Specyfika Republiki Indii

Jak pisał korespondent „Polityki”:

Zamieszczony w „India Now” wyciąg z raportu Banku Światowego eksponuje Indie jako wzorzec transformacji dla całej Azji.

Indie wprowadziły pięć reform:

• uproszczenie rejestracji firm;

• handlu przygranicznego;

• jasny i prosty system podatkowy;

• łatwy dostęp do kredytów;

• osłonę inwestorów.

Konkluzja raportu Banku Światowego jest następująca:

Skala przemian w Indiach jest ogromna – to kraj o wskaźniku eksportu przekraczającym 100 miliardów dolarów, zamieszkany przez ponad miliard ludzi, z czego 300 000 mieszkańców stanowi ludność miejska. Transformacja dotyczy terytorium ponad 3 300 000 kmIndeks górny 2². Tempo wzrostu sięga w ostatnich latach 8%. Pod względem tempa zmian w latach 2005–2006 Indie wysuwają się na prowadzenie wśród 175 badanych krajów. Najbardziej spektakularnym przykładem przemian w Indiach jest ekspansja edukacyjna ukierunkowana na rozwój nowych technologii.

Jak twierdzi wydawca „Foreign Affairs”, uparte trwanie demokracji jest wielkim osiągnięciem państwa hinduskiego. Indyjska demokracja wciąż na nowo wykazuje się elastycznością i żywotnością, zadając kłam starym uprzedzeniom, w myśl których biedni są niezdolni do samodyscypliny i trzeźwego racjonalnego myślenia, które tworzą podstawę skutecznego rządzenia. Z pewnością jest to demokracja budząca sprzeciwy, chlebem powszednim bywa nieefektywny system zarządzania i trudności w egzekwowaniu gwarantowanych instytucjonalnie podstawowych dóbr publicznych. Ale ekonomiczny sukces Indii wyrastający z korzeni tej właśnie ustawowo zapewnionej demokracji jest o wiele bardziej zauważalny.

W perspektywie globalizacji ten potężny partner wnosi nową jakość wyrastającą ze specyfiki cywilizacyjnej. Indie nie chcą się modernizować drogą nietwórczych imitacji, ale na zasadzie partnerstwa w procesach globalizacji. Zamieszczony na łamach „Financial Times” artykuł podkreśla specyfikę przynależności indyjskiej do nowoczesnej elity państw o dynamicznym rozwoju. Kulturowa tożsamość ujawnia ambicję zyskania soft power. To ona właśnie obroni nowe pokolenia Hindusów przed tożsamością sklonowaną na wzór kultury USA. Indie zamierzają rozszerzyć swój wkład umysłowy w budowę nowego świata.

Solidarność z kulturą indyjską objawia się w Europie na różne sposoby. Słynny piłkarz David Beckham wytatuował sobie na ramieniu imię żony Victorii w alfabecie dewanagari. Hindusi są świadomi swojego wkładu w dialog kultur, jakim są prastare tradycje cywilizatorskie. Potwierdzają to słowa Karana SinghaIndeks górny 1¹1Indeks górny 1¹:

Polityczne znaczenie Indii jako wzorcowej demokracji Azji

RlC4lsEUHNOWa1

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę o podłużnej twarzy. Ma ufryzowane wysoko ciemne, lekko falujące włosy.

Indie wpisały się w XX w. wielkim zrywem niepodległościowym, którego kulminacją był gandyzmgandyzmgandyzm i dekolonizacjadekolonizacjadekolonizacja subkontynentu. Ale Gandhi nadal jest obecny w polityce Indii – stanowi punkt odniesienia, a jego nazwisko powraca w obsadzie gabinetu przewodniczącego Rady Ministrów. W połowie stulecia premierem niepodległej Republiki Indii został Jawaharlal Nehru, jednak to jego córka Indira, która przyjęła nazwisko swego męża Feroze Gandhiego, odcisnęła piętno na polityce kraju jako następny premier i matka kolejnego premiera Rajiva Gandhiego. Tradycje polityczne rodziny kontynuuje Sonia Gandhi, działaczka Indyjskiego Kongresu Narodowego, postać mocno wrośnięta w kulturę indyjską, Włoszka z pochodzenia, a Hinduska z wyboru, żona Rajiva Gandhiego.

