Osetia Południowa

Konflikt w Osetii Południowej był jednym ze skutków odrodzenia narodowego ludów kaukaskich pod koniec lat 80. XX wieku. Osetyjczycy to niewielki liczebnie naród żyjący w większości na terenie Rosji, gdzie – już w czasach ZSRS – miał własną republikę autonomicznąrepublika autonomicznarepublikę autonomiczną – Osetię Północną. Społeczność ta od kilku stuleci zasiedlała jednak także – znajdujące się na południe od Osetii Północnej – terytoria etnicznie gruzińskie. Gdy Gruzja została przyłączona do państwa sowieckiego w 1921 roku, na ziemiach tych utworzono pozostający w jej granicach Południowoosetyjski Obwód Autonomicznyobwód autonomicznyObwód Autonomiczny.

W drugiej połowie lat 80. zaczął rozwijać się ruch polityczny, domagający się zjednoczenia obu Osetii – w ramach Rosji. Jesienią 1990 roku władze południowoosetyjskie ogłosiły odłączenie obwodu od Gruzji i powstanie niezależnej od niej republiki. Odpowiedzią rządu w Tbilisi było wprowadzenie stanu wyjątkowego i likwidacja autonomii Osetii Południowej. W efekcie – wiosną 1991 roku – wybuchła wojna. Południowoosetyjscy separatyści byli wspierani w niej przez ochotników z Osetii Północnej, a także – nieformalnie – przez samą Rosję. W czerwcu 1992 roku został zawarty rozejm, który oznaczał porażkę Gruzji. Osetia Południowa znajduje się od tego czasu de facto poza kontrolą tego państwa.

RbN7NA7ALUmMx1

Zdjęcie przedstawia zniszczony od wybuchów i ognia blok mieszkalny. W budynku nie ma okien, ściany są osmalone od ognia i dymu. Przed budynkiem leżą zwały gruzu. Przyglądają się im dwaj mężczyźni.

Od 1992 roku Osetia Południowa była w praktyce niezależnym bytem politycznym, mającym własne władze oraz siły zbrojne, pozbawionym jednak uznania międzynarodowego. W roku 2008 Gruzja podjęła próbę odzyskania kontroli nad tym obszarem, co doprowadziło do wybuchu drugiej wojny w Osetii Południowej. Tym razem Rosja otwarcie stanęła po stronie separatystów, a jej armia przystąpiła do inwazji na Gruzję. W wyniku wojny władze rosyjskie uznały niepodległość Osetii Południowej oraz utworzyły na jej terytorium swoje bazy wojskowe.

Abchazja

Abchazja była – do 1931 roku – odrębną republiką, funkcjonującą w ramach ZSRS. Została następnie włączona do Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, w ramach której uzyskała status republiki autonomicznej. Był to wówczas obszar zróżnicowany etnicznie, zaś Abchazi stanowili jedynie kilkanaście procent populacji. Pod koniec lat 80. politycy abchascy zwrócili się jednak z apelem do władz ZSRS o wyodrębnienie Abchazji z Gruzji, zaś w 1992 roku abchaska Rada NajwyższaRada NajwyższaRada Najwyższa podjęła decyzję o przywróceniu konstytucji z 1925 roku, co oznaczało ostateczną secesję i utworzenie niezależnego państwa. Kryzys w regionie pogłębił się, gdy w Abchazji schronili się stronnicy obalonego prezydenta Gruzji, Zwiada Gamsachurdii.

R1972s9YXLhO71

Zdjęcie przedstawia niewielki most z metalowymi poręczami po jego bokach. Nawierzchnia drobi na moście jest zniszczona. W oddali znajdują się zielone pola i lasy oraz wzgórza.

Aby odzyskać kontrolę nad republiką oraz rozprawić się z buntownikami, nieuznającymi nowych władz, w sierpniu 1992 roku wojska gruzińskie wkroczyły do Abchazji. Wybuchła wojna, w której abchascy rebelianci uzyskali wsparcie od bojowników czeczeńskich oraz od Rosji, która dostarczała im uzbrojenie. Wojna zakończyła się zwycięstwem strony abchaskiej. Gruzja utraciła całkowicie kontrolę nad republiką, która stała się samozwańczym państwem, nieuznawanym na arenie międzynarodowej. Terytorium Abchazji opuściła jednocześnie ludność gruzińska, trwale zmieniając strukturę etniczną regionu. W 2008 roku – po drugiej wojnie w Osetii Południowej – Rosja uznała niepodległość Abchazji.

Górski Karabach

R9tvgKdkGsS9t1

Zdjęcie przestawia murowany monument składający się z dwóch części. Po lewej stronie stożkowa budowla o ludzkiej twarzy, kształtem przypominająca górę. Po prawej stronie budowla przypominająca twarz brodatego mężczyzny.

