Ruchy regionalne i separatystyczne

Ruch regionalnyruch regionalnyRuch regionalny reprezentuje grupę etniczną lub innego rodzaju regionalną wspólnotę i domaga się dla niej autonomii – w ramach państwa, w którym ta społeczność żyje. Autonomia może obejmować wyodrębnione organy władzy – np. regionalny parlament lub rząd – wyposażone w szerokie uprawnienia. Niekiedy ruchy regionalne dążą jedynie do pobudzania i rozwijania tożsamości regionalnej mieszkańców, przeciwstawiając się centralistycznej polityce władz państwowych.

Ruch separatystycznyruch separatystycznyRuch separatystyczny idzie jeszcze dalej. Opowiada się za secesją obszaru zamieszkanego przez daną społeczność – w celu utworzenia tam jej odrębnego państwa (lub przyłączenia do państwa już istniejącego). Ruchy separatystyczne odwołują się zazwyczaj do ideologii nacjonalistycznejnacjonalizmideologii nacjonalistycznej, a swoje dążenia przedstawiają w kategoriach prawa narodu do samostanowienia.

Część ruchów regionalnych i separatystycznych funkcjonuje od co najmniej kilkudziesięciu lat, co zazwyczaj wynika z tego, że niektóre społeczności nigdy nie zaakceptowały przyjętego przebiegu granic (jest to przypadek katolików irlandzkich z Ulsteru). Niektóre jednak mają dużo krótszą historię – znaczący charakter uzyskały dopiero w ostatnich dwóch dekadach (jak choćby secesjonistyczny ruch Katalończyków). Wzrostowi znaczenia ruchów regionalnych i separatystycznych sprzyjają takie zjawiska, jak globalizacja i związane z nią osłabienie tradycyjnych państw narodowych, pojawienie się praw człowieka trzeciej generacjiprawa człowieka trzeciej generacjipraw człowieka trzeciej generacji czy decentralizacja państw europejskich po II wojnie światowej.

Niektóre partie regionalne i separatystyczne współpracują ze sobą, tworząc europejską partię Wolny Sojusz EuropejskiWolny Sojusz EuropejskiWolny Sojusz Europejski. Największe z nich to Szkocka Partia Narodowa (SNP), Plaid Cymru (Partia Walii), Republikańska Lewica Katalonii i Partia Narodu Korsykańskiego. Do Sojuszu należą także dwie polskie organizacje: Ruch Autonomii Śląska i Wspólnota Kaszubska. Wolny Sojusz Europejski tworzy – wraz z Zielonymi – jedną z grup politycznych w Parlamencie Europejskim.

Spośród wielu działających w Europie ruchów społecznych tego rodzaju, szczególnie doniosłą rolę odgrywają aktualnie – szkocki oraz kataloński. W obu przypadkach mamy do czynienia z ruchami separatystycznymi.

Szkocja

Szkocja była niezależnym królestwem do początku XVIII w., choć przez ostatnie stulecie pozostawała w unii personalnej z Królestwem Anglii. W 1707 r. został zawarty Akt Unii, na podstawie którego powstało Królestwo Wielkiej Brytanii. Szkocja utraciła wówczas własny parlament, jednak – w ramach wspólnego państwa – utrzymała swoją narodową odrębność, a do połowy XVIII w. wybuchały antybrytyjskie powstania jej mieszkańców.

Dążenia niepodległościowe Szkocji związane są z polityczną agendą Szkockiej Partii Narodowej (SNP). Powstała ona jeszcze w 1934 r. na bazie szkockiego nacjonalizmu. Jej działacze występowali przeciwko poborowi Szkotów do brytyjskiej armii, domagali się szkockiego samorządu, a najbardziej radykalna część działaczy dążyła do pełnej niepodległości. W 1990 r. liderem partii został Alex Salmond – pod jego rządami partia zaczęła odnosić wielkie sukcesy polityczne.

W ramach polityki dewolucjidewolucjadewolucji prowadzonej przez brytyjski rząd Tony’ego Blaira Szkocja uzyskała – w ramach państwa brytyjskiego – autonomię. W 1999 r. powstał szkocki parlament oraz szkocki rząd. Przez pierwsze osiem lat ich funkcjonowania Szkocka Partia Narodowa była główną miejscową opozycyjną siłą polityczną, zaś w 2007 r. przejęła władzę, a sam Salmond został szefem szkockiego rządu (pierwszym ministrem). Od tego czasu SNP jest ugrupowaniem rządzącym w prowincji i zdobywa ponad 40% głosów w wyborach do szkockiego parlamentu. W 2014 r. Alexa Salmonda zastąpiła – w roli lidera partii i pierwszego ministra Szkocji – Nicola Sturgeon.