Pierwsze wybory indyjskie stanowiły dla nowych elit politycznych wielką mobilizację. Jak wspomina Ramachandra GuhaIndeks górny 2²2Indeks górny 2²:

Zrzucając więzy kolonialne, Indie zerwały z wizerunkiem British RajBritish RajBritish Raj i zbudowały strukturę federalną. Zdaniem Asha Narayana Roya, koordynatora programu międzynarodowych studiów Instytutu Nauk Społecznych w New Delhi:

Produktem ubocznym stała się biurokratyzacja, z biegiem lat tym ostrzej krytykowana, im bardziej w Indiach postępował proces demokratyzacji. Jak pisze korespondent „Indian Affairs”:

Premier Jawaharlal Nehru stał się liderem grupy ojców‑założycieli, która kładła nacisk na demokratyzację w ramach tej wielkiej struktury jako warunek likwidacji wielowiekowego zacofania. Mahatma Gandhi tchnął w ten nowy twór ducha współpracy i harmonii.

Początkowo Nehru myślał o radykalnej konfrontacji modernizacyjnej, zaś pod wpływem Gandhiego wybrał drogę współpracy i perswazji.

RclNJXATgfzuX1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma bardzo krótkie włosy i jest łysawy. Nosi okulary w okrągłych, metalowych oprawkach. Ma duże uszy oraz wydatny nos. Ma krótkie wąsy. Mężczyzna jest lekko uśmiechnięty.

Nie było to zadanie łatwe. Brytyjczycy opuścili subkontynent praktycznie nieprzygotowany do przejęcia władzy. Co więcej, przed odejściem usankcjonowali dokonany pospiesznie podział ogromnego regionu. W pierwszych dniach wolności wielkie grupy hindusów i muzułmanów wędrowały tysiące kilometrów do nowych ziem obiecanych, mniejszości żądały autonomii terytorialnej i suwerenności językowej. Sikhowie domagali się stworzenia własnego państwa Khalistanu, Pakistan traktując jako precedens. Mahatma Gandhi umarł wśród łun pożarów, próbując pogodzić zwaśnionych mieszkańców Kalkuty, od wieków współdziałających ze sobą mimo różnic religijnych. Kilka lat później Tybet nękali Chińczycy, wywołując przygraniczne konflikty. Sri Lankę podzielił konflikt Tamilów i Syngalezów mający reperkusje w południowych Indiach. Jak ważna jest stabilizacja, dowiodły zamachy na Indirę Gandhi dokonane przez sikhów i na Rajiva Gandhiego, ofiarę zemsty tamilskiej ekstremy. Stabilizacja była warunkiem sine qua non indyjskiej drogi.

R1EciecF3zFJ21

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę o prostokątnej twarzy. Ma jasne nakrycie głowy oraz ubrany jest w garnitur.

Wielki wkład Nehru w integrację Indii jest niekwestionowany. Tytuł pracy Akbara Nehru The Making of India sugeruje, że premier stworzył Indie, kształtując w wyobraźni Hindusów koncepcję jedności wielości – zintegrowanego narodu. Khilnani w The Idea of India wysuwa nawet tezę, że Nehru takie Indie wynalazł. Sam pandit Nehru, jak nazywano go ze względu na jego uczoność, twierdzi w książce Discovery of India, że stworzył wizję Indii, gdy budował swą nową tożsamość po latach wędrówki na Zachód. Kiedy wracał do kraju, patrzył wtedy na Indie bardziej jak przyjazny westerner niż jak mieszkaniec tego kraju. I potrzeba takiego spojrzenia stoi przed każdym Hindusem zamieszkującym wyzwolone Indie. Jest to warunek indyjskich transformacji politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych.