Stronami konfliktu w Górskim Karabachu byli Ormianie i Azerowie. Sam Górski Karabach to region zamieszkany przez Ormian, będący enklawą znajdującą się na terenie Azerbejdżanu. Choć konflikt między tymi społecznościami miał charakter terytorialny i dotyczył przynależności spornego regionu, to antagonizm ormiańsko‑azerski sięga jeszcze XIX wieku. Ma także podłoże religijne: Ormianie są chrześcijanami, zaś Azerowie – będący jednym z ludów tureckich – muzułmanami. Do starć między nimi dochodziło już na początku XX wieku, a jednym z impulsów waśni były masakry Ormian w schyłkowym imperium osmańskim.

Od 1920 roku Armenia i Azerbejdżan były częściami państwa sowieckiego, w którym miały status republik związkowych. Zamieszkany przez Ormian Górski Karabach został jednak przyłączony do Azerbejdżanu, co wynikało m.in. z jego położenia geograficznego – był to region skomunikowany oraz powiązany gospodarczo z Azerbejdżanem, od Armenii był zaś oddzielony górami. Obszar ten uzyskał jedynie status republiki autonomicznej – w granicach Azerbejdżanu. Znaczna część Ormian nie akceptowała jednak tego rozwiązania i już od lat 50. bezskutecznie domagała się zmian granic między republikami. Dezintegracja ZSRS i perspektywa niepodległości Armenii oraz Azerbejdżanu podniosła stawkę tego sporu: Ormianie z Armenii i Górskiego Karabachu mogli się znaleźć w dwóch odrębnych państwach.

Konflikt wybuchł już w 1988 roku. Rada Deputowanych Ludowych Górskiego Karabachu oficjalnie zwróciła się wówczas do władz ZSRS o przyłączenie regionu do Armenii. W tym samym czasie zaczęło dochodzić do pogromów antyazerskich oraz antyormiańskich, a z samego Górnego Karabachu wyjechali praktycznie wszyscy Azerowie. W 1991 roku Ormianie ogłosili powstanie odrębnego państwa – Republiki Górskiego Karabachu. Od 1992 roku trwały już regularne walki między Azerami a Ormianami, które zakończyły się – w 1994 roku – zwycięstwem strony ormiańskiej – opanowała ona większość spornego regionu, a także terytoria Azerbejdżanu znajdujące się między Armenią a sporną enklawą. Republika Górskiego Karabachu stała się wtedy de facto niezależnym państwem, pozbawionym jednak uznania międzynarodowego.

RcxGvXhAUYb471

Zdjęcie przedstawia cmentarz, na których znajdują się nagrobki. Składają się z czarnych, granitowych płyt, na których umieszczone są portrety mężczyzn. Płyty nagrobków są przewiązane czerwonymi wstążkami, obok nich stoją bukiety kwiatów. Przy grobach rosną drzewa.

W konflikt o Górski Karabach zaangażowały się inne państwa. Azerbejdżan był wspierany przez Turcję, która wysyłała do tego kraju uzbrojenie oraz doradców wojskowych, zaś po stronie Armenii stanął Iran oraz – od 1992 roku – Rosja. W 2020 roku Azerbejdżan odzyskał znaczną część terytoriów kontrolowanych przez Ormian przez prawie 30 lat. Jednak samozwańcza Republika Górskiego Karabachu (nazywana również Republiką Arcach) przetrwała.

Naddniestrze

ROeHBE1fKTKX3

Mapa polityczna Europy, na której zaznaczony jest rejon Naddniestrza. To tereny położone na lewym brzegu Dniestru oraz prawobrzeżne miasto Bendery (Tighina).

Terytorium dzisiejszej Mołdawii przez ponad sto lat – aż do I wojny światowej – należało do imperium rosyjskiego. Jego większa część – nazywana Besarabią – zamieszkana była w większości przez ludność posługującą się językiem rumuńskim. W obliczu dezintegracji Rosji region ten – w 1918 roku – zjednoczył się z Rumunią. W roku 1940 – na skutek realizacji paktu Ribbetrop‑Mołotowpakt Ribbentrop‑Mołotowpaktu Ribbetrop‑Mołotow – Besarabia została jednak anektowana przez ZSRS. Utworzono wówczas – w ramach tego państwa – Mołdawską Socjalistyczną Republikę Sowiecką, do której przyłączono ziemie znajdujące się na wschodnim brzegu Dniestru, z dominującą ludnością rosyjskojęzyczną.

