Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Przeczytaj

Pełny cykl życiowy pasożytapasożytpasożyta składa się z trzech podstawowych stadiów rozwojowych, zwanych stadiami dyspersyjnymi: jaja, larwy i osobnika dorosłego. Jaja pasożyta dostają się do środowiska zewnętrznego wraz z kałem żywiciela. Bezpośrednio w środowisku zewnętrznym lub w obrębie osłon jajowych pojawiają się formy larwalne, zdolne do zakażenia kolejnego żywiciela. U niektórych pasożytów mają one zdolność do samodzielnego poruszania się i aktywnego poszukiwania organizmów żywicielskich. Jednak u większości pasożytów formy larwalne wędrują wewnątrz organizmu żywiciela, biernie przenoszone przez krew. Zadaniem larw jest znalezienie żywiciela lub takiego miejsca w jego organizmie, które zapewnia odpowiednie warunki do dalszego rozwoju. Aktywna lub bierna wędrówka larw umożliwia realizację tego zadania.

bg‑lime

Wędrujące larwy płazińców

Motylica wątrobowa (Fasciola hepatica)

Motylica wątrobowa pasożytuje w przewodach żółciowych ssaków roślinożernych. W cyklu rozwojowym tego płazińca występują formy larwalne, które zdolne są do aktywnego ruchu i poszukiwania żywicieli pośrednichżywiciel pośredniżywicieli pośrednich. Człowiek jest żywicielem ostatecznymżywiciel ostatecznyżywicielem ostatecznym.

W przypadku zwierząt profilaktyka zakażenia polega na ograniczeniu wypasu zwierząt domowych w pobliżu zbiorników wodnych. W przypadku człowieka działaniem profilaktycznym jest spożywanie przegotowanej wody i unikanie spożywania świeżej wody z otwartych i stojących zbiorników wodnych, będących siedliskiem życia ślimaków z rodziny błotniarkowatych.

RGNG0Pp9M093r1
Ilustracja interaktywna przedstawiająca cykl rozwojowy motylicy wątrobowej. Numerem 1 oznaczona jest postać człowieka. Widoczny jest w jamie brzusznej jego układ pokarmowy z zaznaczonymi jelitami i zarysem wątroby. Od wątroby prowadzą dwie linie do dwóch owalnych przywr. Napis: Formy dorosłe pasożyta bytują w drogach żółciowych żywiciela ostatecznego – ssaków roślinożernych i człowieka. Numerem 2 oznaczone jest owalne jajo. Napis: Jaja pasożyta trafiają do dróg żółciowych i wraz z żółcią przedostają się do przewodu pokarmowego żywiciela ostatecznego. Jaja są usuwane do środowiska zewnętrznego razem z kałem. Numerem 3 oznaczona jest owalna larwa – miracydium. Jest ona wyposażona w drobne rzęski, które otaczają jej ciało i umożliwiają poruszanie się. Napis: W środowisku wodnym z osłon jajowych wylęga się larwa – miracydium, która przedostaje się do ciała żywiciela pośredniego – ślimaka z rodziny błotniarkowatych. Numerem 4 oznaczony jest ślimak. Napis: W ciele żywiciela pośredniego miracydium przekształca się w kolejną formę larwalną – sporocystę. Numerem 5 oznaczona jest sporocysta. To owalny worek wypełniony larwami potomnymi. Napis: Sporocysta się rozmnaża, w wyniku czego powstają liczne formy kolejnego stadium larwalnego – redie. Numerem 6 oznaczona jest redia. Ma ona owalny kształt. Posiada ona otwór gębowy, gardziel i zawiązek jelita, jak również otwór, którym potomstwo opuszcza jej organizm. Napis: Następnie z redii rozwijają się liczne formy kolejnego stadium larwalnego – cerkarie. Numerem 7 oznaczona jest cerkaria. Ma ona trójkątną główkę i odchodzącą od niej długą, witkowaty ogonek. Napis: Cerkarie opuszczają ciało żywiciela pośredniego i trafiają do środowiska wodnego. Od cerkarii prowadzi też strzałka bezpośrednio do postaci człowieka. Numerem 8 oznaczona jest zielona roślina. Napis: Cerkarie przedostają się do ciała żywiciela ostatecznego lub przytwierdzają się do roślin nadbrzeżnych i przekształcają w kolejną formę larwalną – metacerkarię. Numerem 9 oznaczona jest metacerkaria. Jest ona okrągła. Napis: Metacerkarie są wraz z roślinnością nadbrzeżną zjadane przez żywicieli ostatecznych. Numerem 10 oznaczone są krowa i owca. Napis: W jelicie cienkim żywiciela ostatecznego larwa wydostaje się z osłon, przebija ścianę jelita i wraz z krwią przemieszcza się do wątroby, a następnie przenika do przewodów żółciowych, gdzie rozwijają się formy dorosłe pasożyta.
Cykl rozwojowy motylicy wątrobowej (Fasciola hepatica). Żywicielem ostatecznym są: owce, kozy, bydło, konie, sarny, jelenie. Żywicielem pośrednim są różne gatunki ślimaków wodnych z rodziny błotniarkowatych (Limnaeidae).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rq7zlt4hzE498

Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium) i tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata)

Tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony są pasożytami jelita cienkiego człowieka. W ich cyklu rozwojowym występuje forma larwalna, która wraz z krwią wędruje do różnych narządów wewnętrznych żywiciela, aby ostatecznie dotrzeć do mięśni poprzecznie prążkowanych.

Profilaktyka polega na spożywaniu mięsa przebadanego weterynaryjnie i obrobionego termicznie poprzez gotowanie, smażenie lub pieczenie.

Rp13Cb35FT58l1
Ilustracja interaktywna przedstawiająca cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego. Numerem 1 oznaczono sylwetkę człowieka. Widoczny jest układ pokarmowy i oddechowy. Napis: Formy dorosłe pasożyta bytują w jelicie cienkim człowieka. Obok sylwetki człowieka znajduje się rysunek przedstawiający główkę tasiemca nieuzbrojonego i tasiemca uzbrojonego. Główka tasiemca nieuzbrojonego jest stożkowata i posiada cztery przyssawki. Główka tasiemca uzbrojonego jest okrągława i posiada przyssawki oraz wieniec drobnych haczyków. Obok obu typów tasiemców znajduje się zarys ciała tasiemca. Ma on długie, segmentowane ciało. Numerem 2 oznaczono dwie proglotydy z jajami. Proglotydy mają postać prostokątnych segmentów, wypełnionych strzępiastą strukturą. Obok nich znajduje się jedno okrągłe jajo. Napis: Dojrzałe proglotydy wypełnione jajami są usuwane do środowiska zewnętrznego wraz z kałem żywiciela ostatecznego – człowieka. Numerem 3 oznaczono krowę, owcę i świnię. Napis: Jaja pasożyta trafiają do żywiciela pośredniego – świni lub bydła – wraz z wodą lub roślinnością zanieczyszczoną fekaliami żywiciela ostatecznego. Numerem 4 oznaczono onkosferę. Ma ona okrągłą postać i wyposarzona jest w kilka drobnych rzęsków. Napis: W jelicie cienkim żywiciela pośredniego z osłon jajowych wylęga się larwa – onkosfera. Numerem 5 oznaczono cysticerkusa. Ma on postać pęcherzyka, w którym znajduje się płyn i, osadzony na wewnętrznej ścianie, wpuklony zawiązek główki tasiemca. Napis: Onkosfery przedostają się do mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletu i przekształcają w kolejną formę larwalną – cysticerkusy (wągry). Numer 6, napis: Cysticerkusy przedostają się do organizmu żywiciela ostatecznego poprzez spożycie surowego lub nieprawidłowo obrobionego termicznie mięsa zakażonych zwierząt. Numerem 7 oznaczono człowieka. Napis: W jelicie cienkim żywiciela ostatecznego z larw rozwijają się formy dorosłe pasożyta.
Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego (Taenia solium) i tasiemca nieuzbrojonego (Taenia saginata). Żywicielem ostatecznym jest człowiek. Żywicielem pośrednim jest świnia – dla tasiemca uzbrojonego i bydło – dla tasiemca nieuzbrojonego.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1IGbqZfqe8vN

Więcej o cyklach rozwojowych płazińców znajdziesz w e‑materiale: Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierzątPVTDJxUDpCykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt.

bg‑cyan

Wędrujące larwy nicieni

Glista ludzka (Ascaris lumbricoides hominis)

Glista ludzka jest pasożytem jelita cienkiego człowieka. W jej cyklu rozwojowym występuje forma larwalna, która wraz z krwią wędruje do różnych narządów wewnętrznych żywiciela, aby ostatecznie dotrzeć do przewodu pokarmowego.

Profilaktyka zakażenia polega na spożywaniu przegotowanej wody, dokładnym myciu rąk przed posiłkiem oraz dokładnym myciu warzyw i owoców.

