzącym autorytet i siłę państwa z wolnością jednostki. Jednocześnie zwracają uwagę, że wolność jednostki nie może zostać użyta przeciw nienaruszalnym zasadom etycznym. Powinna ona służyć realizacji podstawowych norm moralnych. Nie stawiają wolności jednostki na czele potrzeb społecznych. Nawiązując do organicyzmu, uważają, że w społeczeństwie powinny być realizowane wszystkie potrzeby jednostki. Równocześnie akcentują oni potrzebę istnienia mocnych i stabilnych symboli państwowych, ponieważ państwo powinno opierać się również na emocjach.
-
W obszarze gospodarki współczesne partie konserwatywne głoszą poglądy zbieżne z ich XIX-wiecznymi poprzednikami. Są przede wszystkim zwolennikami ochrony własności prywatnej. Podkreślając jej znaczenie, neokonserwatyści wskazywali na jej rolę w zaspokajaniu potrzeb życiowych, ale również na warunkowaną przez nią wolność i osobistą odpowiedzialność. Zdaniem współczesnych konserwatystów, własność prywatna ogranicza dominację państwa, jest czynnikiem zwiększającym możliwość wyboru i źródłem niezależności. Współcześni reprezentanci wspomnianej idei dążą do ograniczenia ingerencji państwa w gospodarkę i minimalizowania interwencjonizmu państwowego. Dopuszczają interwencjonizm, ale wskazują, że państwo nie może robić nic ponad usuwanie przeszkód dla optymalnego działania. Powinno zająć się produkcją tanich towarów i usług, głównie tych, które nie mogą być komercjalizowane (np. obrona narodowa, system informacji, zbiorowe bezpieczeństwo, system prawny), aż po wykorzystywanie instrumentów pieniężno-kredytowych i politykę podatkową.
Noblista James M. BuchananJames M. Buchanan wyznaczył państwu rolę tworzenia stabilnych ogólnych ram funkcjonowania gospodarki: zapobieganie inflacji, tworzenie długofalowych strategii rozwojustrategii rozwoju, ułatwianie przepływu informacji.
Współcześni konserwartyści, realizując główne założenia ideologii, dostrzegają zmiany społeczne i tworzą partie polityczne kierujące swoje oferty do jednostek, które nie zawsze odnajdują się w szybko zmieniającym się społeczeństwie i które potrzebują budować swoją tożsamość, opierając się na uznanych autorytetach. Równocześnie po upadku systemu realnego socjalizmu w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, po klęsce kolektywnego sposobu funkcjonowania społeczeństw, nastąpiło odrodzenie partii konserwatywnych, które zdobywają stabilne poparcie w państwach europejskich i nie tylko. Również w Polsce można zaobserwować poparcie dla partii odwołujących się częściowo do wartości konserwatywnych.
Słownik
zbiór teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy rozwoju społecznego
rodzaj gospodarki, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, rząd), kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania
inaczej system wartości; nabywany przez ludzi w toku wychowania system odgrywający kluczową rolę w dorosłym życiu każdej jednostki; to właśnie dzięki niej ludzie wiedzą, jak powinni się zachować; potrafią ocenić, co jest dla nich najlepsze i do czego powinni dążyć
doktryna bazująca na hasłach obrony porządku społecznego oraz umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet; konserwatyści dążą do obrony starego porządku ze względu na przekonanie o ewolucyjnym, a nie rewolucyjnym charakterze zmian kulturowo‑politycznych
stan funkcjonowania i przebiegu zachowań jednostek w społeczeństwie zapewniający istnienie, trwanie i rozwój zbiorowości jako całości; opiera się na współpracy i konsensusie
obejmuje wszystkie działania zmierzające do osiągnięcia celów rozwoju gospodarczego państwa w dłuższym okresie czasu