Przemysł

Przemysł to sektor gospodarki narodowej obejmujący produkcję materialną, tj. wydobywanie zasobów przyrody i ich przetwarzanie na środki produkcji i dobra konsumpcyjne. Odbywa się na masową skalę, z użyciem maszyn i przy zastosowaniu podziału pracy. Dotyczy również przetwórstwa surowców pochodzących z sektora pierwszego. W odróżnieniu od niego, wyspecjalizowana produkcja w niewielkiej skali i rozmiarze, ukierunkowana na sprzedaż i wykonywana od początku do końca przez jedną osobę, przy braku cechy uciążliwości środowiskowej oraz społecznej typowej dla działalności przemysłowej, to rzemiosło. Jest to najwcześniejsza forma działalności wytwórczej, która rozpoczęła się jeszcze w starożytności. Ręczna produkcja jest o wiele droższa niż maszynowa, jednakże rzemiosło jest niezastąpione przy wytwarzaniu dóbr o wysokich walorach artystycznych i jakościowych, np. stolarka artystyczna, jubilerstwo czy krawiectwo. Do rzemiosła nie zalicza się działalności: handlowej, transportowej, usług hotelarskich, usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług leczniczych oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików. Działalność ta pełni nie tylko funkcje produkcyjne, ale także usługowe, m.in. naprawcze, a także służące zaspokajaniu potrzeb życia codziennego. Z czasem do techniki rzemieślniczej wprowadzono podział pracy, mający na celu wzrost wydajności i zwiększenie produkcji, zachowując jednakże pracę ręczną. W ten sposób we FlandriiFlandriaFlandrii i Włoszech w XIII w. powstała manufaktura. Na początku związana była ona z wyrobami włókienniczymi, metolowymi i metalurgicznymi. W XVII i XVIII w. produkcja manufakturowa objęła dalsze rodzaje działalności, lecz nigdzie nie wyparła całkowicie rzemiosła. Podobnie było z przemysłem – nigdy nie doprowadził on do całkowitego zaniknięcia manufaktury i rzemiosła. Można ją spotkać m.in. w Indiach (manufaktura odzieżowa), a także w wielu krajach wysoko rozwiniętych (produkcja unikatowych serii samochodów, krawiectwo modowe, jubilerstwo, produkcja kosmetyków i farmaceutyków).

R8ytq4raz4FuL

Zdjęcie przedstawia pracę w manufakturze tkanin jedwabnych w Birmie. Przy pracy są dwie kobiety o wschodnich rysach twarzy i czarnych, spiętych włosach. Siedzą one przy stole i tkają tkaniny za pomocą specjalnej maszyny tkalnicznej.

RcFmefuAW58Fs

Na zdjęciu przedstawiony jest zakład produkcyjny z branży petrochemicznej. Widoczny jest w oddali na dalszym planie. W jego skład wchodzą liczne budynki i bardzo wysokie, smukłe kominy, z których wydobywa się biały dym. Część kominów jest obudowanych dookoła metalowymi platformami.

RSQEKLPMKS8IE

Zdjęcie przedstawia tradycyjną produkcję dywanów w Turcji w zakładzie rzemieślniczym. Przy tworzeniu dywanu pracuje kobieta w pozycji klęczącej. Jest odwrócona tyłem do obiektywu, ma na głowie białą chustę w czerwone kwiaty. Przed nią znajduje się tradycyjna maszyna tkalnicza – na podłużny, poziomy pręt nawleczone są białe, długie nici. Pomiędzy nie kobieta wplata kolorowe włókna. Na dole widać fragment utkanego już dywanu w kolorowy, kwiecisty wzór.

Porównanie cech rzemiosła, manufaktury i przemysł fabrycznego

Etapy rozwoju przemysłu

Funkcje przemysłu

Funkcje przemysłu można rozpatrywać w trzech głównych aspektach: ekonomicznym, społecznym i przestrzennym.

Podział przemysłu

Istnieje bardzo wiele klasyfikacji działalności przemysłowej, np. ze względu na: wytwarzany produkt, cechy technologiczne produkcji, przeznaczenie produkcji, masę wytwarzanego surowca i wyrobów gotowych, wielkość zatrudnienia czy formę własności. Ponadto znany jest branżowy podział przemysłu oraz jego systematyka według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD)Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) 2007Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD).

Ra8FvxBoyLOlE

Schemat przedstawia podział przemysłu ze względu na wytwarzany produkt, ze względu na cechy technologiczne produkcji oraz ze względu na przeznaczenie produkcji. Pierwszy wiersz na schemacie przedstawia podział ze względu na wytwarzany produkt. Przemysł wydobywczy charakteryzuje się wydobywaniem kopalin, ich wstępnym sortowaniem i uszlachetnianiem. Przykładem zakładów tego przemysłu są kopalnie surowców mineralnych oraz odwierty ropy naftowej. Z kolei przemysł przetwórczy zajmuje się przetwórstwem surowców lub półfabrykatów w dobra dalszej produkcji lub konsumpcji. Przykładami są rafinerie, elektrownie, zakłady przemysłu rolno‑spożywczego oraz zakłady odzieżowe. Kolejnym podział jest ze względu na cechy technologiczne produkcji. Jest to przemysł tradycyjny, charakteryzuje się niewielkim stopniem przetwarzania surowców, należą do niego cementownie oraz huty. Z kolei przemysł zaawansowany charakteryzuje się dużym i skomplikowanym stopniem przetwarzania surowców, często przy wykorzystaniu IT. Do niego należą zakłady produkcji sprzętu IT, zakłady produkcji aparatury medycznej oraz zakłady wytwarzające farmaceutyki. Kolejnym kryterium jest przeznaczenie produkcji. Pierwszy rodzaj to przemysł środków produkcji: jest on stosowany na potrzeby innych gałęzi przemysłu. Należą do niego elektrownie oraz przemysł maszynowy. Drugi rodzaj to przemysł środków konsumpcji. Polega on na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb ludności, należą do niego m. in. zakłady odzieżowe, produkcja sprzętu AGD oraz przemysł spożywczy. Kolejne kryterium to podział ze względu na masę wytwarzanego surowca i wyrobów gotowych. Pierwszy w tej kategorii to przemysł ciężki, w którym różnica między wagą surowców, a wagą wyrobów gotowych jest bardzo duża (o wielu większa waga surowców niż produktów). Należą tu huty, zakłady przemysłu zbrojeniowego, maszynowego, elektromaszynowego, metalurgicznego, mineralnego oraz paliwowo‑energetycznego. Z kolei przemysł lekki charakteryzuje się małą różnicą między wagą surowców a wagą wyrobów gotowych. Należą do niego m. in. zakłady odzieżowe, szklarskie oraz przemysłu spożywczego. Kolejne kryterium to wielkość zatrudnienia. Przedsiębiorstwa wielkie zatrudniają powyżej 250 osób, średnie od 50 do 249 osób, drobne dzielą się na małe: 9 – 49 osób i mikroprzedsiębiorstwa: poniżej 9 osób. Ostatnim kryterium jest forma własności. Sektor prywatny to przedsiębiorstwa prywatne, należące do osób fizycznych lub prawnych, w sektorze państwowym wyróżnia się przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, czyli jednostki samorządu terytorialnego, z kolei sektor mieszany to przedsiębiorstwa publiczno‑prywatne.

Na podstawie użytkowanych surowców, sposobu produkcji i powiązań produkcyjnych wyróżnia się podział branżowy przemysłu, który opiera się na wydzieleniu grup, a potem dopiero gałęzi przemysłowych. Zajmują się one produkcją jednego rodzaju wyrobów.

Słownik