Z legend dawnego Egiptu – świat przedstawiony

Nowela Z legend dawnego Egiptu jest przykładem podporządkowania kompozycji jednemu zdarzeniu, jednej puencie. Prus wykorzystuje parabolę i technikę niespodzianki.

Akcja skupiona jest na dwóch głównych postaciach. Faraon Ramzes oraz jego wnuk Horus otrzymali bardzo wyraziste cechy, mocno ze sobą kontrastujące, co jest częstym zabiegiem w krótkich formach epickich, jakimi są nowele. Kreacja obu postaci jest schematyczna, odwołuje się do typowych wyobrażeń o surowym tyranie i miłosiernym królu, lecz w ich konflikcie odbijają się również echa sporów politycznych toczonych w czasach Prusa. Dzięki temu postaci Ramzesa i Horusa można interpretować na kilku płaszczyznach – jako bohaterów historycznych, jako maski kryjące postaci współczesne, a także jako personifikowane alegoriealegoriaalegorie.

Nowela jest przykładem podporządkowania kompozycji jednemu zdarzeniu, jednej puencie. Prus wykorzystuje parabolę i korzysta z techniki niespodzianki.

Ramzes

Z racji ograniczonej objętości tekstu w noweli nie ma miejsca na szczegółowe relacjonowanie historii życia bohaterów. Opisów sytuacji, za sprawą których można poznać bezpośrednio charakter postaci, jest znacznie mniej niż w powieści.

W związku z tym nowele odwołują się do stereotypów. Postać, która wpisuje się w znany czytelnikom wzór, jest łatwiejsza do wyobrażenia, a jej postępowanie staje się od razu zrozumiałe. Motywów działań takiego bohatera nie trzeba poszukiwać w jego osobistych doświadczeniach i przeżyciach, lecz wystarczy odwołać się do obiegowej opinii o danym typie osobowości. Dzięki temu dokładne opisywanie przeszłości postaci staje się w noweli zbędne – jej historii możemy się domyślić, przywołując w pamięci szereg podobnych bohaterów pojawiających się w tekstach kultury.

W noweli Z legend dawnego Egiptu Bolesław Prus nie odwołał się jednak wprost do stereotypów. Do opisania Ramzesa użył stosunkowo niewielu epitetów określających cechy jego charakteru. Bardziej szczegółowo określił wygląd zewnętrzny, spójny z temperamentem postaci. Natura Ramzesa przejawia się także w używanym przez niego języku oraz w treści jego wypowiedzi:

RrsX0b9rM3NK71

Rysunek przedstawia postać mężczyzny. Jest on namalowany w konwencji typowej dla starożytnych fresków egipskich. Twarz Ramzesa przedstawiona jest z profilu. Oko rysowane jest en face, by ożywić spojrzenie. Ramiona pokazywane są z przodu, oddając prawdziwą szerokość pleców. Ręce i nogi mężczyzny ukazane są z profilu. Pokazują ruch postaci. Z kolei biodra ukazane są w pozycji trzy czwarte. Ramzes ubrany jest w zapaskę zasłaniającą jego biodra i nogi do kolan. Król trzyma insygnia faraona: hakę (laskę pasterską) oraz ankh (krzyż egipski przypominający literę T z pętlą nad poprzeczką). Na głowie ma królewską chustę zwaną nemes.

Charakterystyka pośrednia bohaterów jest najczęściej dokonywana poprzez ukazanie ich relacji z innymi postaciami. W noweli Prusa istotny jest stosunek Ramzesa do Horusa. Sposób, w jaki władca myśli o swoim następcy, wskazuje nie tylko na ich rodzinne więzi, lecz także na pryncypia, którymi kieruje się faraon. W słowach Ramzesa uwidacznia się to, co stanowi dla niego najważniejszą wartość:

O charakterze bohatera świadczą jednak przede wszystkim jego czyny. Działania Ramzesa, styl sprawowania władzy, konkretne decyzje polityczne – to wszystko mówi o faraonie więcej, niż oddałby najbardziej wnikliwy opis jego osobowości. Jego wcześniejsze decyzje świadczą o zasadach i przekonaniach, którymi się kieruje – na ich podstawie można także przewidywać, co bohater uczyni w przyszłości.

Horus

RPIue73i4UaWI1

Rysunek przedstawia męską postać. Jest ona ukazana w sposób typowy dla sztuki starożytnego Egiptu. Głowa mężczyzny jest odwrócona prawym profilem do widza. Ramiona prezentowane są na wprost, a biodra pod kątem wskazującym na chodzenie. Horus ukazany jest w połączonej koronie Górnego i Dolnego Egiptu. Mężczyzna trzyma insygnia faraona: hakę (laskę pasterską) oraz ankh (krzyż egipski przypominający literę T z pętlą nad poprzeczką).

W nowelach pozytywistycznych bohaterowie byli często zestawiani ze sobą na zasadzie kontrastu. Podkreślano różnice ich statusu społecznego, odmienność temperamentów, wrażliwości, aspiracji. Niektóre postaci ukazywano jako jednostki zupełnie niepasujące do otoczenia – przykładem może być chociażby tytułowy bohater Sienkiewiczowskiej noweli Janko Muzykant. Tak wyraźne sprzeczności charakterów miały zwrócić uwagę czytelnika na poruszany w utworze problem.

Nie inaczej dzieje się w noweli Z legend dawnego Egiptu, której główni bohaterowie również mocno różnią się od siebie. Horus ma nie tylko inny charakter niż Ramzes, lecz jest także opisywany w zupełnie odmienny sposób. Postać zostaje skonfrontowana z sytuacją, w której ujawnia się jej usposobienie:

O charakterze Horusa świadczą również wewnętrzne konflikty. Wspominane w noweli wątpliwości bohatera uwidaczniają jego niezdecydowanie, sugerują również hierarchię wartości, którą się kieruje:

Podobnie jak w przypadku Ramzesa, usposobienie Horusa znajduje odzwierciedlenie w przygotowywanych przez niego edyktach. Bohater kieruje się zupełnie innymi przekonaniami niż dziadek, co podkreśla kontrast pomiędzy postaciami. Prus nie informuje czytelnika, z czego wynikają postanowienia powzięte przez następcę tronu. Można jedynie przypuszczać, jaka historia i jakie emocje poprzedzały decyzje postaci. Pisarz posługuje się tylko sugestią – pozostawia wiele niedopowiedzeń, które musi uzupełnić wyobraźnia czytelnika.

Słowniczek