Przeczytaj
III koalicja antyfrancuska
Napoleon naruszył europejski porządek i uderzył w rządzone przez Habsburgów Święte Cesarstwo RzymskieŚwięte Cesarstwo Rzymskie. Zaanektował Królestwo Piemontu i Republikę Liguryjską. Stworzył Królestwo Włoch i mianował się jego królem. Spowodowało to zawiązanie się kolejnej, trzeciej koalicji antyfrancuskiej w składzie: Wielka Brytania, Austria, Rosja, Szwecja, Portugalia, Sycylia i Królestwo Neapolu.
Sojusz państw europejskich skierowany przeciwko I Cesarstwu Francuskiemu przetrwał od sierpnia do grudnia 1805 roku. Jego istnienie zakończyła druzgocąca klęska sił koalicji pod Austerlitz (dziś Slavkovo) na czeskich Morawach.
Nowa wojna z Napoleonem na lądzie rozpoczęła się zaledwie kilka miesięcy wcześniej, we wrześniu 1805 r. od ataku Austrii na sprzymierzone z Napoleonem Księstwo Bawarii. W odwecie Napoleon ruszył na niemieckie ziemie, pobił Austriaków pod Ulm, zajął Wiedeń i wkroczył na Morawy.
Bitwa trzech cesarzy
Napoleon miał w tej fazie wojny do dyspozycji około 75 tys. ludzi i 157 dział, ale z tego 7 tys. żołnierzy francuskiego marszałka Louisa Davouta było wciąż na południu, w pobliżu Wiednia. Sprzymierzeni mieli około 100 tys. żołnierzy (głównie Rosjan) i 318 dział. Były to armie Franciszka I, cesarza Austrii i Aleksandra I, cesarza Rosji. W dniu 1 grudnia obie strony znalazły się na pozycjach.
Rada wojenna antyfrancuskiej koalicji zebrała się 1 grudnia. Car parł do bitwy, cesarz austriacki był bardziej powściągliwy, w czym miał poparcie generała Michaiła Kutuzowa, głównego rosyjskiego dowódcy. Jednak nacisk ze strony rosyjskich arystokratów i austriackich sztabowców był tak silny, że w końcu przyjęto ofensywny plan austriackiego szefa sztabu. Zakładał on główne uderzenie na prawe skrzydło francuskie, które – jak uważali sprzymierzeni – było bardzo słabe, z jednoczesnym pozorowanym atakiem na francuską lewą flankę. Koalicjanci uformowali większość swoich wojsk w cztery kolumny uderzeniowe. Carska GwardiaGwardia Imperium miała pozostać w rezerwie, a korpus Bagrationa miał osłaniać prawe skrzydło sprzymierzonych.
Ten plan był na rękę Napoleonowi, który od wielu dni starał się wywrzeć na sprzymierzonych wrażenie, że jego armia jest bardzo osłabiona, a on sam skłania się do negocjacji. Napoleon zdawał sobie sprawę, że Wielka ArmiaWielka Armia, walcząc na wrogim terenie z liczniejszym przeciwnikiem, rzeczywiście z dnia na dzień słabnie. Jedyną szansę uniknięcia okrążenia i klęski widział w sprowokowaniu walnej bitwy. Posłużył się wybiegiem: nawiązał rokowania ze sprzymierzonymi i postarał się, by wysłannik cara, który proponował mu rozejm, powrócił do kwatery Aleksandra przekonany, że Napoleon co prawda rozjem odrzucił, ale jest załamany i przerażony.
Bonaparte liczył, że przeciwnicy zaatakują; aby ich do tego zachęcić, z rozmysłem osłabił swoje prawe skrzydło. W dodatku wycofał wojska ze Wzgórza Prackiego, które dla koalicji zdawało się być idealną pozycją do ataku na Francuzów. Napoleon wiele godzin osobiście badając teren, zauważył jednak, że po drodze na wzgórze wcale nie jest łatwo manewrować, a mgły, które w zimowe poranki zalegają w sąsiednich dolinach, ukryją jego własne siły.
Plan Napoleona zakładał, że sprzymierzeni rzucą przeciw jego prawemu skrzydłu tak duże siły, że osłabią własne centrum. Wtedy zamierzał przypuścić zmasowany atak przez to centrum na tyły sprzymierzonych. Jednocześnie, dla wzmocnienia swego słabego prawego skrzydła, rozkazał II Korpusowi Davouta podążać forsownymi marszami spod Wiednia i dołączyć do sił generała Claude'a Legranda, który znajdował się na skrajnie południowej pozycji i mógł spodziewać się potężnego nacisku przeciwnika. Żołnierze Davouta mieli 48 godzin na przebycie 110 kilometrów, więc cesarz nie obawiał się, że nie zdążą. Gwardia Cesarska i I Korpus Bernadotte'a stały w odwodzieodwodzie, natomiast V Korpus Jeana Lannesa tworzył prawe skrzydło armii.