R19UlCkE36GW71
Ilustracja interaktywna cykl rozwojowy glisty ludzkiej. Numerem 1 zaznaczono człowieka. Widoczny jest układ pokarmowy i oddechowy. Z jelit prowadzą linie do dwóch dorosłych postaci glist: męskiej i żeńskiej. Glisty są długie, mają obłe ciało. Napis: Formy dorosłe pasożyta bytują w jelicie cienkim człowieka. Numerem 2 oznaczono brązowy kał człowieka. Od niego prowadzi strzałka do owalnego jaja z jedną komórką, którego powierzchnia pokryta jest wypustkami. Napis: Jaja pasożyta usuwane są na zewnątrz wraz z kałem żywiciela – człowieka. Numerem 3 oznaczono najpierw owalne jajo z dwiema komórkami, którego powierzchnia pokryta jest wypustkami. Potem koleją jego postać z wieloma jajeczkami wewnątrz. Napis: W jaju rozwija się larwa. Numerem 4 oznaczono jaja inwazyjne. Jest ono owalne, a w jego wnętrzu znajduje się wijąca się, dorosła postać glisty. Napis: Jaja inwazyjne mogą być obecne w glebie nawożonej ludzkimi fekaliami lub w wodzie zanieczyszczonej ściekami z gospodarstw ludzkich. Numerem 5 oznaczono jamę ustną człowieka. Napis: Połknięcie jaj inwazyjnych następuje poprzez zjedzenie brudnych lub niedomytych warzyw oraz wypicie zanieczyszczonej i nieprzegotowanej wody. Numerem 6 oznaczono jelito cienkie człowieka, a obok niego rysunek dorosłej postaci glisty. Napis: W jelicie cienkim z osłon jajowych wylęgają się larwy, które rozpoczynają wędrówkę po narządach wewnętrznych organizmu człowieka. Numer 7, napis: Po dotarciu do gardła larwy zostają połknięte w wyniku odruchu wykrztuśnego i ponownie przedostają się do jelita cienkiego, gdzie osiągają dojrzałość płciową.
Cykl rozwojowy glisty ludzkiej (Ascaris lumbricoides hominis). Żywicielem jest człowiek.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1OrlgTGVrizm

Glista psia (Toxocara canis) i glista kocia (Toxocara cati)

Glista psia jest pasożytem jelita cienkiego psów i zwierząt z rodziny psowatych. Glista kocia jest pasożytem jelita cienkiego kotów. W cyklu rozwojowym tych nicieni pojawia się forma larwalna, która wraz z krwią wędruje do różnych narządów wewnętrznych żywiciela, aby ostatecznie dotrzeć do przewodu pokarmowego.

Profilaktyka u zwierząt polega na regularnym odrobaczaniu szczeniąt, kociąt i dorosłych zwierząt, a także na zapobieganiu spożywaniu przez nie wody potencjalnie zanieczyszczonej jajami pasożyta oraz pokarmu w postaci dżdżownic, owadów, gryzoni, ptaków.

