Efekt cieplarniany to naturalny proces zatrzymywania ciepła blisko powierzchni Ziemi dzięki gazom cieplarnianym. Zjawisko to umożliwia utrzymywanie temperatury pozwalającej na istnienie życia na naszej planecie.

Gazy cieplarniane

Najważniejszym – i dominującym ilościowo – składnikiem atmosfery wpływającym na efekt cieplarniany jest para wodna. Jednak ze względu na to, że jej koncentracjakoncentracjakoncentracja jest warunkowana równowagą między opadem a parowaniem, co nie ma bezpośredniego związku z działalnością człowieka, przy ocenie efektu cieplarnianego pomija się jej wpływ. Za najefektywniejsze gazy cieplarniane uważa się dwutlenek węgla (COIndeks dolny 2₂), metan, tlenek diazotu (NIndeks dolny 2₂O) i freonyfreonyfreony (CFC).

Zwiększenie zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze powoduje podniesienie się temperatury oraz zwiększenie parowania, co z kolei skutkuje wzrostem zawartości pary wodnej w atmosferze. Para wodna w atmosferze potęguje efekt wywołany nadmierną koncentracją COIndeks dolny 2₂, czyli wzmacnia efekt cieplarniany. Jest to przykład dodatniego sprzężenia zwrotnego.

Poniższa tabela zawiera porównanie potencjału cieplarnianego gazów (jest to wskaźnik służący do oceny wpływu danej substancji na efekt cieplarniany).

Na podstawie: T.J. Blasing, Recent Greenhouse Gas ConcentrationsIndeks górny , CDIAC 2016. Indeks górny koniec^{, CDIAC 2016.}

Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli, największy potencjał cieplarniany mają freony.

Średnią temperaturę powierzchni Ziemi w połowie XIX w. (przed rewolucją przemysłową) przyjęto jako temperaturę wyjściową do określenia amplitudy zmian. W połowie XX w. wzrosła ona średnio o 0,5°C, a w ciągu ostatnich 15 lat – już o ok. 1°C. Ten długoterminowy trend wzrostu temperatury nazwano globalnym ociepleniem. Jest on dodatnio skorelowanykorelacjaskorelowany ze wzrostem koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze. Naukowcy przewidują, że jeśli nie zredukujemy emisji gazów cieplarnianych, to w roku 2030 wzrost średniej temperatury na Ziemi wyniesie 1,5°C, a pod koniec naszego wieku – nawet 4°C. Podczas konferencji klimatycznej w Paryżu w 2015 r. 195 państw (w tym Polska) przyjęło prawne zobowiązanie do ograniczenia globalnego ocieplenia poniżej 2°C (optymalnie 1,5°C) ponad poziom preindustrialnypreindustrialny, przedprzemysłowypreindustrialny.

Jakie skutki dla życia na Ziemi będzie miał wzrost temperatury o 1,5°C lub więcej? Nasilone zostaną następujące zjawiska:

• fale upałów – już ich doświadczamy, a mogą być częstsze i dłuższe; są jedną z przyczyn degradacji glebydegradacja glebydegradacji gleby i zmniejszenia produkcji rolnej;

• niedobory wody pitnej – w Polsce mamy obecnie ujemny bilans wodnybilans wodnybilans wodny;

• nasilenie rozkładu materii w glebie, co wiąże się z większą emisją dwutlenku węgla i metanu; metan będzie także szybciej wydzielany z podoceanicznych złóż hydratówhydratyhydratów (zimny wyciekzimny wyciek, zimny wysiękzimny wyciek);

• ocieplenie i zakwaszenie mórz – już wpływa na zmniejszenie połowów ryb i degradację ponad 70% raf koralowych;

• wzrost poziomu mórz i oceanów, spowodowany topnieniem lądolodów i lodowców oraz rozszerzalnością cieplnąrozszerzalność cieplnarozszerzalnością cieplną wody;

• efekt albedoalbedoefekt albedo – większa powierzchnia wody pochłonie więcej ciepła (zmniejszy się biała powierzchnia: śniegu i lodu), co nasili ogrzewanie powietrza;

• wymieranie gatunków, w wyniku znikania lub przekształcania się ekosystemów klimatu zimnego i umiarkowanego.

W systemie klimatycznym występują punkty krytyczne, których przekroczenie prowadzi do głębokiej i trwałej zmiany.

Każdy z nas jest odpowiedzialny za emisję dwutlenku węgla (COIndeks dolny 2₂), związaną z trzema dziedzinami życia: mieszkaniem, zakupami i transportem. Wszyscy też możemy wprowadzić następujące zmiany w codziennym zachowaniu, by zmniejszyć skutki globalnego ocieplenia:

• ograniczenie zużycia prądu i wody;

• zmniejszenie zużycia paliw kopalnych – korzystanie z transportu publicznego, wybór samochodu o małym zużyciu paliwa, zmiana sposobu ogrzewania domu na mniej emisyjny (np. zamontowanie wymienników ciepła, założenie ogrzewania gazowego), zmniejszenie strat ciepła w budynku;

• zmiana nawyków konsumenckich – kupowanie tylko tego, co niezbędne (produkcja i transport każdego towaru wiążą się ze zużyciem zasobów naturalnych i emisją COIndeks dolny 2₂).

Słownik