Tadeusz Sinko Posag Europy i jego losy

[U]rodę życia odsłonił Europie w XV w. Renesans włoski, który zbiegłszy się z wielkimi odkryciami geograficznymi, a potem astronomicznymi, z ożywieniem się studiów klasycznych i wynalazkiem druku, zachwiał średniowiecznym humanizmem teocentrycznym (według którego Bóg jest celem człowieka grzesznego i odkupionego, rozstrzygającego swój los własną wolą, przy pomocy łaski) i przeciwstawił humanizm antropocentryczny, uznający i wyznający, że człowiek, jako istota naturalna, jest centrum ludzkości i świata. Nowy pogląd na świat miał wprawdzie przesłanki w pewnych ruchach „odrodzeńczych” i „reformatorskich” wieków średnich, ale dopiero entuzjazm dla utworów greckich (czytywanych przeważnie w świeżych przekładach łacińskich) i rzymskich umocnił w nim racjonalizm i krytycyzm, zwalczający nie tylko przesądy, ale i czcigodne tradycje, a korzący się zrazu tylko przed autorami klasycznymi, choćby to były tylko klasyczne przysłowia. Europa renesansowa doszła na razie na polu medycyny i jurysprudencjijurysprudencjajurysprudencji do poziomu antycznego, by dopiero w XVII w. postępować dalej i przewyższyć antyk we wszystkich naukach przyrodniczych, a tym bardziej matematyce i innych naukach ścisłych i duchowych. Na polu architektury, rzeźby, malarstwa, muzyki zaraz mu dorównała, a w literaturze coraz skuteczniej z nim współzawodniczyła w językach narodowych.

sin Źródło: Tadeusz Sinko, Posag Europy i jego losy, [w:] tegoż, Antyk w literaturze polskiej. Prace komparatystyczne, oprac. T. Bieńkowski, wybór T. Bieńkowski, Warszawa 1988, s. 38.

Jerzy Ziomek Literatura Odrodzenia

Każdy mieszkaniec Włoch od wieków na co dzień oglądał zabytki antyku, ale nie przypisywał im szczególnej wartości estetycznej. Filozofia chrześcijańska korzystała przez całe wieki z dorobku filozofii antycznej, w późnych wiekach średnich przede wszystkim z Arystotelesa [...], ale ta rozległa i systematyczna adaptacja zacierała różnice między przeszłością starożytną a teraźniejszością chrześcijańską. Przełom renesansowy polegał więc nie tyle na przypomnieniu antyku, ile na nadaniu mu nowego sensu. W czasach renesansu zabytki antyku zostały otoczone szczególną czcią, a autorytet myśli antycznej, który dla średniowiecza był autorytetem zbioru mądrych zdań, stał się dla ludzi renesansu osobowym autorytetem indywidualności twórczych.

1 Źródło: Jerzy Ziomek, Literatura Odrodzenia, Warszawa 1987, s. 7.

Adam Karpiński Renesans

Wśród różnorodnych aspektów oddziaływania humanizmu niezwykle istotnym jest powstanie w sztuce i w literaturze wyraźnego nurtu, który określilibyśmy mianem renesansowego klasycyzmu. W sensie ideowym klasycyzm opiera się na wierze w istnienie obiektywnego porządku [...]. W sensie estetycznym klasycyzm jest doktryną wskazującą na harmonię (łac. concinnitas) jak źródło piękna.  [...] Klasycyzm przejawia się zatem w zamiłowaniu do elegancji i wdzięku, odpowiedniości i stosowności, jasności stylu oraz formy. Postulaty te wiążą się ściśle z fundamentalną dla tej estetyki zasadą naśladowania (gr. mimesis, łac. imitatio), w której zawierał się postulat naśladowania natury i naśladowania starożytnych mistrzów, którzy już dokonali w sposób nieprześcigniony wyboru i harmonijnego układu tych rysów natury, które decydują o jej pięknie. Przeto odkrywamy i naśladujemy naturę, naśladując starożytnych.

2 Źródło: Adam Karpiński, Renesans, Warszawa 2007, s. 12–13.

Tadeusz Sinko Posag Europy i jego losy

Znawcy języków i literatur klasycznych występowali jako nowołacińscy mówcy, poeci i nauczyciele, którzy średniowieczne artes liberales […] zastąpili przez studia humaniorastudia humaniorastudia humaniora […], niby czyniące ludzi bardziej ludzkimi. Pobrzmiewało w tej nauce echo rzymskiej humanitas, […] przez które ludzie stają się najbardziej ludzcy […], jako że jednemu człowiekowi ze wszystkich stworzeń dana jest troska o zdobycie takiego wykształcenia. Kierownicy tych studia humaniora, nazwani dopiero w XVII w. humanistami, przeważnie „ludzie nowi”, tworzyli ponadnarodową Rzeczpospolitą literacką, której obywatele przemawiali nie tylko do siebie nawzajem, ale nawet do papieża i cesarzy przez „Ty”. było to przemawianie człowieka klasycznie wykształconego do podobnego mu człowieka. Nauka na podstawie antyku […] odbywała się w krajach katolickich, a potem i protestanckich, gdzie wędrowni mówcy i poeci otrzymywali katedry wymowy i poezji przy starych wydziałach sztuk […], wreszcie po szlacheckich szkołach średnich, gimnazjach czy liceach mieszczańskich.

sinko Źródło: Tadeusz Sinko, Posag Europy i jego losy, [w:] tegoż, Antyk w literaturze polskiej. Prace komparatystyczne, oprac. T. Bieńkowski, wybór T. Bieńkowski, Warszawa 1988, s. 38–39.