RpikXRRSl0xnk1
Ilustracja interaktywna przedstawia cykl rozwojowy glisty psiej. Numerem 1 oznaczono psa i kota, a obok ich sylwetek narysowaną cienką, wijącą się, obłą glistę. Napis: Formy dorosłe pasożyta bytują w jelicie cienkim psa lub kota. Numerem 2 oznaczono okrągłe jajo, wewnątrz którego rozwija się glista psia. Napis: Zapłodnione jaja usuwane są na zewnątrz wraz z kałem żywiciela – psa lub kota. Numerem 3 oznaczono jaja inwazyjne. W obrębie okrągłej komórki znajduje się dojrzała postać glisty. Napis: Jaja inwazyjne mogą być obecne w glebie lub w wodzie zanieczyszczonej odchodami zwierząt. Numerem 4 oznaczono zająca i kaczkę. Obok kaczki ukazana jest dojrzała postać glisty znajdującej się w organizmie kaczki. Napis: Połknięcie jaj inwazyjnych następuje poprzez wypicie zanieczyszczonej wody lub zjedzenie żywicieli przygodnych (np. psa czy kaczki). Numerem 5 oznaczono psa i kota. Napis: W jelicie cienkim z osłon jajowych wylęgają się larwy, które rozpoczynają wędrówkę po narządach wewnętrznych organizmu zwierzęcia. Gdy dotrą do gardła, larwy zostają połknięte i ponownie przedostają się do jelita cienkiego, gdzie osiągają dojrzałość płciową. Numerem 6 oznaczono szczenię i kocię. Napis: U dorosłych zwierząt część larw osadza się w różnych narządach wewnętrznych i ulega otorbieniu. Podczas ciąży żywiciela larwy uaktywniają się i poprzez łożysko docierają do płodu. Szczenięta i kocięta rodzą się zakażone pasożytami. Numerem 7 oznaczono sylwetkę człowieka. Ukazany jest jego układ pokarmowy i oddechowy. Do jego płuc i wątroby prowadzą linie, na końcu których znajduje się dojrzała postać glisty psiej. Napis: Człowiek jest żywicielem przygodnym, w którego organizmie larwy nie mają odpowiednich warunków, aby się przeobrazić w postać dorosłą. Cykl nie ulega dokończeniu.
Cykl rozwojowy glisty psiej (Toxocara canis) i glisty kociej (Toxocara cati). Żywicielami są odpowiednio: psy i koty (czerwone strzałki). Człowiek jest żywicielem przygodnym (fioletowe strzałki).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RGbNcYPuEEGrS
Na zdjęciu spod mikroskopu znajduje się jajo i jajo inwazyjne z widoczną wewnątrz larwą glisty psiej (Toxocara canis). Jajo jest półprzezroczyste, wypełnione nachodzącymi na siebie pięcioma okrągłymi komórkami. Półprzezroczyste jajo inwazyjne natomiast wypełnia zwinięta larwa. Na dole zdjęcia znajduje się linia z napisem 100 mikrometrów. Przedstawione jajo inwazyjne jest mniejsze niż 100 mikrometrów.
Po lewej: jajo; po prawej: jajo inwazyjne – z widoczną wewnątrz larwą glisty psiej (Toxocara canis).
Źródło: Flukeman, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Człowiek może stać się żywicielem przygodnymżywiciel przygodnyżywicielem przygodnym dla obu gatunków pasożytów. Przypadkowe połknięcie jaj inwazyjnychjajo inwazyjnejaj inwazyjnych glisty psiej lub glisty kociej powoduje, że w przewodzie pokarmowym z osłon jajowych wylęgają się larwy. Następnie przebijają one ściany jelita cienkiego i wraz z krwią docierają do wątroby. Większość larw pozostaje w wątrobie i z czasem obumiera. Pozostała część larw wraz z krwią przemieszcza się do: płuc, mięśni, oka lub mózgu. Człowiek nie jest typowym żywicielem dla nicieni z rodzaju Toxocara, dlatego larwy nie przekształcają się w jego organizmie w formy dorosłe. Wędrówka larw i ich osadzanie się w różnych narządach wewnętrznych człowieka prowadzi do rozwoju jednostki chorobowej zwanej zespołem larwy trzewnej wędrującej. Choroba wykazuje szereg objawów, takich jak: bóle brzucha, kaszel, duszności, gorączka, wysypki skórne, bóle mięśni i stawów oraz powiększenie węzłów chłonnych.

Profilaktyka zakażenia u człowieka polega na dokładnym myciu rąk przed posiłkiem, spożywaniu umytych warzyw i owoców, regularnym odrobaczaniu zwierząt domowych oraz podejmowaniu działań związanych z ochroną placów zabaw przed niekontrolowanym dostępem zwierząt domowych.

Włosień kręty (Trichinella spiralis)

Włosień kręty jest pasożytem wielu gatunków zwierząt mięsożernych i wszystkożernych. Pasożytują formy dorosłe, bytujące w jelicie cienkim, oraz formy larwalne. Larwy wędrują wraz z krwią do różnych narządów wewnętrznych, aby ostatecznie dotrzeć do mięśni poprzecznie prążkowanych.

Profilaktyka polega na spożywaniu mięsa przebadanego weterynaryjnie i obrobionego termicznie poprzez gotowanie, smażenie lub pieczenie.

