Przeczytaj
Ruchliwość społeczna
Ruchliwość społeczna to przemieszczanie się jednostek albo całych grup w strukturze społecznej. Dzieje się to zarówno w ramach istniejącej struktury społeczeństwa, jak i z powodu jej zmian.
Czynniki, które decydują o ruchliwości społecznej można podzielić na indywidualne i strukturalne.
Czynniki indywidualne
Czynnikom indywidualnym przyjrzeli się w swoich badaniach Peter Blau i Otis Dudley Duncan, którzy stworzyli model osiągania statusu. Można go przedstawić następująco:
Badacze ci skoncentrowali się na dwóch czynnikach: wykształceniu i zawodzie:
Wykształcenie pozwala zdobyć jednostkom wiedzę, umiejętności, postawy czy kontakty, które są niezbędne w otrzymaniu i utrzymaniu pracy odpowiadającej ich statusowi społecznemu i karierze, która powiązana jest z pionową ruchliwością społecznąpionową ruchliwością społeczną.
Zawód związany jest z zarobkami, szansą na awans i kontaktami przydatnymi w karierze, a czasem także z miejscem zamieszkania. Wpływa także na sposób spędzania czasu wolnego, zainteresowania i wartości wyznawane przez jednostkę.
Wśród innych czynników dostrzegli także znaczenie takich determinantów, jak:
Płeć – szanse na awans społeczny kobiet są mniejsze niż mężczyzn, pomimo że obecnie sporo mówi się o niedyskryminowaniu z powodu płci. Nadal jednak, w wielu krajach, pełniąc te same funkcje kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni. Trudniej jest im też awansować w pracy i zająć wysokie menedżerskie stanowiska.
Klasa społeczna – im wyższa klasa społeczna rodziców, tym bardziej prawdopodobne, że ich dzieci będą miały tę samą lub wyższą. Wynika to z faktu, że rodzice przekazują dzieciom nie tylko majątek, ale i poziom wykształcenia, wartości i postawy.
Rasa i pochodzenie etniczne – członkowie niektórych grup etnicznych czy o odmiennym kolorze skóry często w historii nie byli dopuszczani do pewnych zawodów czy awansu w ich ramach. Choć w drugiej połowie XX w. i XXI w. ulega to zmianie, to jednak nadal widać różnice w pozycji społecznej. Przykładem może być fakt, że w USA pierwszym niebiałym prezydentem był dopiero Barack Obama (2009–2017).
Czynniki indywidualne dla danej osoby – należą do nich: wygląd, umiejętności interpersonalne, zdrowie, inteligencja. Mogą one pomóc lub zaszkodzić ruchliwości społecznej.
Czynniki strukturalne
Są to czynniki niezależne od jednostek, a wynikające z:
Koniunktury gospodarczej – cykl koniunkturalny wpływa na zmiany społeczne, np. przy wzroście gospodarczym powstają pozycje o wyższym statusie i zwiększa się ruchliwość społeczna, przy recesji dostrzec można spadek pozycji społecznej wielu osób.
Postępu technologicznego – innowacje mogą podwyższyć prestiż związany z danym zawodem. Przykładem może tu być zawód informatyka w dobie rewolucji przemysłowej 4.0, który cieszy się coraz większym prestiżem wynikającym z rosnących zarobków.
Zjawisk społecznych – przykładem może być wyżej wymieniona dyskryminacja, która utrudnia całym grupom awans społeczny. Innym przykładem mogą być migracje, które zmieniają pozycję społeczną migrantów. Przykładowo: rzemieślnik nie znający języka kraju, do którego się udaje, może pracować poniżej swoich kwalifikacji, notując spadek społeczny, a osoba bez kwalifikacji, ale znająca dany język, może awansować społecznie, obejmując np. stanowisko tłumacza.
Ruchliwość społeczna jest zjawiskiem naturalnym we współczesnych społeczeństwach. Według Henryka Domańskiego ma ona wpływ na:
-
Formowanie się struktury społecznej – ruchliwość, a szczególnie bariery ruchliwości społecznej, wpływają na formowanie się hierarchicznego społeczeństwa i układy związane z dystansem pomiędzy poszczególnymi warstwami i klasami.
-
Stabilność polityczną poszczególnych państw – wysoka ruchliwość zmniejsza ostrość podziałów społecznych, podczas gdy niska może być czynnikiem konfliktogennym.
-
Efektywność ekonomiczną – w tym wypadku ważna jest przenikalność barier społecznych oraz kto obejmuje jakie pozycje zawodowe w ramach systemu (im więcej właściwych osób na właściwych miejscach, tym większa jest efektywność danej gospodarki).
-
Funkcjonowanie poszczególnych jednostek – ruchliwość społeczna wiąże się z konsekwencjami dla poszczególnych jednostek, zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi.
Słownik
inaczej wertykalna; jest związana z istnieniem warstw społecznych i polega na awansie społecznym, czyli przechodzeniu z niższych pozycji na wyższe, lub degradacji społecznej, czyli spadku z wyższych na niższe
inaczej horyzontalna; obejmuje migracje, czyli procesy geograficznego przemieszczania się ludności oraz procesy przechodzenia do innej grupy społecznej bez zmiany pozycji
przemieszczanie się jednostek albo całych grup w strukturze społecznej; dzieje się to zarówno w ramach istniejącej struktury społeczeństwa, jak i z powodu zmian tej struktury