HOMONIMIA

Homonimia (gr. homós – taki sam, onoma – imię, wyraz) polega na tym, że dwa leksemyleksemleksemy lub formy leksemów mają identyczną formę, ale odmienne znaczenie. Parą leksemów o tej samej formie, lecz różnym znaczeniu są wyrazy pilot w znaczeniu osoby kierującej samolotem oraz pilot w znaczeniu przyrządu do telewizora. Homonimiczne są również forma 2 osoby trybu rozkazującego czasownika kleić – klej oraz mianownik rzeczownika klej. Zjawisko homonimii jest charakterystyczne dla wszystkich języków naturalnych, czyli języków będących wytworem historycznego rozwoju (w przeciwieństwie do języków sztucznych).

PODZIAŁ HOMONIMÓW

Rozróżnia się homonimy leksykalne (słownikowe) i homonimy form gramatycznych.

Homonimę leksykalną można tłumaczyć między innymi historycznym rozszczepieniem znaczeń jednego wyrazu. Znaczenia te oddaliły się od siebie na tyle, by użytkownicy języka nie czuli ich powiązania.

Homonimia form gramatycznych to sytuacja, kiedy dana forma wygląda dokładnie tak samo jak inna. Na przykład forma dam może być albo dopełniaczem liczby mnogiej rzeczownika dama, albo formą 1 osoby liczby pojedynczej czasownika dać. Podobnie forma toń może być mianownikiem liczby pojedynczej rzeczownika toń lub 2 osobą liczby pojedynczej trybu rozkazującego czasownika tonąć.

O znaczeniu wyrazu lub formy homonimicznej decydują konteksty, w jakich się pojawiają. Pozakontekstowo forma kluczy może być dopełniaczem liczby mnogiej rzeczownika klucz bądź formą 3 osoby liczby pojedynczej czasownika kluczyć. Kontekst wskazuje, o jaki wyraz i jakie znaczenie chodzi, por. Marek zapomniał kluczy. Marek kluczy zatłoczoną ulicą Franciszkańską.

SYNONIMIA

Synonimia (gr. synōnymos – równoimienny) polega na bliskoznaczności lub, rzadziej, równoznaczności dwóch leksemów, form fleksyjnych lub konstrukcji składniowych, które w danych kontekstach mogą być używane zamiennie. Nazwą synonimów określa się zatem zarówno formy o tym samym znaczeniu (np. zgrzeszyć – popełnić grzech), jak i w pewnym stopniu różniące się znaczeniem, bliskoznaczne (np. pisarz – autor).

R1Z4As5jM4wQx

Grafika przedstawia tabele z przykładami synonimów. Leksemy: trwały – stały, miłość – namiętność – uczucie, pies – pupil – czworonóg. Formy fleksyjne: profesorowie – profesorzy, rękami – rękoma. Konstrukcje składniowe: mieć wypadek – ulec wypadkowi, dokonać zbrodni – popełnić zbrodnię.

Synonimy jakiegoś wyrazu mogą zawierać naddatek w postaci np. zabarwienia emocjonalnego, por. pies – psina – najlepszy przyjaciel człowieka; mężczyzna – facet – chłop itd. Łatwo sobie wyobrazić konteksty, w których użyjemy tylko jednego z powyższych synonimów. Nie powiemy: Mój najlepszy przyjaciel człowieka ma na imię Azor ani nie usłyszymy na ślubie kościelnym Anno, czy bierzesz sobie tego faceta za męża? Zdania te powinny brzmieć: Mój pies ma na imię Azor i Anno, czy bierzesz sobie tego mężczyznę za męża? Proste zastąpienie może powodować np. niedostosowanie wypowiedzi do wymaganego rejestru (np. nie można napisać w mailu do profesora: Sorry za moją nieobecność w dniu 5 listopada 2019 roku).

ANTONIMIA

Antonimia (gr. anti – naprzeciw, onoma – imię, wyraz) to odwrotność synonimii. Antonimami nazywamy wyrazy o przeciwnym znaczeniu. Trzeba wziąć pod uwagę fakt, że to przeciwieństwo nie zawsze jest oczywiste i zupełne.

RmCeTJqkwRNt5

Zdjęcie przedstawia dwie dłonie w uścisku. Jest to dłoń starszej osoby i dziecka.

Wyróżnia się trzy typy antonimów:

RNkbNQMSbraT8

Grafika przedstawia trzy tabele z opisem zjawisk i przykładami. Tabela pierwsza: antonimy właściwe. Grecki anti- naprzeciw, onoma- imię, wyraz – wyrazy przeciwstawne, które można poddać stopniowaniu, na przykład niski – wysoki, zimny – gorący (lub niestopniowalne: zmniejszyć – zwiększyć). Tabela druga: konwersje) Francuskie convertir – dokonywać zmiany. Pary wyrazów lub wyrażeń, które opisują tę samą sytuację, w której występuje dwoje uczestników, z dwu przeciwstawnych perspektyw, na przykład wyjść za mąż – ożenić się, kupić – sprzedać, młodszy – starszy (Jacek jest młodszy od Ani – Ania jest starsza od Jacka). Tabela trzecia: antonimy komplementarne. Grecki anti- naprzeciw, onoma – imię, francuskie span lang=’en’>complèmentaire – takie pary wyrazów, w których treść jednego jest zaprzeczeniem treści drugiego, na przykład prawda – fałsz, martwy – żywy, mówić – milczeć. Jeśli coś nie jest prawdą, to jest fałszem; bycie martwym wyklucza się z byciem żywym; ten, kto nie mówi, milczy. Antonimia komplementarna nie podlega stopniowaniu.

W przypadku antonimów komplementarnych nie ma warunków do stopniowania charakterystycznego dla antonimów właściwych oraz relacji konwersyjnej – zdanie Ania nie jest niska nie znaczy, że Ania jest wysoka (może być średniego wzrostu), a zdanie Marek nie jest bogaty nie implikuje, że Marek jest ubogi.

Słownik