Przeczytaj
Charakterystyka futuryzmu
Futuryści to - obok Awangardy KrakowskiejAwangardy Krakowskiej i skamandrytów - najważniejsza grupa literacka w międzywojennej Polsce. Ich postulaty obejmowały cztery główne obszary.
- powieści brukowej
- miejskiego folkloru
- cyrku
- kina
w sprawie ortografji fonetycznej.
1. Wyhodząc z założeńa, że mowa ludzka jest kompleksem pewnej skali dźwiękuw, połączonyh ze sobą i twożącyh w ten sposub dźwięki złożone o pewnym umuwionym znaczeńu = słowa, za najważńejsze zadańe pisowńi każdej rozumimy jaknajdoskonalsze oddańe za pomocą znakuw symbolicznyh (liter) znakuw orgańicznyh (dźwiękuw). Idealną pisowńą zatem będźe pisowńa z gruntu prosta i śćiśle fonetyczna. Wszystko co pszesłańa ten cel lub mu bezpośredńo ńe służy jest tem samem ńepotszebne, obćążające i szkodliwe.
2. Z drugiej strony zadańem i celem każdego pisma jest za pomocą jaknajmńejszej ilości umuwionyh znakuw odtwożyć jaknajwiększą ilość dźwiękuw-słuw i dźwiękuw-zdań. Dlatego tu, jak i w każdej innej dźedźińe proporcjonalńe do rozszeżeńa materjału pisowńa w swoim rozwoju zdążać muśi świadomie i konsekwentńe do jaknajwiększej syntetyzacji i skrutuw. Ideałem każdego pisma jest stenografja. Opierając śę na tyh dwuh zasadńiczyh pszesłankah, kture uważamy za słuszne i jedyne, zastosowując je do obecnej ortografji polskiej i ńe cofając śę pszed wyprowadzeńem z ńih wszystkih konsekwencji — ogłaszamy:
3. Absurdem jest dla wyrażeńa jednego i tego samego dźwięku używańe 2 rużnyh znakuw (liter). Dlatego skreślamy raz na zawsze z alfabetu polskiego jako zbyteczne litery ó i rz, pońeważ w wymawiańu ńe rużńą śę ńiczem od liter u i ż lub sz i bez szkody dadzą śę pszez ńe zastąpić. Bardźej skomplikowańe pszedstawia śę sprawa z literami ch i h, w kturyh wymawiańu fonetycznym zahodźi żeczywiśće pewna bardzo subtelna rużńica. Pońeważ jednak wyrażańe jednego dźwięku dwoma ńic ze sobą wspulnego ńe mającymi znakami (c i h), kturyh połączeńe w żadnym raźe ńe daje takiego dźwięku h za jaki go wymawiamy, jest w zasadźe absurdem, pszeto i w danym wypadku połączeńe liter ch z alfabetu polskiego wykreślamy. Dla zaznaczeńa tyh subtelnyh rużńic można z czasem nad zasadńiczą literą h stawiać jakiś umuwiony znak. Ńe wprowadzamy tego, pońeważ naraźe powstszymujemy śę od twożeńa jakihkolwiek nowyh liter. Zadańem tej reformy elementarnej jest jedyńe oczyszczeńe pisowni polskiej z całego balastu znakuw zbędnyh, a tem samem szkodliwyh. Dlatego pozostawiamy po dawnemu połączeńa liter (sz cz (także dz, dź), pońeważ dla oznaczeńa dźwiękuw sza i cze alfabet polski innyh znakuw ńe pośada. Można by je zastąpić na wzur alfabetu czeskiego umuwionymi znakami nad literami s i c, od czego śę jednak powstszymujemy, pońeważ zamieńańe jednyh liter drugimi ńe jest naraźe naszym zadańem. Uważamy więc poprostu znaki sz i cz (także dz i dź, za nowe złożone litery, powstałe z połączeńa dwuh liter dawnych i nazywamy je literami sza i cze.
