Edytory tekstów

O rosnącej popularności edytorów tekstu w 2008  r. pisał Adam Wolański:

Adam Wolański Edycja tekstów

Postępująca komputeryzacja procesów wydawniczych oraz ogólna dostępność programów do przetwarzania tekstów sprawiają, iż działalność edytorska nie jest już zarezerwowana dla wąskiej grupy specjalistów zajmujących się przygotowaniem tekstu publikacji do wydania. Dzięki upowszechnieniu edytorów tekstu możliwe stało się nadawanie dokumentom piśmienniczym zaawansowanego – czasami wręcz ostatecznego – kształtu edytorskiego „na biurku” autora, tłumacza czy dziennikarza.

aw Źródło: Adam Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2008, s. 11.

Po kilkunastu latach niemal każda osoba korzystająca z komputera przynajmniej raz musiała edytować jakiś tekst. Robimy to do pracy, do szkoły, na studia… Czy jednak na pewno pamiętamy o wszystkich zasadach, jakie powinniśmy stosować?

W tym e‑materiale poznasz jedynie ich niewielką część – jeśli chcesz wiedzieć więcej, sięgnij po cytowaną już biblię redaktorów – Edycję tekstów Adama Wolańskiego.

W naszym e‑materiale konkretne działania będziemy pokazywać w programie Microsoft Word oraz LibreOffice. Wybór edytorów jest oczywiście o wiele szerszy, ale większość z nich jest do siebie bardzo podobna.

Kto tradycyjnie jest zaangażowany w proces redakcyjny?

R6X32oC5h4p261
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Kto dba o przygotowanie tekstu do druku?
    • Elementy należące do kategorii Kto dba o przygotowanie tekstu do druku?
    • Nazwa kategorii: łamacz
    • Nazwa kategorii: redaktor
    • Nazwa kategorii: korektor
    • Koniec elementów należących do kategorii Kto dba o przygotowanie tekstu do druku?

Wybrane zasady

Adam Wolański Edycja tekstów

Język jest utrwalany w publikacjach za pośrednictwem pisma (…). Przyjmując drukowaną czy „drukopodobną” formę, tekst staje się znormalizowanym i zobiektywizowanym medium treści. Odpowiednio dobrane parametry typograficzne pisma zapewniają właściwą rozpoznawalność, czytelność i estetykę tekstu.

aw13 Źródło: Adam Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2008, s. 13.

Nie będziemy wyjaśniać różnicy między krojem szeryfowym i bezszeryfowym, ale warto pamiętać, by krój pisma zawsze dobierać odpowiednio do dokumentu, jaki przygotowujemy. Inny krój wybierzemy, wysyłając pracę zaliczeniową (przyjęło się, że używamy kroju Times New Roman w rozmiarze 12 punktów z podwójną interlinią), a inny, projektując zaproszenie. Należy trzymać się raz wybranego kroju.

Inną ważną kwestią jest wielkość kroju. Ona również musi być dostosowana do odbiorcy i tego, jakiego charakteru jest edytowany dokument. Starajmy się również, by wielkość kroju nie różniła się wewnątrz dokumentu, o ile nie jest to uzasadnione.

Nie bez znaczenia pozostają również interlinie oraz odstępy międzyznakowe i międzywyrazowe. Bierzmy pod uwagę wzrok naszego odbiorcy – dajmy edytowanym tekstom trochę światła, dzięki temu będzie się też je łatwiej czytało.

Ciekawostka

Zwróć uwagę na to, jaka wielkość kroju jest wybierana przez wydawców, kiedy wydają relatywnie niewielką pozycję. Spójrz również na interlinie, marginesy, odstępy… Dostrzeżesz, że niektóre zabiegi stosowane są wyłącznie po to, by nieco „rozluźnić” tekst, dzięki czemu pozycja w ostatecznej formie jest grubsza i obszerniejsza, niż w rzeczywistości. To całkiem popularny zabieg – praktyka pokazuje, że czytelnicy chętniej kupią książkę grubszą, taką, o której myślą, że nie „przepłacają” za litery.

