Przeczytaj
Przy podejmowaniu decyzji organy UE powinny brać pod uwagę dwie zasady:
zasadę pomocniczościzasadę pomocniczości;
zasadę solidarnościzasadę solidarności.
Subsydiarność (pomocniczość) jest jedną z najważniejszych zasad, które powinny być przestrzegane w każdym państwie demokratycznym. Znana była już w starożytności, przypomniała o niej również katolicka nauka społeczna, według której każda władza powinna służyć jednostkom, a zasada pomocniczości wyznacza nieprzekraczalne granice zarządu. Tymczasem zdarza się, że zarówno rządy opresyjne, jak i nadaktywne naruszają tę zasadę. Z drugiej strony należy jednak pamiętać, że ludzie wobec niektórych problemów, takich jak bezrobocie czy bezdomność, często czują się bezradni i sami nie są w stanie sobie z nimi poradzić. Wówczas potrzebna jest ingerencja grup lub władzy wyższego szczebla.
Zasada pomocniczości (inaczej subsydiarności) mówi o tym, że Unia Europejska powinna podejmować tylko te działania, z którymi nie poradzą sobie władze krajowe, regionalne i lokalne. Działania te powinny być realizowane tylko w niezbędnym zakresie, tak aby nie zastępować działań władz niższego szczebla. Najprościej streszcza ją następujące zdanie:
Subsydiarnośćtyle władzy, na ile to konieczne, tyle wolności, na ile to możliwe, oraz tyle państwa, na ile to konieczne, tyle społeczeństwa, na ile to możliwe.
Źródło: Subsydiarność, dostępny w internecie: physicsoflife.pl [dostęp 2.06.2020 r.].
Władza powinna mieć znaczenie pomocnicze, czyli ma jedynie wspierać działania jednostek, które ją ustanowiły. Jeśli nie jest to konieczne, powinna pozwalać działać obywatelom, grupom, mechanizmom rynkowym i instytucjom związanym z samorządem, zarówno terytorialnym, jak i zawodowym.
Zasada pomocniczości zawarta jest w preambule Konstytucji RP:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(…) ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa, oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. (…)
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 2.06.2020 r.].
W przypadku Unii Europejskiej o zasadzie pomocniczości mowa jest już w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (1957):
Traktat ustanawiający Wspólnotę EuropejskąArtykuł 5
Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz celów w nim wyznaczonych.
W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty.
Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu.
Źródło: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].
Zasada subsydiarności została też wpisana do traktatu z Maastricht jako wynik kompromisu między eurosceptykami, niechcącymi dalszej centralizacji UE, a euroentuzjastami myślącymi o utworzeniu Europy federalnej. Odniesienie do niej znajduje się w preambule Traktatu o Unii Europejskiej:
Traktat o Unii EuropejskiejZDECYDOWANI przejść do nowego etapu procesu integracji europejskiej, zapoczątkowanego ustanowieniem Wspólnot Europejskich,
INSPIROWANI kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne wartości, stanowiące nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz państwo prawne, (…)
ZDECYDOWANI kontynuować proces tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje są podejmowane jak najbliżej obywateli, zgodnie z zasadą pomocniczości, (…)
POSTANOWILI ustanowić Unię Europejską
Źródło: Traktat o Unii Europejskiej, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].
W praktyce Komisja Europejska została zobowiązana, jeszcze przed wejściem w życie traktatu z Maastricht, do analizowania planowanych działań pod kątem subsydiarności, zanim przedłoży je Parlamentowi i Radzie. Przed przedłożeniem rozwiązań legislacyjnych ma też obowiązek konsultować je z zainteresowanymi stronami.
Zasada solidarności nakłada z kolei na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek wzajemnego poszanowania i udzielania wsparcia w realizowaniu obowiązków wynikających z unijnych traktatów. Państwa unijne, według zasady solidarności, powinny stawiać interesy wspólnotowe ponad krajowe i odwrotnie: instytucje unijne powinny zważać na dobro państw członkowskich, informować je o podejmowanych działaniach oraz wspomagać ich organy w wykonywaniu przepisów unijnych. Jej celem jest więc przede wszystkim umacnianie więzi między państwami.
Traktat o Unii Europejskiej1. Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.
2. Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.
3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
Źródło: Traktat o Unii Europejskiej, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].
W Konstytucji RP jest zapis, o którym należy pamiętać – klauzula europejska:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.Art. 90
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 2.06.2020 r.].
Oznacza to, że Polska, a także inne kraje członkowskie mające w swoim prawie tego typu zapis, cedują na organy UE część swoich uprawnień z danego zakresu. Nigdy jednak nie mogą to być wszystkie uprawnienia z danej dziedziny. Ponadto musi to się odbyć na zasadzie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez obie strony. UE nie ma prawa zrobić tego jednostronnie.
W praktyce zasada solidarności realizowana jest zarówno w wymiarze wewnętrznym (m.in. w polityce spójności, polityce rolnej), jak i zewnętrznym (preferencje celne i przeciwdziałanie terroryzmowi).
Słownik
obowiązek państw członkowskich Unii Europejskiej dotyczący wzajemnego poszanowania i udzielania wsparcia w zakresie realizowania obowiązków wynikających z unijnych traktatów
Unia Europejska powinna podejmować tylko te działania, z którymi nie poradzą sobie władze krajowe, regionalne i lokalne; działania te powinny być realizowane tylko i wyłącznie w niezbędnym zakresie, tak aby nie zastępować działań władz niższego szczebla