4. Absurdem jest pośadając już w alfabeće umuwiony znak na wyrażeńe danego dźwięku w pewnych ńeuzasadńonyh wypadkah zamieńać go dwoma innymi znakami, ńe dającymi wcale w sumie tego dźwięku. Skoro alfabet polski pośada litery symbolizujące dźwięki miękkie ń, ć, ś, ź — nonsensem jest używańe pszed samogłoskami zamiast tyh liter absolutńe ńe pokrywającyh ih ni, ci, si, zi (sieć zamiast śeć; nie zamiast ńe; cień zamiast ćeń; ziele zamiast źele). Ruwńeż używańe liter twardyh (n, s, c, z) tam gdźe wyraźńe słyszy śę miękkie (ń, ś, ć, ź) jest nonsensem i podlega usuńęću, (sito zamiast śito; cisza zamiast ćisza; zimno zamiast źimno). Tam gdźe alfabet polski odpowiednih zmiękczeń ńe pośada pozostawiamy naraźe sposub pisańa stary. Z czasem, na wzur spułgłosek miękkih ń, ś itd. powstaną takie same ḿ, ṕ, ẃ, kture znaczńe uproszczą i ujednostajńą pisowńę polską. Naraźe jednak z pszyczyn czysto tehnicznyh i aby ńe wprowadzać zbyt wielkiego haosu ograńiczamy śę jedyńe do tyh znakuw, jakih dostarcza nam alfabet polski. Z hwilą pszełamańa pierwszyh loduw tradycji i pszyzwyczajeń będźe mogła ta reforma pujść dalej i zająć śę uzupełńeńem samego alfabetu.
5. Na miejsce tyh wszystkih zbytecznośći i dźiwactw ortograficznyh wszędźie tam, gdźe słyhać wyraźne jakiś dźwięk, a w najbliższyh odmianah ńema dźwięku bliźńo innego (łyżka — łyżek) ustanawia śę pisowńę śćiśle fonetyczną. Dlatego odtąd słowo tszy pisać będziemy zawsze pszez sz, pońeważ dźwięk ten jest w ńim zupełńe wyraźny i ńema uzasadńonego powodu zamieńańa go jakimś innym. Ruwnież pszyrostek psze, pszed i wszystkie od ńego pohodne słowa pisać będźemy nadal w ten sposub, pomimo najszczerszyh bowiem hęći ńe możemy śę dopatszyć rużńicy w bżmieńu między słowami pszeńicować a pszeńica, ktura by nam to pierwsze kazała pisać w jakiś odrębny sposub.
6. W pszekonańu że reforma nasza ortografji polskiej oparta na zasadah fonetycznyh jest jedyńe słuszną, uzasadńoną i wygodną — wzywamy wszystkih obywateli polskih do wprowadzańa jej w życie z hwilą ogłoszeńa ńińejszego manifestu. Zwracamy śę do kierowńikuw szkuł, nauczyćeli ludowyh i gimnazjalnyh, także do Ministerstwa Wyznań Religijnyh i Oświeceńa publicznego z żądańem wprowadzeńa jej ńezwłocznego w szkołah elementarnyh, średnih i wyższyh.
W Sandomierskiem, 25 marca 1921
Futurystyczna koncepcja języka poetyckiego
Futurystyczna koncepcja języka poetyckiego została oparta na podwalinach filozofii Henriego Bergsona. Według tego francuskiego filozofa rzeczywistość jest nieuchwytna w swej dynamiczności. Podlega ona nieustannym przemianom i nie da się jej objąć przy pomocy poznania rozumowego. Bergson twierdził, że prawdziwe jest jedynie poznanie intuicyjne. Język, posługując się kategoriami abstrakcyjnymi i usiłując zatrzymać określony moment rzeczywistości, zakłamuje rzeczywistość.
Najważniejszym postulatem w kontekście języka poetyckiego, głoszonym przez futurystów za Marinettim, było zburzenie składni, czyli zlikwidowanie związków logicznych i gramatycznych między słowami. W praktyce oznaczało to np. używanie czasowników w bezokoliczniku, niestosowanie zaimków, przysłówków, przymiotników.