Powyższe zasady to wyłącznie przykład. Warto również nadmienić, że wyglądają inaczej w przypadku publikacji na stronach www czy książek dla dzieci.

Podstawowe błędy edytorskie

R1Bcub03P9GSb
Sierota Pojedyncza litera znajdująca się po prawej stronie końca wiersza. Sierotami mogą być:
  • dwa spójniki łączne: a, i 
  • cztery przyimki: o, u, w, z 
  • jednostki miar
  • numery przy imionach
  • symbole matematyczne
  • symbole pierwiastków chemicznych
Na sierotki w składzie tekstu oprócz Polaków muszą uważać również Czesi. W innych językach reguła ta w ogóle nie jest znana., Wdowa Pozostawiony na końcu akapitu krótki, najczęściej jednowyrazowy wiersz., Bękart Pozostawiony na początku kolejne strony lub kolumny samotny końcowy wiersz, nazywany 'wierszem zawieszonym'., Szewc Pozostawiony na końcu łamu samotny wiersz akapitowy.
R1NKM8iQG7XF9
Grafika ukazuje sieroty w tekście. W pomarańczowej ramce zaprezentowany jest tekst. Litery w, z oraz a wyróżnione są na pomarańczowo. Litery te znajdują się w oddzielnych linijkach tekstu na końcu każdej z nich, Grafika ukazuje szewca w tekście. W zielonej ramce zaprezentowany jest tekst. Ramka zawiera dwa akapity. Pierwszy akapit składa się z kilku wierszy. Drugi akapit zawiera jeden wiersz i wyróżniony jest na zielono., Grafika ukazuje wdowę w tekście. W fioletowej ramce zaprezentowany jest tekst. Ramka zawiera jeden akapit tekstu. W ostatniej linii akapitu znajduje się tylko jeden wyraz, który wyróżniony jest na fioletowo., Grafika ukazuje bękarta w tekście. W różowej ramce zaprezentowany jest tekst. Na początku ramki znajduje się wyróżniony na różowo wyraz niepostrzeżenie zakończony kropką. Pod spodem rozpoczyna się nowy akapit z tekstem.,
Stefan Żeromski „Przedwiośnie
Źródło: dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/przedwiosnie/?gclid=CjwKCAjwztL2BRATEiwAvnALchkMpVYKll4yvvroW2SypedArZFes9-x0f_SZvCN4q_S-5X5qfawiRoC9BMQAvD_BwE, domena publiczna.
Ważne!

W edytorach tekstów wciśnięcie klawisza Enter generuje znak interpretowany przez program jako znacznik końca akapitu.

Parametry akapitu wpływające na typografię

Microsoft Word

Po wybraniu okna dialogowego Akapit na karcie Podziały wiersza i strony są dostępne opcje programu:

  • Kontrola bękartów i wdów – automatyczne kontrolowanie akapitu zapobiegające pojawianiu się bękartów i wdów;

  • Razem z następnym – dwa akapity muszą być na jednej stronie (np. rysunek i opis);

  • Zachowaj wiersze razem – wszystkie wiersze akapitu muszą znaleźć się na jednej stronie;

  • Podział strony przed – akapit zawsze ma zaczynać się od nowej strony.

Pozwalają one na rozwiązanie problemów z występowaniem w tekście błędów typu wdowa lub bękart.

RLwbHo2qdhBgF
Źródło: Contentplus.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na ułożenie i wygląd tekstu ma wpływ również opcja:

  • Nie dziel wyrazów – powodująca automatyczne dzielenie wyrazów w dokumencie programu Word.