W początkach niepodległości współczesnych Indii mieszkańcy tego kraju byli zmuszeni do wielu kompromisów. Po dwóch stuleciach brytyjskich rządów gospodarka indyjska była w ruinie, obszar subkontynentu stał się w XIX w. przede wszystkim bazą surowcową i rynkiem zbytu dla towarów brytyjskich. Modernizacja ekonomiczna wymusiła konieczność walki z zacofaniem, zderzając ze sobą stare i nowe. Na terenie Azji dwa inne giganty, ZSRS i Chiny, przeprowadzały eksperyment transformacji. Zacieśnianie z nimi więzi i korzystanie z ich wzorców narzucało się wówczas indyjskim elitom rządzącym z całą oczywistością. Produktem ubocznym orientacji prosocjalistycznej, widocznej w działaniach dyplomatycznych grupy skupionej wokół Nehru, poza fasadą niezaangażowania, była rosnąca rezerwa do Stanów Zjednoczonych. W ten sposób dwie największe demokracje świata, zachodnia i azjatycka, oddaliły się od siebie na tyle, że wyrosła między nimi gospodarcza i polityczna przepaść. Amerykańska współpraca gospodarcza z Koreą Południową, Japonią, skonfliktowanymi z ZSRS Chinami, Tajwanem, nie obejmowała w tym czasie Indii, które musiały sobie radzić same. Zmiana frontu nastąpiła w procesie budowy nowego światowego ładu po epoce zimnej wojny, gdy Chiny zaczęły wyrastać na największego rywala gospodarczego USA, a kraje islamskie stały się terenem wrogim wobec USA. Etapy zbliżenia doprowadzające do diametralnej zmiany stosunku USA wobec Indii śledzą Gary K. Bertsch, Seema Gahlaud i Anupam Srivastava, autorki książki Engaging India. US Strategic Relations with the World's Largest Democracy. Motto tej pracy, drukowanej także w Indiach, brzmi: „Stracone półwiecze”.

Polityka wewnętrzna również uległa transformacji. Walka o wolność rozwinęła dążenia patriotyczne, budując ideologię nacjonalistyczną, która miała zostać zrealizowana przez system federalistyczny o dużym stopniu decentralizacji. Liderzy polityczni suwerennego państwa indyjskiego rozpoczęli jednak swe rządy w łunach pożarów; koniec epoki kolonialnej zbiegł się w Indiach z dramatycznymi następstwami podziału subkontynentu indyjskiego. Pierwsze dni niepodległości zdominowały przemoc i rozpacz. Miliony wędrujących w przeciwnych kierunkach hindusów i muzułmanów szukały pracy i chleba w Republice Indii i Pakistanie.

Nad subkontynentem indyjskim zbierały się czarne chmury, czemu dał wyraz autor książki The Dynasty, S. S. Gill, nazywając pierwsze dni niepodległości „zachmurzonym świtem”.

W proroczej wizji Mahatma Gandhi skomentował podział lakonicznym stwierdzeniem: „po moim trupie”.

Premier Jawaharlal Nehru podpisał dokumenty „z wielkim smutkiem”.

Patriota Maulana Azad, lider umiarkowanego odłamu Ligi Muzułmańskiej, uznał to za dziejową katastrofę:

Przejęcie władzy nastąpiło w 1948 r. Decyzję o odejściu Brytyjczyków ogłosił premier Clement Attlee 20 lutego, dając nowym elitom indyjskim czas na ostateczną restrukturalizację i podział subkontynentu do 30 czerwca. Ze względu na szerzącą się anarchię w okresie poprzedzającym planowane przejęcie władzy termin ten przesunięto na 15 sierpnia. Jednak Indie nie były logistycznie przygotowane do przeprowadzenia tak skomplikowanej operacji w ciągu 72 dni. Nowe władze cywilne i militarne dopiero się formowały. Brakowało dostatecznego zabezpieczenia zarówno pod względem ekonomicznym, jak i obronnym. Eskalacja gwałtownych emocji i kolejne wojny sąsiedzkie spowodowały śmierć ponad 10 000 000 ludzi.

Co więcej, nowi przybysze na „ziemie odzyskane” w Republice Indii i Pakistanie stanowili problem kulturowy, ekonomiczny i polityczny. Integracja imigrantów, których można by nazwać politycznymi czy religijnymi uciekinierami, z grupami zasiedziałymi na danych obszarach postępowała powoli, tak jak i kooperacja. Sam podział nie miał sensu, bo więcej wyznawców islamu w Indiach zostało niż odeszło do Pakistanu. Wybrali demokrację i trudne sąsiedztwo hinduskie, Indie były ich ojczyzną, obietnica demokracji pociągała ich bardziej niż fundamentalizm islamski Pakistanu.