Głoszono konieczność pozbycia się tradycyjnej interpunkcji i stosowania w jej miejsce znaków muzycznych i arytmetycznych. Lekceważono reguły pisowni, w jej miejsce zalecając [ortografię fonetyczną]. Według futurystów konieczne było także wykorzystanie typograficznych możliwości, które dawał druk, czyli różnych rozmiarów czcionek, nieregularne ułożenie linijek wierszowych itp. Za cel stawiano entropięentropię. Z manifestu Marinettiego pochodzi także idea “symultaneizmu”, czyli takiej sztuki, która miałaby uchwycić równoczesność zdarzeń. Z kolei futuryści rosyjscy wprowadzili do swoich postulatów ideę “języka pozarozumowego” (“zaumnego”), który miałby poszerzać możliwości ekspresji artysty. Był to język asemantycznyasemantyczny, jednak niepozbawiony reguł.
WstępW języku poszczególne zestawienia głosek występują z różną, dającą się statystycznie wyliczyć, częstotliwością, ponadto jedne mają odcień „rodzimy”, inne „obcy”, jedne odbieramy jako zabawne, inne jako poważne, itp., a niektóre charakterystyczne są dla określonych form gramatycznych, rodzin wyrazowych lub dialektów. Te właśnie prawidłowości były układem odniesienia dla „zaumu”. Na ich tle „zaumne” operacje językowe uzyskiwały sens, a wiersz stawał się wypowiedzią.
Źródło: Zbigniew Jarosiński, Wstęp, [w:] Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki, oprac. Zbigniew Jarosiński, wybór Helena Zaworska, Kraków 1987.
Tylko niewielka część utworów futurystów nawiązywała do koncepcji języka pozarozumowego i “słów na wolności”. Koncepcje te jednak ukształtowały futurystyczne myślenie o poezji jako o konstrukcie językowym.
WstępPostulat radykalnej reformy języka poetyckiego był od początku jednym z głównych punktów futurystycznego programu. Działania reformatorskie futurystów prowadziły w wielu kierunkach, a niejednokrotnie zbiegały się z dążeniami innych ówczesnych ugrupowań poetyckich. Widać to wyraźnie zwłaszcza w Polsce, gdzie prozaizacja wiersza, tematyka cywilizacyjna i wielkomiejska, czy z drugiej strony zainteresowania twórczością ludową jako dziedziną językowej pierwotności, pojawiały się w całej młodej poezji. Futuryści wyróżniali się jednak radykalizmem. Ich program uprzywilejował takie wzory twórczości, które nie tylko stanowczo przeczyły wszystkim dotychczasowym tradycjom poetyckim, lecz także zdecydowanie wykraczały poza najogólniejsze, podstawowe normy i zasady językowej komunikacji.
Źródło: Zbigniew Jarosiński, Wstęp, [w:] Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki, oprac. Zbigniew Jarosiński, wybór Helena Zaworska, Kraków 1987.
Słownik
(a- – pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na zaprzeczenie lub brak jakiejś cechy + gr. sēmanticós) – związany ze znaczeniem wyrazów) – niebędący nośnikiem znaczenia lub nieuwzględniający znaczenia
polska międzywojenna grupa poetycka skupiona wokół czasopisma „Zwrotnica”
(fr. dada) – przedstawiciele ruchu dada (kierunek artystyczny w latach 1915–1924, odrzucający wszelkie rygory na rzecz swobodnych skojarzeń i absurdalnego dowcipu
(gr. entropḗ – zwrócenie się, obrót) – chaos, bezład, rozproszenie
(łac. onomatopeia) – onomatopeja obejmująca cały utwór
(gr. ortographíā + gr. phōnēticós – dotyczący głosu) – system pisowni oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości głosek i liter – jednej głosce odpowiada zawsze jeden znak, a jednemu znakowi jedna głoska; postulowana przez futurystów, np. Brunona Jasieńskiego
poeci z polskiej grupy literackiej utworzonej w 1920 r., skupionej wokół pisma „Skamander”