Liberalizacja reżimu w ZSRS pod koniec lat 80. XX wieku ożywiła mołdawski ruch narodowy. Choć dążył on do secesji, to – inaczej niż w innych republikach sowieckich – domagał się nie tyle ustanowienia niepodległego państwa, co ponownego zjednoczenia z Rumunią. Już w 1989 roku Rada Najwyższa Mołdawskiej SRS przyjęła tzw. ustawy językowe, które ustanawiały – jako jedyny język urzędowy w republice – język rumuński. Władze mołdawskie wprowadziły także hymn rumuński oraz nową walutę – leja – o takiej samej nazwie, jaka funkcjonowała w Rumunii. Jednocześnie działacze nacjonalistyczni dopuszczali się ataków na rosyjskojęzycznych mieszkańców kraju oraz domagali się ich przymusowej rumunizacji.

RkIwy4vzSyXcl1

Zdjęcie przedstawia bilbord, na którym znajduje się godło Naddniestrza i dwie daty: 1990 i 2017. Godło Naddniestrza to umieszczony w wieńcu ze zboża, kolb kukurydzy i winogron z liśćmi sierp i młot. Wieniec oplata czerwona wstęga ze skrótami nazw Naddniestrzańska Republika Mołdawska w językach mołdawskim, rosyjskim i ukraińskim. Nad sierpem i młotem znajduje się czerwona gwiazda, pod sierpem i młotem słońce wschodzące nad falami Dniestru.

Taka polityka wywołała zaniepokojenie tych mieszkańców republiki, którzy nie posługiwali się językiem rumuńskim. Zostało ono wykorzystane przez członków mołdawskiej nomenklatury, związanych z przemysłem zlokalizowanym w rosyjskojęzycznej części kraju. Dyrektorzy postsowieckich przedsiębiorstw zaczęli eskalować antyrumuńskie nastroje rosyjskojęzycznych mieszkańców republiki. We wrześniu 1990 roku została – z ich inicjatywy – proklamowana niezależna republika, która kilkanaście miesięcy później ogłosiła się niepodległym państwem ze stolicą w Tyraspolu – Naddniestrzańską Republiką Mołdawską. Jej pierwszym prezydentem został Igor Smirnow.

Secesja Naddniestrza została uznana przez władze w Kiszyniowie za nielegalną. Wiosną 1992 roku siły mołdawskie wkroczyły do regionu, usiłując odzyskać nad nim kontrolę. Kilkumiesięczna wojna zakończyła się jednak zwycięstwem militarnym oddziałów naddniestrzańskich, które uzyskały wsparcie stacjonującej w Naddniestrzu dawnej 14. Armii Sowieckiej. Naddniestrze obroniło w ten sposób swoją niezależność od Mołdawii i od tego czasu funkcjonuje jako samozwańcze państwosamozwańcze państwosamozwańcze państwo, nieuznawane na arenie międzynarodowej.

Czeczenia

Spośród konfliktów zbrojnych towarzyszących rozpadowi ZSRS konflikt w Czeczenii był najbardziej krwawy. Był on jednocześnie jedynym konfliktem zbrojnym, który miał miejsce na terenie Federacji RosyjskiejFederacja RosyjskaFederacji Rosyjskiej oraz jedynym, który zakończył się klęską rebeliantów.

Terytorium Czeczenii znajduje się na obszarze północnego Kaukazu, a w czasach ZSRS było częścią Czeczeńsko‑Inguskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.

W 1991 roku uaktywnił się w Czeczenii ruch niepodległościowy. Jego liderem został były generał sowieckiej armii, Dżochar Dudajew, który – wykorzystując zamieszanie na szczytach władzy państwowej w ZSRS – przystąpił do budowania niezależnej armii. W tym samym roku został on wybrany na prezydenta Czeczenii, a następnie ogłosił niepodległość republiki.

RHiChKuXTzxxv1

Zdjęcie przedstawia fragment miasta. Na dużej, pustej przestrzeni stoi wysoki, kilkunastopiętrowy budynek. Jego górna część jest zbombardowana i spalona. Ściany są osmalone od ognia i dymu. W lewej części zdjęcia stoi mężczyzną w  czarnym mundurze i kominiarce na twarzy. W dłoniach trzyma karabin maszynowy. Patrzy się w kierunku zniszczonego budynku.