R1JD18BLcROmr

Fotografia przedstawiająca kobietę w średnim wieku. Ukazana jest od klatki piersiowej w górę, ubrana w żakiet, stoi przed podświetlonym pulpitem i dwoma mikrofonami. Ma owalną twarz, krótkie włosy z opadającą na czoło grzywką. Ma grube brwi, prosty nos, wąskie usta, małe kolczyki w uszach. Delikatnie się uśmiecha. W tle ścianka z napisem National Economic Forum.

Na fali rosnącej popularności przywódcy Szkockiej Partii Narodowej zaczęli domagać podjęcia kroków prowadzących do oderwania Szkocji od Zjednoczonego Królestwa. W tym celu zawarli porozumienie z rządem brytyjskim dotyczące referendum w sprawie niepodległości regionu. Odbyło się ono 18 września 2014 r. – 55% uczestników głosowania opowiedziało się jednak przeciwko niepodległości.

Referendum to, jak wówczas ogłoszono, rozstrzygnęło kwestię statusu Szkocji „na pokolenie”. Sytuacja jednak skomplikowała się po kolejnym głosowaniu – w sprawie dalszego członkostwa Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej. Choć w skali całego kraju za brexitem, czyli opuszczeniem UE, głosowało niemal 52% uczestników, to w Szkocji aż 62% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w Unii Europejskiej. Działacze SNP oświadczyli, że zainicjowany przez brytyjski rząd brexit odbywa się wbrew jasno wyrażonej woli narodu szkockiego. W takiej sytuacji, przekonują, niezbędne będzie powtórzenie referendum w sprawie niepodległości regionu.

Katalonia

Katalonia jest częścią Hiszpanii od 1714 r., choć wcześniej – przez ponad dwa stulecia – pozostawała w unii personalnej z Kastylią. Mimo centralizacyjnej polityki władz hiszpańskich, nigdy nie utraciła swojej kulturowej i językowej odrębności. Przywódcy katalońscy domagali się jednak również niezależności politycznej, a zjawisko to zdecydowanie nasiliło się pod koniec XIX w. W republikańskiej Hiszpanii (w 1931 r.) Katalonia uzyskała autonomię, jednak po wojnie domowej (1936–1939) i przejęciu władzy przez generała Francisco Franco została ona zlikwidowana, a na Katalończyków spadły represje.

Demokratyzacja Hiszpanii oznaczała powrót do katalońskiej autonomii. W 2006 r. – pod rządami socjalistów premiera José Luisa Zapatero – została ona znacząco rozszerzona, a do nowego statutu Katalonii zostało wprowadzone pojęcie „narodu katalońskiego”. Kilka lat później hiszpański Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że część zapisów nowego statutu jest niezgodna z ustawą zasadniczą. Wywołało to ostry konflikt polityczny w kraju i doprowadziło do radykalizacji żądań partii katalońskich.

W wyborach do regionalnego parlamentu z 2015 r. zwycięstwo odniosły partie domagające się całkowitej niepodległości prowincji. Z ich inicjatywy 1 października 2017 r. odbyło się referendum w sprawie secesji Katalonii od Hiszpanii. Władze kraju uznały je za nielegalne, rozwiązały katalońskie organy i aresztowały polityków katalońskich zaangażowanych w próbę przeprowadzenia secesji. W rezultacie wybuchł największy kryzys konstytucyjny w Hiszpanii od kilkudziesięciu lat.

W Katalonii mieszka 15% ludności Hiszpanii. Jest to jednak bogata prowincja – wytwarza się tam 20% hiszpańskiego PKB. Władze kraju kategorycznie odmawiają podjęcia rozmów w sprawie niepodległości regionu i uznają wszelkie działania w tym kierunku za sprzeczne z hiszpańską konstytucją. Partie secesjonistyczne cieszą się jednak wciąż dużym poparciem Katalończyków.

R10J4Sgp1cfXF

Ilustracja przedstawiająca tłum ludzi w różnym wieku i płci, widzianych od przodu. Wielu trzyma powiewające flagi Katalonii. W tle miejskie zabudowania i rosnące drzewa.

Dążenia separatystyczne w Szkocji i Katalonii – jakkolwiek najbardziej dziś zaawansowane – nie są jedynymi przykładami ruchów separatystycznych w obu krajach. Zjednoczone Królestwo zmaga się również z ruchami odśrodkowymi w Irlandii Północnej. Katolicka społeczność tego regionu, reprezentowana głównie przez partię Sinn Féin, od kilkudziesięciu lat domaga się odłączenia go od państwa brytyjskiego i zjednoczenia z Republiką Irlandzką. Ruch na rzecz niepodległości funkcjonuje także w Walii, gdzie jest reprezentowany przez Plaid Cymru (Partię Walii). W Hiszpanii z kolei regionem z silnymi tendencjami odśrodkowymi jest Kraj Basków. Separatyzm katolików irlandzkich oraz Basków wiązał się w przeszłości z działalnością terrorystyczną. Nacjonaliści z Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA) oraz baskijskiej grupy ETA organizowali zamachy bombowe oraz inne akty przemocy.

Słownik