Przeczytaj
Wolne wybory – znaczenie i ograniczenia
PolitologiaWybory same w sobie mogą nie stanowić wystarczającego warunku politycznej reprezentacji, ale niewątpliwie są warunkiem koniecznym.
Źródło: Andrew Heywood, Politologia, Warszawa 2006, s. 284–287.
Znaczenie cyklicznie przeprowadzanych wolnych wyborówwyborów dla funkcjonowania systemu demokratycznego podkreślane jest w licznych umowach międzynarodowych. Stabilność instytucji gwarantujących demokrację, a więc także odbywających się regularnie wolnych wyborów, jest warunkiem członkostwa w Unii Europejskiej. Zobowiązanie państw do organizowania w rozsądnych odstępach czasu wolnych wyborów, opartych na tajnym głosowaniu i przeprowadzanych w warunkach zapewniających swobodę wyrażania opinii ludności
, zostało wprost wyrażone w protokole dodatkowym do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnościKonwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, której podpisanie jest warunkiem członkostwa w Radzie EuropyRadzie Europy. Nie ma zatem wątpliwości co do konieczności stosowania mechanizmu wyborczego przy wyłanianiu rządzących w państwach demokratycznych.
Proces wyborczy jest jedyną możliwą formą zdobywania władzy w takich krajach – jeśli władza w państwie zdobywana jest w inny sposób, nie możemy już mówić o demokratyzmie państwa. Cytowany Andrew Heywood stawia jednak wiele istotnych pytań związanych z różnorodnością form, jakie mogą przyjmować wybory. Politolog zauważa, że ważne jest, jakie stanowiska lub urzędy w państwie obsadzane są w drodze wyborów. W większości państw demokratycznych wyborcy decydują o składzie ciał ustawodawczych i niektórych organów władzy wykonawczej. Zdarza się jednak, że główne stanowiska traktowane są jako wyjątek od tej zasady. Przykładem może tu być sytuacja, gdy monarcha sprawuje funkcję głowy państwa. W Polsce w wyborach bezpośrednich, czyli takich, w których to suweren – naród – wskazuje kandydatów do organów władzy bez udziału jakiegokolwiek ciała pośredniczącego, wybieramy członków organów stanowiących (na szczeblu samorządowym – radnych rady gminy, powiatu i sejmiku województwa, na szczeblu centralnym – posłów i senatorów), a także jednoosobowe organy władzy wykonawczej (na szczeblu gminnym – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, na szczeblu centralnym – Prezydenta RP). Kolegialne organy władzy wykonawczej w Polsce – zarządy powiatu i województwa oraz Rada Ministrów – są wybierane pośrednio przez organy legislatywy odpowiedniego szczebla.
Ważne jest także, kto ma czynne prawo wyborcze, a kto bierne prawo wyborcze, i czy może z niego realnie korzystać.
Cenzusy wyborczeCenzusy wyborcze oparte na własności, wykształceniu, płci czy rasie zostały już zniesione w większości państw. Obecnie w krajach demokratycznych stosowany jest przede wszystkim cenzus wieku. Zdarzają się jednak nieformalne ograniczenia, jak wymóg rejestracji przez wyborcę, pobrania zaświadczenia. Bywa też, że ograniczenia wynikają z kwestii praktycznych – np. trudności z dotarciem do lokalu wyborczego, jakie mogą mieć osoby z niepełnosprawnością lub starsze, brak komisji obwodowych w szpitalach czy zakładach karnych. Brytyjski naukowiec zwraca też uwagę, że choć uczciwość wyborów w dużej mierze zabezpieczona jest zasadą tajności głosowaniatajności głosowania, która ogranicza występowanie korupcji i zastraszania, wpływa na nią również dostęp wyborców do rzetelnej i wyważonej informacji, rozpiętość wyboru, warunki prowadzenia kampanii wyborczej oraz to, jak dokładnie liczone są głosy.
Najważniejszym zaś wyróżnikiem wolności wyborów wydaje się to, czy są one rzeczywiście oparte na rywalizacji, to znaczy, czy elektoratelektorat ma prawdziwy wybór zarówno wśród partii, jak i kandydatów.
W PRL regułą były wybory z udziałem jednego tylko kandydata – w praktyce zatem to partia decydowała o obsadzie stanowisk publicznych, a nie wyborcy. Współcześnie kandydatów jest wielu, ale oprócz prawa do kandydowania w wyborach ważne jest umożliwienie prowadzenia legalnej kampanii wyborczej, dostęp do źródeł finansowania kampanii i mediów.
Zakres urzeczywistnienia każdego ze wspomnianych czynników wpływa na rzeczywistą wolność wyborów w państwach demokratycznych.
Funkcje wyborów
Słownik
zdolność obywatela do tego, aby być wybranym do organu przedstawicielskiego (prawo wybieralności)
ograniczenie powszechności prawa wyborczego polegające na uzależnieniu przyznania prawa głosu od określonego warunku, np. płci, posiadanego majątku, wykształcenia lub od okresu zamieszkania na danym terenie
prawo do udziału w głosowaniu na kandydatów ubiegających się o mandat w organach przedstawicielskich (prawo wybierania)
ogół osób posiadających prawo do głosowania
umowa międzynarodowa z zakresu ochrony praw człowieka zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy 4 listopada 1950 r.; Polska jest stroną tej konwencji od 1993 r.
organizacja międzynarodowa obejmująca prawie wszystkie państwa europejskie (z wyjątkiem Białorusi), której celem jest ochrona ideałów i zasad stanowiących wspólne dziedzictwo jej członków – praw człowieka i demokracji
zasada, według której naród jako suweren udziela swoim przedstawicielom mandatu do sprawowania władzy w jego imieniu
zasada przeprowadzania głosowania polegająca na tym, że powinno się ono odbywać w taki sposób, by zapewnić wyborcy anonimowość oraz uniemożliwić osobom trzecim poznanie jego głosu
sposób obsadzania urzędu lub stanowiska za pomocą decyzji podejmowanych przez wyznaczone grono ludzi (elektorat)