Deklaracja ta nie została uznana przez władze Rosji, które usiłowały – w odpowiedzi – wspierać miejscową opozycję, w celu obalenia rządów Dudajewa. Wysiłki te zakończyły się jednak niepowodzeniem, dlatego w grudniu 1994 roku do Czeczenii wkroczyła regularna armia rosyjska, z zamiarem „przywrócenia konstytucyjnego porządku”. Wybuchła wówczas pierwsza wojna czeczeńska. W konflikcie tym Rosjanie ponieśli duże straty, co w decydującym stopniu wynikało ze słabości ich armii, odzwierciedlającej kryzys ówczesnego państwa rosyjskiego. Czeczeni wykorzystali ponadto w swojej walce metody terrorystyczne. W maju 1995 roku czeczeńscy bojownicy, dowodzeni przez Szamila Basajewa, wkroczyli bowiem do rosyjskiego miasta Buddionowsk, w którym zabili ponad 100 cywilów oraz zajęli szpital, biorąc w nim ponad 1000 zakładników.

Ostatecznie – w sierpniu 1996 roku – zostało podpisane porozumienie pokojowe. Rosja zobowiązała się wycofać swoje siły z republiki, zaś Czeczenia zgodziła się odłożyć na pięć lat rozmowy na temat swojej niepodległości. Po wyjściu żołnierzy rosyjskich stała się ona jednostką polityczną niekontrolowaną przez władze w Moskwie.

RswfWL0kMLXjx1

Grafika przedstawia prostokątną flagę. Na czarnym tle znajduje się u góry napis w nieznanym języku, a pod nim szabla.

Niecałe trzy lata później wybuchła druga wojna czeczeńska. Preludium do niej stanowiło wkroczenie czeczeńskich bojowników – z Szamilem Basajewem na czele – do sąsiedniego Dagestanu i ogłoszenie powstanie na Kaukazie państwa islamskiego.

W tym samym czasie – we wrześniu 1999 roku – doszło do zamachów terrorystycznych w rosyjskich miastach. W wyniku eksplozji ładunków wybuchowych w kilku blokach mieszkalnych – zginęło ponad 300 osób. Ówczesny premier Rosji, Władimir Putin, oskarżył o zorganizowanie tych ataków czeczeńskich terrorystów, a - w odpowiedzi – do Czeczenii ponownie wkroczyła armia rosyjska – tym razem w ramach operacji antyterrorystycznej.

Pod koniec lat 90. wojsko rosyjskie było w dużo lepszym stanie niż w trakcie pierwszej wojny. Interwencja była więc tym razem skuteczna, a działania rosyjskiej armii były niekiedy brutalne i prowadziły do licznych ofiar po stronie ludności cywilnej. Pod koniec 1999 roku Rosjanie wezwali wszystkich mieszkańców 400‑tysięcznego Groznego do jego opuszczenia, oświadczając, że pozostający w mieście będą uznani za terrorystów. Na początku następnego roku wojsko Federacji Rosyjskiej zajęło stolicę Czeczenii, niemal doszczętnie ją niszcząc. W czerwcu 2000 roku władze Rosji ogłosiły zwycięski koniec operacji militarnej.

RkHkJxXfgRwM81

Zdjęcie przedstawia narożne ściany, na których wisi kilkadziesiąt fotografii. Przedstawiają one dzieci oraz kilka dorosłych kobiet. Pod zdjęciami znajdują się podpisy wraz z datami urodzenia. Pod ścianą stoją bukiety kwiatów.

W reakcji działacze czeczeńskiego ruchu niepodległościowego zorganizowali serię zamachów terrorystycznych. W październiku 2002 roku bojownicy czeczeńscy zajęli teatr na Dubrowce w Moskwie, biorąc ok. 800 zakładników. Podczas operacji odbijania teatru przez jednostki antyterrorystyczne zginęło ok. stu z nich. Z kolei we wrześniu 2004 roku terroryści czeczeńscy wkroczyli do szkoły w Biesłanie, w której znajdowało się ponad 1000 osób, głównie dzieci. W trakcie działań rosyjskich sił specjalnych zginęło tam ponad 300 osób, a kilkaset zostało rannych.

Od 2004 roku przywódcą Czeczenii jest Ramzan Kadyrow (wcześniej tę rolę pełnił jego ojciec, Achmat, który zginął w zamachu zorganizowanym przez Czeczenów). Deklaruje on pełną lojalność wobec Rosji, w szczególności wobec prezydenta tego kraju Władimira Putina. Brutalnie rozprawia się ze wszystkimi rywalami oraz tłumi dążenia niepodległościowe Czeczenów. Pod jego rządami w Czeczenii zapanowały pokój i stabilność, a sama republika – przy dużym wsparciu z Moskwy – spektakularnie rozwinęła się ekonomicznie. Z drugiej strony, jego władza w regionie jest niemal absolutna, Czeczenia stała się w praktyce prywatnym folwarkiem Kadyrowa i jego współpracowników, w którym na ogromną skalę łamane są prawa człowieka, a sami mieszkańcy nie mają żadnych realnych praw politycznych.

Słownik