W tak trudnej sytuacji twórcy konstytucji uznali, że należy instytucjonalnie przywrócić pokój i stabilność na subkontynencie, a najlepszym sposobem będzie integracja Indii.

Oczywiście dramatyczna psychogeneza Republiki Indii wpłynęła na kształt federalizmu indyjskiego. Pragmatyka narzuciła kompromis, wolność obwarowano przepisami wzmacniającymi trwałość terytorialną nowej całości. Twórcy konstytucji opowiedzieli się więc za wysokim stopniem centralizacji Indii w pierwszym okresie istnienia nowej struktury rządzenia. Określili je jako państwo federalne z silnymi cechami unitaryzmu. Sięgnęli w tym celu do sprawdzonych metod kontroli politycznej i terytorialnej epoki kolonialnej: 80% konstytucyjnie opracowanej struktury administracji kraju pochodziło z opracowanego przez parlament brytyjski dokumentu Act of Governance of India z 1935 r.

Jawaharlal Nehru tchnął jednak w ową strukturę nowego ducha – gigantyczne państwo, suwerenne i wolne, miało się stać wszechpotężnym opiekunem każdego obywatela kroczącego tą samą drogą. Miały runąć bariery, różnice i podziały. Wizja Indii nowoczesnych i bogatych unieważniała wszelkie dystynkcje. Warunkiem lepszej przyszłości było utożsamienie się społeczeństwa z państwem zapewniającym stabilizację i pokój – z opiekuńczym olbrzymem, którego wielkość, kształt i charakter nie miały precedensu w historii. Wkład Nehru w formowanie ogólnoindyjskiego patriotyzmu jako wielką zasługę dla kraju podkreślają uczeni Zachodu i Wschodu, w Polsce – Tomasz Gerlach w pracy Indie w świadomości Indusów.

RtxC987WdwvL01

Ilustracja przedstawia dokument, który jest bogato zdobiony ornamentami roślinnymi.

Konstytucja głosi: India shall be union of states. Kolejne artykuły określają relacje między dwoma rodzajami współistniejącej ze sobą władzy – centralnej i lokalnej – uznając priorytet tej pierwszej. Parlament federalny może unieważniać zarządzenia parlamentów stanowych lub przekazać je do rozważenia prezydentowi. Oznacza to preferowanie tendencji centralizacyjnych, a prezydent będzie arbitrem ostatecznej instancji. Egzekwowanie prawa kwestionowania lokalnych decyzji zostało zagwarantowane w artykule 356. Rząd centralny może przejąć kontrolę nad danym obszarem w trybie stanu wyjątkowego w przypadku niemożności zarządzania nim zgodnie z konstytucją. W ciągu półwiecza istnienia Republiki takie kroki podjęto sto razy z rozmaitych powodów zaistniałych w różnych częściach kraju.

Mimo wad centralizacji budowa jednolitego aparatu urzędniczego gwarantowała spójność zarządzania. W okresie budowy fundamentów federalizmu biurokracja stanowiła widomy dowód koherencji wdrożeniowej decyzji podejmowanych na różnych szczeblach władzy. Inną drogą gwarancji niepodległości Indii była rozbudowa i zbrojenie armii, modernizacja broni, tworzenie systemów ostrzegania i doskonalenie systemu obronnego. Rozpatrywano ryzyko zagrożenia wewnętrznego i zewnętrznego. Najbardziej widocznym zagrożeniem wewnętrznym stały się obecnie akty terroryzmu. Rosnące zagrożenie zewnętrzne (przede wszystkim ze strony Chin i Pakistanu) spowodowało budowę systemów rakietowych z bronią jądrową. Na całokształt prac nad wykorzystaniem energii atomowej niewątpliwie wywarł wpływ prezydent Indii dr Abdul Kalam, autor koncepcji Indie 2020, fizyk uznany za ojca indyjskiej bomby atomowej. Wybiegając daleko w przyszłość, jak prawdziwy uczony wiąże z energią nuklearną szansę szybkiego rozwoju przemysłu i rolnictwa. Co więcej, uważa ją za fundament indyjskiej energetyki w nadchodzącej epoce wielkiej kultury technologicznej. Z jej pomocą chce stworzyć wzorcowe społeczeństwo wiedzy.