RcQbkq26tpRJT1
Ilustracja interaktywna przedstawia cykl rozwojowy włośnia krętego. Numerem 1 oznaczono formy dorosłe pasożyta: męską i żeńską. Maja one postać nitkowatą, obłą. Napis: Formy dorosłe pasożyta bytują w jelicie cienkim żywiciela – zwierząt i człowieka. Numerem 2 oznaczono larwę. To mały, wijący się pasożyt. Napis: Samica rodzi larwy, które przedostają się do naczyń krwionośnych i limfatycznych, a następnie tymi naczyniami przedostają się do mięśni poprzecznie prążkowanych. Numerem 3 oznaczono dzikie zwierzęta (drapieżniki i padlinożerców): mysz, niedźwiedzie i dzika oraz cykl u zwierząt dziko żyjących. Nad sylwetką dzika znajduje się rysunek owalnego jaja włośnia znajdującego się w mięśniu zwierzęcia. Napis: Larwy w mięśniach poprzecznie prążkowanych ulegają otorbieniu i przekształceniu w cystę. Numerem 4 oznaczono sylwetkę człowieka. Ukazany jest na niej układ pokarmowy. W obrębie jelit człowieka ukazana jest postać dorosła włośnia, natomiast w obrębie mięśni postać jaja włośnia. Napis: Cysty trafiają do organizmu żywiciela ostatecznego poprzez spożycie surowego lub nieprawidłowo obrobionego termicznie mięsa zakażonych zwierząt. Numerem 5 oznaczono jelito cienkie człowieka. Napis: W jelicie cienkim żywiciela z larw rozwijają się formy dorosłe pasożyta. Obok sylwetki człowieka jest ponadto narysowany cykl u zwierząt gospodarskich. Znajduje się tu świnia i szczur. Nad sylwetką świni znajduje się rysunek owalnego jaja włośnia znajdującego się w mięśniu zwierzęcia, który trafia tam w wyniku zjedzenia skrawka mięsa lub kanibalizmu). Od tak przedstawionego cyklu prowadzi strzałka do sylwetki człowieka.
Cykl rozwojowy włośnia krętego (Trichinella spiralis). Żywicielami są zwierzęta mięsożerne i wszystkożerne: świnie, szczury, dziki, niedźwiedzie oraz człowiek.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RuVkgzCzAkBMH

Tęgoryjec dwunastnicy (Ancylostoma duodenale)

Tęgoryjec dwunastnicy jest pasożytem jelita cienkiego człowieka. W cyklu rozwojowym pojawia się forma larwalna, która wraz z krwią wędruje do różnych narządów wewnętrznych żywiciela, aby ostatecznie dotrzeć do dwunastnicy.

Profilaktyka u człowieka polega na piciu przegotowanej wody, dokładnym myciu warzyw i owoców, unikaniu kontaktu z glebą i piaskiem zanieczyszczonymi odchodami zwierząt domowych oraz poruszaniu się w obuwiu.

RorHtbvwEak8m1
Ilustracja interaktywna przedstawiająca cykl rozwojowy tęgoryjca dwunastnicy. Numerem 1 oznaczono sylwetkę człowieka. Widoczny jest układ pokarmowy i układ oddechowy.. Od jelit prowadzi strzałka do rysunku dorosłej postaci dwóch tęgoryjców. Mają one obłe, wydłużone ciało. Napis: Formy dorosłe pasożyta bytują w jelicie cienkim człowieka. Numerem 2 oznaczono owalne jajo. Napis: Zapłodnione jaja usuwane są na zewnątrz wraz z kałem żywiciela – człowieka. Numerem 3 oznaczono nitkowatą larwę. Napis: W wodzie, wilgotnej glebie lub piasku z jaj wylęgają się larwy. Numerem 4 oznaczono strzałkę prowadzącą od larwy do sylwetki człowieka. Napis: Połknięcie larw następuje poprzez zjedzenie brudnych lub niedomytych warzyw oraz wypicie zanieczyszczonej i nieprzegotowanej wody. Numerem 5 oznaczono ludzką stopę, do której prowadzi strzałka od numeru 3 (czyli najpierw od larwy tęgoryjca, a następnie do jego dojrzałej postaci). Napis: Larwy mogą aktywnie wnikać przez powłoki skórne do ciała żywiciela. Numerem 6 oznaczono dwunastnicę człowieka. Napis: W dwunastnicy żywiciela z larw rozwijają się formy dorosłe.
Cykl rozwojowy tęgoryjca dwunastnicy (Ancylostoma duodenale). Żywicielem jest człowiek.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1CjfGt9XyhkU

Więcej o cyklach rozwojowych nicieni znajdziesz w e‑materiale: Cykle rozwojowe nicieni pasożytniczychPc6A68oMMCykle rozwojowe nicieni pasożytniczych.

Słownik

jajo inwazyjne
jajo inwazyjne

jajo wewnątrz, którego rozwija się larwa zdolna do zakażenia organizmu żywicielskiego

pasożyt
pasożyt

organizm prowadzący pasożytniczy tryb życia, wykorzystujący organizm żywiciela jako środowisko życia i źródło substancji pokarmowych

proglotydy
proglotydy

inaczej człony; elementy strukturalne ciała tasiemców

żywiciel ostateczny
żywiciel ostateczny

organizm żywicielski, w którym bytuje forma dorosła pasożyta zdolna do rozmnażania płciowego

żywiciel pośredni
żywiciel pośredni

organizm żywicielski, w którym bytuje forma larwalna pasożyta

żywiciel przygodny
żywiciel przygodny

organizm żywicielski, w którym bytuje forma larwalna pasożyta, niezapewniający odpowiednich warunków do zakończenia cyklu rozwojowego

Wprowadzenie
Gra edukacyjna