Młodopolski artysta w wierszu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera

Kontekst społeczno‑kulturalny

Młodopolska koncepcja „sztuki dla sztuki”, połączona z rozwojem pięknie drukowanej prasy artystycznej, której twórcami byli często sami poeci, sprawiła, że u schyłku XIX wieku zaczął rozwijać się swoisty kult poety. Nobilitacja artystów stała się przy okazji pretekstem do prowadzenia przez nich bujnego życia towarzyskiego. Poeci zyskali własne miejsca na mapach wielkich miast – ośrodków artystycznych. Najczęściej były to kawiarnie:

Kontekst biograficzny

RI1QCnxBwzQcg1

Ilustracja przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma pociągłą twarz ze zmarszczkami, brodą i wąsami. Ma na głowie kapelusz. Mężczyzna ubrany jest w garnitur z krawatem.

Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865–1940) był jednym z najbardziej uznanych twórców Młodej Polski.  Zajmował się prozą, dramatem, a także krytyką literacką, jednak największą sławę przyniosła mu poezja. Datę wydania jego debiutanckiego tomu poetyckiego (1891) przyjmuje się umownie za początek okresu Młodej Polski. Tetmajer był głosem swojego pokolenia i doskonale potrafił wyrażać dekadenckiedekadentyzmdekadenckie nastroje epoki. W jego twórczości można jednak zaobserwować próby przełamania pustki życiowej, poszukiwanie dróg spełnienia – w miłości, naturze i sztuce. Postać poety obrosła legendą, głównie za sprawą drugiej serii poezji wydanej w 1894 roku, gdzie pojawiły się takie utwory, jak Koniec wieku XIX, Hymn do Nirwany, Evviva l’arte! czy Lubię, kiedy kobieta... Artysta prowokował odwagą i szczerością wyznań, ale jednocześnie posługiwał się niezwykle wysublimowanym, kunsztownym stylem. Stanisław Wyspiański sportretował Tetmajera w Weselu (1901) pod postacią Poety.

Niech żyje sztuka!

Wiersz Evviva l’arte! Kazimierza Przerwy‑Tetmajera wyrażał postawę znacznej części pokolenia młodopolskich twórców. W społeczeństwie wyznającym kult wartości materialnych uważali się oni za wyrzutków. Większość artystów borykała się z problemami finansowymi, ale jednocześnie dostrzegali oni antagonizm między sobą a miejską burżuazją, skupioną głównie na gromadzeniu bogactw. Mieli jednak świadomość, że ów „nędzny filistrówfilisterfilistrów naród” posiada środki, dzięki którym artyści mogą tworzyć. Swoista zależność między nimi a miejską burżuazją była przyczyną nie tylko pogardy wobec kołtuneriikołtunkołtunerii, lecz także ostentacyjnego buntu przeciwko przyziemnej, prostackiej egzystencji. W tym konflikcie twórca mógł odnieść zwycięstwo jedynie duchowe.

Sztuka w okresie Młodej Polski wróciła na Parnas. Uznano ją ponownie za najwyższą wartość samą w sobie, uwalniając sztukę od obowiązku służenia jakiejkolwiek sprawie. Stanisław Przybyszewski pisał w Confiteorze:

R1D6oqBiU9FUy

Ilustracja składa się z dwóch obrazów. Obraz po lewej przedstawia siedzącą na kolorowym tronie kobietę w jasnej sukni z ciemną kamizelką, która ma spięte, czarne włosy, zamknięte oczy i trzyma w ręku smyczek. Po lewej leżą skrzypce. Po lewej i prawej stronie kobiety siedzą dwa fauny. Po bokach stoją także dwa mężczyźni w długi szatach, trzymają kwiaty. W tle jest budynek pokryty roślinnością. Obraz po prawej przedstawia kobietę w białej sukni z niebieską lutnią. Kobieta ma długie, czarne włosy. Prawą rękę ma uniesioną. Wokół i w tle są drzewa.

Andrzej Bursa wobec młodopolskiej tradycji

Kontekst społeczno‑kulturalny

Lata po II wojnie światowej były czasem deziluzji, przegrupowań w porządkach społecznych i kulturowych. Mity poety – romantyczny czy młodopolski – zostały obalone, twórcy musieli mierzyć się z trudną rzeczywistością, biedą, pejzażem zniszczeń. Od 1949 roku dominującą poetyką była socrealistyczna, traktująca sztukę pragmatycznie, obliczająca ją na cele władz. Nie było w tym okresie mowy o kulcie artysty, dokonywało się raczej rozbijanie modeli z lat poprzednich.

Kontekst biograficzny

RPiG67Muysegi1

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę. Ma szczupłą, pociągłą twarz i wyraźnie zaznaczone kości policzkowe. Mężczyzna ma głęboko osadzone oczy i wydatny nos. Jego ciemne włosy są krótko ostrzyżone. Ubrany jest w marynarkę i kraciastą koszulę.

Andrzej Bursa urodził się w Krakowie 21 marca 1932 r. Za życia zdążył opublikować 37 wierszy w różnych czasopismach. Jako poeta należał do pokolenia ’56, określanego inaczej jako pokolenie „Współczesności”. Jego twórczość była wyrazem sprzeciwu wobec konformizmu, demaskował w niej zakłamanie i hipokryzję, wyśmiewał patetyczne gesty, kpił z tradycji literackiej.

Zmarł 15 listopada 1957 r. w Krakowie z powodu choroby serca. Popularność wśród czytelników zdobył po śmierci, kiedy stał się idolem i legendą literacką młodego pokolenia wywodzącego się z popaździernikowej odwilży. Dopiero w 1969 r. ukazało się zbiorowe wydanie Utwory wierszem i prozą zawierające dzieła poetyckie, prozatorskie, dramaturgiczne i publicystyczne Bursy.

Ironiczny portret poety

Wiersz Andrzeja Bursy potwierdza wyjątkowość artysty opisaną w młodopolskiej poezji między innymi przez Tetmajera. Jednak w wyniku prostego, stereotypowego myślenia współczesny mu poeta staje się człowiekiem pozbawionym nimbu wyjątkowości. Autor próbuje skierować uwagę na jego prawdziwy wizerunek.

Słownik