Platon rozwinął częstą wśród greckich filozofów koncepcję biernego poznania zmysłowego, zgodnie z którą obrazy rzeczy odrywają się od nich i wpadają do narządów zmysłów. Nie rozwiązywała ona jednak głównego problemu platońskiej nauki o poznaniu – w jaki sposób możliwe jest poznanie ogólnych własności rzeczy. Wynikało stąd przekonanie, że za poznanie odpowiada rozumna część duszy, która poznaje to, co ogólne, niezależnie od zmysłów.

Nauka o ideach

OntologiaontologiaOntologia Platona opierała się na nowym rodzaju bytu – ideachideeideach, które stanowiły realnie istniejący przedmiot pojęć ogólnych. Skoro materialna przyroda jest światem zmiennych zjawiskzjawiskozjawisk, świat idei musiał być niematerialny i niezmienny. Głównym problemem ontologii Platona był stosunek świata idei do świata zjawisk. Dojrzała filozofia Platona nie jest dualistycznadualizmdualistyczna (w sensie ontologicznym - idee i rzeczy to nie dwa rodzaje substancji); świat zjawisk jest raczej niedoskonałym odbiciem świata idei. Rzeczy uzyskują swoją postać, ponieważ uczestniczą w ideach – materia, z której są budowane, została ukształtowana na ich wzór.

RuD56bsXwy3yW

Na górze ilustracji znajduje się niebo ze słońcem. Pod nim stojące drzewo odbija się w tafli wody. Niżej na ilustracji stoi marmurowy posąg mężczyzny w todze. Poniżej znajduje się płonący ogień. Odchodzą od niego przerywane kreski w kierunku pomarańczowej wazy poniżej. Przerywane kreski odchodzą dalej od pomarańczowego wazonu do wazonu białego, który znajduje się w dolnym lewym rogu ilustracji. Obok białej wazy stoi mężczyzna. Patrzy na wazę. Mężczyzna jest związany.

Nauka o duszy

Dusza u Platona jest przeciwieństwem materii i nadrzędnym elementem, z którego składa się człowiek. Dusza spełnia funkcje zmysłowe oraz poznawcze – w tym drugim sensie tożsama jest z rozumem. Ta koncepcja duszy łączyła platońską teorię poznania z wierzeniami eschatologicznymi – wędrówka dusz, które mogły przebywać w świecie idei, stanowiła metafizyczne uzasadnienie teorii poznania inteligibilnegointeligibiliainteligibilnego, które było niezależne od zmysłów.

RmORv6HmEiuiS1

Obraz przedstawia starszego leżącego mężczyznę. Na jego kolanach siedzi młoda naga kobieta z aureolą. Wokół postaci rośnie bluszcz, w którym znajdują się tamburyn oraz lira. Na dole ilustracji stoi starzec grający na flecie. Po jego lewej stronie leży półnaga młoda kobieta. Po jego prawej stronie, przy stole, siedzi mężczyzna, trzymający się za czoło. Za nim są dwie czaszki. Na górze ilustracji siedzą młoda półnaga kobieta oraz nagi młody mężczyzna. Mężczyzna obejmuje kobietę.

• Dusza jest czynnikiem życia – ożywia ciało, które jako byt materialny samo w sobie jest martwe.

• Dusza jest zasadą działania – wprawia w ruch nieruchomą materię.

• Samorzutny ruch jest własnością duszy – porusza się sama z siebie, nic nie musi uprzednio wprawić ją w ruch.

• Dusza jest przeciwieństwem materii.

• Dusza pełni funkcję poznawczą – poznaje rzeczywistość materialną za pomocą swoich narzędzi – ciała i zmysłów, a rzeczywistość idealną – bezpośrednio, oglądając idee.

• Dusza dzieli się na część rozumną, impulsywną i zmysłową. Pierwsza pełni funkcje poznawcze, druga i trzecia – biologiczne.

• Dusza jest niematerialna.

• Dusza jest niezależna od ciała.

• Dusza jest doskonalsza od ciała. Człowiek to dusza, która rządzi ciałem.

• Dusza jest nieśmiertelna.

• Ciało jest więzieniem duszy.

• Dusza złączyła się z ciałem na skutek kary, bowiem zaciążył na niej grzech.

• Dusza może wcielić się w każdy rodzaj ciała. Śmierć ciała może być wyzwoleniem duszy – drogą do odkupienia jest poznanie prawdy dzięki filozofii.

• Człowiek posiada wiedzę wrodzoną, ponieważ przed połączeniem z ciałem samoistna dusza oglądała idee.

Nauka o przyrodzie

Platońska filozofia przyrody była finalistyczna i racjonalna – świat został zbudowany w sposób rozumny oraz ze względu na jakiś cel, do którego dążyła przyroda. Tym celem było dobro. Idea dobra była podstawową zasadą, którą kierował się Demiurg – budowniczy świata. Ważnym elementem platońskiej filozofii przyrody jest koncepcja bezkształtnej, nieruchomej i nieożywionej materii. Czynnikiem życia w przyrodzie jest więc element duchowy, który ożywia materię.

R1LyPJZ1j2GWz

Ilustracja przedstawia dwie kule ziemskie. Od kul ziemskich odchodzą półkoliste promienie. Na ilustracji znajdują się napisy w języku łacińskim.

Etyka

Etyka Platona była dedukcyjna – normy postępowania zostały wywiedzione z ogólnych zasad nauki o ideach. Z trójdzielnej koncepcji duszy wynika platońska koncepcja czterech cnót kardynalnych. Za siłę, która kieruje duszą w dążeniu do osiągnięcia dóbr duchowych, uznana została miłość. W ten sposób Platon stwierdził, że, zachowujące umiar, umiłowanie dóbr doczesnych nie jest przeciwieństwem dążenia do dóbr duchowych, lecz pierwszym krokiem w tym procesie. Jako że natura człowieka jest społeczna, teoria państwa stanowiła dla Platona element etyki – tak jak człowiek powinien dążyć do cnoty w swoim życiu, tak państwo powinno realizować w swoim działaniu ideę dobra.

• Cnota jest stanem ładu i harmonii duszy.

• Istnieją cztery główne cnoty: mądrość, męstwo, umiarkowanie i sprawiedliwość.

• Każda z cnót jest właściwa innej części duszy: mądrość – rozumnej, męstwo – impulsywnej, umiarkowanie – zmysłowej; natomiast sprawiedliwość to ład duszy, czyli stan, w którym każda z części działa w zgodzie ze swoją cnotą.

• Dążenie duszy do osiągnięcia i posiadania dobra nazywa się miłością.

• Miłość wznosi się od dóbr materialnych (piękne ciała) do dóbr duchowych (idea piękna).

• Zasadą i celem świata jest idea dobra.

• Właściwy człowiekowi sposób istnienia przejawia się w życiu państwa.

• W państwie idealnym każdy powinien dążyć do osiągnięcia dobra wspólnego, nie indywidualnego.

• Doskonałe państwo musi opierać się na wiedzy. Dlatego idealnym władcą jest filozof.

• Do państwa powinni należeć tylko ci, którzy są mu potrzebni: władca‑filozof, strażnicy i rzemieślnicy.

• Państwo dąży do osiągnięcia idealnego celu, co wymaga od obywateli wyrzeczenia się dóbr doczesnych.

Słownik