LibreOffice

W menu Format w opcji Akapit na karcie Przepływ tekstu znajdują się cztery opcje określające przepływ tekstu akapitów przed i za podziałem strony:

  • Nie dziel akapitów – przesuwa cały akapit do następnej strony lub kolumny:

  • Zachowaj z następnym akapitem – nie rozdziela dwóch znajdujących się po sobie akapitów;

  • Kontroluj szewców – określa minimalną liczbę wierszy, która musi się znaleźć w akapicie przed podziałem strony;

  • Kontroluj bękarty – określa minimalną liczbę wierszy akapitu, jaka musi się znaleźć na nowej stronie.

R949gPDN6ZX2F
Źródło: Contentplus.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twarda spacja – łącznik nierozdzielający

Znak stosowany wszędzie tam, gdzie dwa wyrazy rozdzielone spacją mają być trzymane w jednym wierszu. Dobrym zwyczajem jest stawiać ją za znakami będącymi potencjalnymi sierotami. Znak wstawiamy, używając kombinacji klawiszy: SHIFT + CTRL + spacja.

Ważne!

Czasami w długich dokumentach wygodniej jest wstawić twardą spację za pomocą opcji zamień, gdyż trudno jest skontrolować wszystkie potencjalne miejsca, gdzie twarda spacja powinna się znaleźć.

Ważne!

Niewidoczne białe znakiznak formatowania (biały znak)białe znaki formatujące tekst można wyświetlić na ekranie dzięki znajdującej się w Narzędziach głównych opcji Pokaż wszystko.

Słownik

znak formatowania (biały znak)
znak formatowania (biały znak)

symbol niedrukowany, stanowiący graficzne przedstawienie białych znaków, jak koniec akapitu, spacja, tabulator

wycinanie
wycinanie

funkcja używana podczas przenoszenia fragmentu tekstu, rysunku, tabeli itp. z jednego miejsca w dokumencie do innego

sierota
sierota

krótkie słowo (często jednowyrazowe) pozostawione na końcu linii

szewc
szewc

pierwszy wiersz akapitu pozostawiony na końcu strony

bękart
bękart

ostatni wiersz akapitu, który nie mieści się na stronie i przeskakuje na kolejną  stronę

wdowa
wdowa

krótki wiersz, zazwyczaj jednowyrazowy, zostawiony na końcu akapitu

miękki enter
miękki enter

przejście do nowej linii bez tworzenia nowego akapitu

twarda spacja
twarda spacja

znak spacji wyglądający na ekranie tak samo jak zwykła spacja, lecz niepozwalający przełamywać wiersza tekstu w danym miejscu

korektor
korektor

osoba, która zajmuje się poprawianiem tekstu, tak by nie pojawiały się w nim żadne błędy językowe; korektorzy w swojej pracy w przeszłości stosowali tzw. znaki korektorskie, współcześnie korzysta się z funkcji śledzenia zmian

edytor/łamacz
edytor/łamacz

osoba odpowiedzialna za techniczne przygotowanie dokumentu do publikacji; profesjonalne publikacje składa się w zaawansowanych programach DTP; prostsze dokumenty składamy zwykle w popularnych edytorach tekstów; teksty specjalistyczne (np. matematyczne, chemiczne czy fizyczne) wymagają użycia również specjalistycznego oprogramowania

łamanie tekstu
łamanie tekstu

potoczna nazwa oznaczająca skład tekstu; nazywana łamaniem, gdyż w czasach zecerów polegała na ułożeniu szpalty tekstu w łamy na kolumnie, a szpalty oddzielano od siebie przez odłamanie; polega na umieszczeniu tekstu na stronach i sformatowaniu go; współcześnie mówi się głównie o składzie komputerowym

redaktor
redaktor

osoba nanosząca w treści dokumentu poprawki gramatyczne, stylistyczne, leksykalne, składniowe, logiczne; redaktor jest odpowiedzialny za przygotowanie językowe materiału do publikacji

typografia
typografia

sztuka przygotowania dokumentu, tak by miał prawidłowy formalny i funkcjonalny wygląd; dotyczy treści, wyglądu, estetyki, rozmieszczenia poszczególnych elementów dokumentu, ich właściwości i wzajemnych relacji