Parafrazując historyczne przemówienie Martina Luthera Kinga, Abdul Kalam tak rozpoczyna swą książkę:

W swojej wizji Kalam łączy niepodległość kraju z niepodległością myśli i ciała. Jej warunkiem jest dobrobyt materialny i umysłowy. Realizację owej wizji widzi w kontynuacji zielonej rewolucji, która doprowadziła do tego, że Indie są samowystarczalne pod względem produkcji żywności. Za nią ma nastąpić rewolucja świadomości likwidująca zacofanie najniższych warstw, przygotowująca kobiety do nowych zawodów, zwalczająca analfabetyzm dzieci. Oznacza ona spożytkowanie wielkiego bogactwa ludzkich rezerw. Rewolucja nuklearna ma zapewnić energię rozwijającym się Indiom. Jej wszechstronne wykorzystanie omawia w książce Vision 2010. A Strategy for the Twenty First Century słynny indyjski strateg, generał Krishnaswamy Sundarji. Najpierw próbuje oszacować globalne strategie i konfiguracje XXI w., potem analizuje związaną z tym przyszłą strategię nuklearną, którą splata z konwencjonalnymi i nowymi technologiami. Bez pokojowego wykorzystania energii atomowej, bez informatyki i nowych technologii zarządzania znaczenie obronne broni jądrowej jest niewielkie. Ważna jest:

• kultura technologiczna kraju;

• integracja systemowa;

• poziom komunikacji i transportu;

• techniczny rozwój systemowy danego kraju.

Stabilność i dobrobyt kraju jest najlepszą gwarancją pokoju w regionie.

RfdKRRPpN42Rg1

Mapa przedstawia fragment Azji Wschodniej, na której oznaczono kraje i regiony wchodzące w skład Indii Brytyjskich. Są to: Indie, Pakistan, Bangladesz, Sri Lanka, części Bhutanu i Mjanmy. Po wschodniej stronie Indii widoczna jest Zatoka Bengalska a po zachodniej Morze Arabskie.

Niepodległość Indii utrwala indyjska dyplomacja. Sztuka polityki ma w Indiach prastare tradycje, sięgające czasów Aleksandra Wielkiego, który przywiózł do Grecji dwóch indyjskich mędrców. Z IV w. p.n.e. pochodzi Arthaśastra, podręcznik polityki podkreślający siłę perswazji, kulturę negocjacji i wartość informacji jako broni. W wieku XX niepodległość wyrosła ze sztuki kompromisu, a jej najlepszym rzecznikiem w epoce zmierzchu British Raj był Mahatma Gandhi.

Od początku swego istnienia nowe Indie prowadziły politykę niezaangażowania, przyspieszając koniec zimnej wojny, szukały dróg pokoju w regionie. Brak ducha kompromisu powodował katastrofy. Indie przeżyły jednak dwie wojny z Pakistanem i ostry konflikt graniczny z Chinami. Śmiercią tragiczną od kul zamachowców zginęli trzej przywódcy: Mahatma Gandhi padł od kuli członka skrajnej organizacji hinduskiej, Indira Gandhi od kul sikha, gdy wprowadziła armię do świętego Amritsaru, Rajiv Gandhi zginął z rąk Tamilskich Tygrysów z powodu posłania armii indyjskiej do zwaśnionej Sri Lanki. Zagrożeniem stabilności są ataki terrorystów. Bomby wybuchają na delhijskim targu, na zabytkowej wieży, zaatakowano indyjski parlament.

Mimo owych tragicznych epizodów Indie kroczą drogą pokoju, budując w XXI w. więzi partnerstwa z dawnymi wrogami i oponentami. Rosnący dobrobyt buduje też prestiż Indii wewnątrz kraju. Federalizm stopniowo przestaje być pierwszoplanową koniecznością, bo decentralizacja i demokratyzacja umożliwia postęp gospodarczy. Indie rozwijają się jako całość i jako całość otrzymują propozycję partnerstwa globalnego. Ten sposób widzenia jest stary i nowy zarazem. Podkreśla to w pracy Viewpoint. Civilization, Democracy and Foreign Policy były premier Inder Kumar Gujral:

Słownik