Wieczorem 1 grudnia Napoleon dokonywał inspekcji swoich wojsk. Jeden z żołnierzy zapalił wiązkę słomy, by oświetlić cesarzowi drogę. Ten gest powtórzyli inni i obozowisko ogarnęło morze ognia. Przeciwnicy sądzili, że Francuzi palą biwaki, by odmaszerować w kierunku Wiednia. Dali się nabrać na wszystkie podstępy Korsykanina i 2 grudnia 1805 r. rano ruszyli w kierunku pozycji francuskich na polach morawskiej wsi Austerlitz (dziś Slavkovo w Czechach). Na lewym skrzydle francuskim dowodzili marszałkowie Lannes i Murat, na środku Soult, Oudinot i Bernadotte, na prawym marszałek Davout. Oddziałami sprzymierzonych kierowali Bagration, Kolowrat i Buxhöwden.
Sprzymierzeni, szykując atak na prawą flankę wojsk Napoleona, nie wiedzieli, że Francuzi od rana zajmują już swoje pozycje u podnóży Wzgórza Prackiego. Davout wytrzymał atak przeważających sił Buxhöwdena, a lewe skrzydło Lannesa odrzuciło korpus Bagrationa i otwarło żołnierzom francuskiego centrum drogę do błyskawicznego kontruderzenia. Zgodnie z planem Napoleona poranny mgły w dolinach wokół Wzgórza Prackiego ukryły francuskie odwody. Sprzymierzeni do końca nie zdawali sobie sprawy, jaka będzie siła kontrataku. Co gorsza dla koalicji, znów zgodnie z przewidywaniami Napoleona, kolejne kolumny Austriaków i Rosjan z opóźnieniem zajmowały pozycje na Wzgórzu Prackim, z trudem poruszając się wyznaczonymi drogami. Dodatkowo działania spowalniały nieporozumienia językowe i konieczność tłumaczenia rozkazów. Rozciągnięcie linii austriacko‑rosyjskiej spowodowało, że cesarz Francji skierował swoje oddziały w powstałą lukę. Francuzi dosłownie wyłonili się z mgły i zepchnęli główne siły rosyjsko‑austriackie ku bagnom i stawom. Ranny został sam Kutuzow, książę Nikołaj Repnin dostał się do niewoli.
Rosjanie i Austriacy próbowali uciekać przez lód na stawach, jednak zbombardowała go francuska artyleria. Napoleon uznał, że nie ma już potrzeby wysyłać szarży lekkiej kawalerii, by ostatecznie rozbić cofającego się wroga. Opuszczony przez świtę car Aleksander I umknął z pola bitwy. Koalicjanci stracili blisko trzydzieści tysięcy ludzi (4 tysiące zabitych, 12 tysięcy rannych i ok . 11,5 tysięcy wziętych do niewoli). Straty Francuzów były dużo niższe – 1550 zabitych, 7 tysięcy rannych, 530 wziętych do niewoli.
Polityczne skutki klęski koalicji
Car Aleksander wycofał do Rosji resztki swojego korpusu, a osamotniony cesarz Franciszek zerwał antyfrancuską koalicję i 26 grudnia 1805 r. Austria zawarła z Francją pokoju w Preszburgu (obecnie Bratysława na Słowacji). Właściwie była to kapitulacja: Austria straciła Wenecję, Tyrol, Trydent, Istrię i Dalmację, zrzekła się również wpływów na terenie Niemiec.
W efekcie 16 państewek niemieckich utworzyło Związek Reński, który uznał Napoleona za protektora i 12 lipca 1806 r. oddał swe wojska do jego dyspozycji. Ten ciąg państw niemieckich miał tworzyć strefę buforową między Francją a Prusami. Prusy, jako dotychczasowa główna siła w Europie Środkowej, poczuły się głęboko upokorzone i w roku 1806 przystąpiły do wojny przeciwko Francji.
Błyskotliwym zwycięstwem pod Austerlitz Napoleon ugruntował swoją legendę: o genialnym żołnierzu, spadkobiercy rewolucji, który toczył bój o wprowadzenie w życie jej zasad. Napoleon istotnie podważył strukturę feudalnej Europy, wprowadzając w licznych krajach zdobycze rewolucji, w tym swój Kodeks CywilnyKodeks Cywilny, i odwołując się do samostanowienia narodów ponad głowami monarchów. Jednocześnie dławił ruchy społeczne, a także powstania narodów podbitych.
Zwróć uwagę na stroje tych postaci. Czym się różnią?
Jako jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach świata Bonaparte odegrał przełomową rolę w rozwoju sztuki wojennej. Kalkulowanie ekonomiki sił przez zapewnienie sobie przewagi liczebnej w decydującym momencie, współdziałanie w bitwie piechoty i kawalerii wspartych zmasowanym ogniem artylerii oraz operowanie dużymi odwodami – zapewniały Napoleonowi zwycięstwa nad postępującymi rutynowo dowódcami koalicji antyfrancuskiej.
