Przeczytaj
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Teorie życia społecznego
We współczesnych badaniach społecznych posługujemy się zazwyczaj jedną z teorii życia społecznego, np. teorią funkcjonalną, konfliktu (wymiany), społecznych zachowań pozalogicznych, racjonalistyczno‑indywidualistyczną bądź teorią działania społecznego.
Przy omawianiu różnych typologii teorii życia społecznego warto pamiętać, że nie wszyscy wymieniani badacze uważają, że społeczeństwo daje się opisać tylko wedle jednej z tych teorii. Można te opisy traktować jako komplementarne, ukazujące odmienne aspekty tego samego społeczeństwa.
Teoria funkcjonalna
Prekursorami tej teorii byli Vilfredo Pareto, Florian Znaniecki, a także antropolodzy społeczni: Alfred Radcliffe‑Brown i Bronisław Malinowski. Najwybitniejszymi współczesnymi przedstawicielami byli Talcott Parsons i Robert Merton.
Teoria ta opiera się na pewnych założeniach.
Talcott Parsons wyróżnił trzy fazy ewolucji społeczeństwa: społeczeństwo pierwotne, przejściowe i nowoczesne. Podstawą dokonanego podziału były różnice stopnia zdolności do adaptacji i zmieniające się formy kontroli społecznej, a także tworzenie nowych systemów wartości, przystosowanych do coraz bardziej złożonych stosunków. Kultura (pismo, prawo) zapewnia społeczną kontrolę nad ewolucją społeczną.
Teoria konfliktu
Prekursorami tego nurtu byli Karol Marks i Georg Simmel, a z polskich badaczy piszący po niemiecku Ludwik Gumplowicz. Najwybitniejszymi współczesnymi teoretykami są Lewis A. Coser, Ralf Dahrendorf i Charles Wright Mills.
W teoriach konfliktu można odnaleźć następujące założenia:
Teoria społecznych zachowań (czynności(czynności) pozalogicznych
Teoria ta opiera się na następujących założeniach:
Teoria wymiany (współpracy)
Jednym z prekursorów tej teorii był Herbert Spencer. Najwybitniejszymi jej przedstawicielami są George Caspar Homans i Peter M. Blau. Z polskich socjologów do jej propagatorów można zaliczyć Edwarda Abramowskiego.
Teoria ta opiera się na następujących założeniach:
Bez względu na podziały kulturowe, historyczne i ekonomiczne, przynależności grupowe, stanowe, klasowe czy zakres dostępu do władzy tym, co jest wspólne dla wszystkich ludzi, jest ich natura – taka sama dla każdego człowieka.
Każdy ma prawo robić, co tylko zechce, pod warunkiem, że nie gwałci równego prawa każdego innego człowieka; współpraca jest podstawą organizacji społeczeństwa.
Człowiek jest nie tyle elementem (członkiem) społeczeństwa, ile poprzez współistnienie z innymi ludźmi nieustannie je tworzy, aby zaspokoić swoje naturalne potrzeby.
Społeczeństwo funkcjonuje wskutek wzajemnego oddziaływania jednostek na siebie; poszczególne jednostki mają zróżnicowane potrzeby i są zdolne do zwrotnego wzmacniania swoich oczekiwań, jak również do wzajemnej realizacji tychże oczekiwań.
Zachowanie społeczne jest wymianą dóbr zarówno materialnych, jak i niematerialnych: symboli, aprobaty i prestiżu.
Przedmiotem badania powinny być zachowania ludzi jako ludzi, a nie jako członków społeczeństwa, i dlatego dużą rolę należy przywiązywać do psychologii jako nauki.
Społeczeństwo funkcjonuje wskutek wzajemnego oddziaływania jednostek na siebie.
Słownik
pozalogiczne uzasadnienia ludzkiego działania
zjawiska psychiczne, wyobrażenia i przekonania będące wyrazem popędów skłaniających ludzi do określonych zachowań
abstrakcyjny model składający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci niewystępujący w rzeczywistości
działania celowo adresowane do innych ludzi
proces wymiany znaczeń między jednostkami, któremu towarzyszy obustronna analiza znaczeń symboli