Ocenę sytuacji opierał na wykorzystywaniu informacji dostarczanych przez doskonale zorganizowany wywiad, dzięki czemu umiał zmusić wroga do walki w miejscu i czasie najkorzystniejszym dla siebie. Zerwał z magazynowym systemem zaopatrywania wojsk i oparł go na rekwizycji, żywiąc armię kosztem ludności okupowanego kraju. Taktyka i strategia Napoleona zostały z czasem przejęte przez jego przeciwników, którzy osiągnęli zwycięstwo nad cesarzem Francji dzięki reformom swoich wojsk na modłę napoleońską.
OponentemOponentem planu bitewnego wojsk koalicji pod Austerlitz był głównodowodzący sił rosyjskich, Michaił Kutuzow (1745–1813). W czasie całej kampanii 1805 r. Kutuzow dwa razy ratował sytuację. Kiedy dowiedział się o kapitulacji armii generała Macka pod Ulm, rozpoczął odwrót od Brna do Ołomuńca, wyprowadzając wojska rosyjskie spod potencjalnego uderzenia przeważających sił francuskich. W czasie tego odwrotu odniósł kilka zwycięstw nad siłami korpusu francuskiego. Po klęsce pod Austerlitz wyprowadził część wojsk i uchronił je od całkowitej zagłady. Siedem lat później, w czasie kampanii rosyjskiej Napoleona, Kutuzow kontynuował zwycięską w ostatecznym rozrachunku strategię wciągania Wielkiej Armii Napoleona w głąb Rosji, autorstwa swojego poprzednika na stanowisku naczelnego dowódcy wojsk rosyjskich, Michaiła Barclay de Tolly. Ostatecznie Kutuzow zmusił Napoleona do gwałtownego odwrotu spod Moskwy.
Słownik
z wł. guardia początkowo straż przyboczna panujących, później doborowe oddziały wojska danego monarchy
fr. Code Napoléon, Code civil, francuski kodeks cywilny z 1804 r., opracowany za konsulatu Napoleona Bonapartego; ten ostatni sam uczestniczył w pracach nad regulacjami prawnymi; kodeks wprowadzał wiele nowoczesnych rozwiązań, jednak zachowywał też elementy poprzedniego systemu prawnego, o jego nowoczesności decydowało natomiast gwarantowanie męskim obywatelom wolności, własności i równości wobec prawa, a także oddzielenie Kościoła od państwa i stworzenie podstaw prawnych dla wolnego rynku
wydzielone siły i środki pozostające w dyspozycji dowódcy, niezaangażowane początkowo w walce; tworzy się je na wypadek konieczności wykonywania działań nieprzewidzianych, które mogą wyniknąć dopiero w toku działań bojowych, bądź w celu użycia ich w chwili działań rozstrzygających
osoba mająca odmienne zdanie; wyrażająca sprzeciw
zwane w skrócie cesarstwem lub Pierwszą Rzeszą, pojęcie określające państwo będące ideologicznie kontynuatorem tradycji cesarstwa zachodniorzymskiego powstałe w wyniku rozpadu państwa Franków w IX w. jako Królestwo Franków Wschodnich. Jego rdzeniem było Królestwo Niemieckie, należały też do niego ziemie Włoch i Burgundii, na jego czele stał cesarz, który miał być najwyższym, uniwersalnym władcą świeckim. Po klęsce pod Austerlitz Franciszek II został przymuszony przez Francuzów do zrzeczenia się godności cesarza rzymskiego i króla niemieckiego (abdykował 6 sierpnia 1806 r.) oraz do zwolnienia swoich wasali ze zobowiązań wobec cesarstwa.
fr. Grande Armée, nazwa nadawana kolejnym armiom Napoleona w czasie jego licznych wypraw wojennych w latach 1805–1808 i 1811–1814 (początkowo składała się z żołnierzy francuskich, później stała się wielonarodowa); została ukształtowana w obozie wojskowym w Boulogne w latach1803‑1805; mottem formacji było Valeur et Discipline (męstwo i dyscyplina)
Słowa kluczowe
Napoleon Bonaparte, III koalicja antynapoleońska, epoka napoleońska, bitwa trzech cesarzy, Austerlitz
Bibliografia
Europa i świat w epoce napoleońskiej, red. Monika Senkowska‑Gluck, Warszawa 1988.
J. Tulard, Napoleon – mit zbawcy, przeł. K. Dunin, Warszawa 2003.
A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1985.
R. Bielecki, Encyklopedia wojen napoleońskich, Warszawa 2001.
R. Bielecki, Austerlitz 1805, Warszawa 1993.