Przeczytaj
Kluby polityczne
Jeszcze w 1789 r. członkowie Konstytuanty rozpoczęli prace nad nową konstytucją, mieli jednak różne poglądy co do jej ostatecznego kształtu. Poszczególne grupy zawiązywały więc kluby w stolicy i na prowincji, aby stworzyć swój program, wypracowywać wspólne stanowisko w Zgromadzeniu oraz szukać poparcia opinii publicznej. W tych partyjnych spotkaniach początkowo uczestniczyli jedynie posłowie, a z czasem kluby otworzyły się na paryską burżuazjęburżuazję i inteligencję (adwokatów, handlarzy, ludzi pióra, lekarzy, artystów, uczonych, aktorów). Dużą popularnością cieszyli się jakobini (fr. Jacobin od Jacob; nazwa pochodzi od siedziby zebrań klubu - klasztoru św. Jakuba), wśród których wyróżniali się Maximilien RobespierreMaximilien Robespierre i Jean‑Paul MaratJean‑Paul Marat.
Brytyjski ekonomista i pisarz Arthur Young, który w latach 1787–1789 podróżował po Francji, tak opisywał to stowarzyszenie:
Arthur Young o pracach klubu jakobinów w styczniu 1790 rokuDebatuje się w tym klubie o wszystkim, co ma być wniesione do Zgromadzenia Narodowego, czyta się projekty ustaw i odrzuca je lub aprobuje po poprawkach. Gdy projekty praw zdobędą ogólną zgodę, wszyscy zobowiązują się je podtrzymywać. Ustala się tu plany postępowania, wybiera osoby, które powinny wejść w skład komitetów [Konstytuanty], wskazuje prezydentów Zgromadzenia.
Źródło: Arthur Young o pracach klubu jakobinów w styczniu 1790 roku, [w:] Jan Baszkiewicz, Stefan Meller, Rewolucja francuska 1789–1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983, s. 90.
W wyniku sporów wśród jakobinów w drugiej połowie 1791 r. własny klub otworzyli felianci (fr., nazwa pochodzi od siedziby klubu - klasztoru feliantów). W ich szeregi weszli m.in. ksiądz Emmanuel SieyèsEmmanuel Sieyès i markiz Marie Joseph de La Fayettemarkiz Marie Joseph de La Fayette. Miesiąc później od jakobinów odłączyli się żyrondyści (fr. Girondins od Gironde - Żyronda, czyli ujście rzeki Garonne z okolic której pochodziła większość członków) - m.in. Jacques Pierre BrissotJacques Pierre Brissot i markiz Condorcetmarkiz Condorcet. Chodziło o spory ideologiczne – o ile najbardziej radykalny odłam jakobinów widział w konstytucji jedynie początek zmian i furtkę do dalszej demokratyzacji kraju, a nawet wprowadzenia republiki, o tyle felianci i żyrondyści popierali monarchię konstytucyjną i chcieli poprzestać na konstytucji z września 1791 r. Z nieco innego środowiska wyrośli kordelierzy (fr. cordeliers; nazwa pochodzi od siedziby klubu - klasztoru Franciszkanów‑Kordelierów), którym przewodniczyli Georges DantonGeorges Danton i Camille DesmoulinsCamille Desmoulins. Tworzyli Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela, a za cel postawili sobie walkę o respektowanie Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 r. oraz edukację obywatelską biedniejszych warstw społecznych.
Wolność słowa i prasa
Poszczególne kluby korzystały z wolności słowa, żeby propagować swój program na łamach prasy. Wiele się zmieniło w porównaniu z okresem sprzed 1789 r. Zniesienie cenzury przyniosło swobodę pisania, pojawiło się szereg nowych, wielonakładowych tytułów, a informacje jeszcze nigdy nie krążyły z taką szybkością. Gazety czytano w domach, parkach lub kawiarniach, a całkiem nową praktyką stało się rozwieszanie arkuszy gazet na ścianach domów, dzięki temu osoby niezamożne mogły mieć do nich dostęp. Ponadto wolność słowa zapewniała różnorodność oferty na rynku wydawniczym. W latach 1789–1791 w prasie ścierały się różne poglądy: przychylne monarchii, konserwatywne, umiarkowane, ale też radykalne, prorepublikańskie.
Ci straszni emigranci
Jednak pierwsze lata rewolucji łączą się nie tylko z wolnością słowa i rozkwitem debaty publicznej. Przez cały ten czas rewolucjoniści obawiali się kontrrewolucji, tj. działań wymierzonych przeciwko nim. Wierzyli, że jej główną siłą napędową była szlachta, której duża część wyemigrowała w obawie o swoje bezpieczeństwo.
W wyobrażeniach rewolucjonistów emigracja dążyła do zapaści gospodarczej kraju i spiskowała przeciwko nim, starając się o poparcie obcych dworów. Do pewnego stopnia obawy te były uzasadnione: arystokracja jątrzyła atmosferę we Francji za pomocą gazet i rozsiewanych plotek, rzeczywiście próbowała siłą stłumić rewolucję. Ale rewolucjoniści przeceniali jej potencjał. Arystokracja była wewnętrznie skłócona, a jej znaczenie niewystarczające, aby mogła skutecznie przeprowadzić kontrofensywę.
Burżuazyjna czy nie?
Okres od szturmu na Bastylię do wprowadzenia monarchii konstytucyjnej (1789–1791) historycy marksistowscymarksistowscy często nazywali rewolucją burżuazyjną. Uzasadniali, że chociaż to lud Paryża zasłużył się w działaniach rewolucyjnych, zasiadające w Zgromadzeniu wykształcone i wpływowe mieszczaństwo zadbało jedynie o własne interesy. Dowodem na to miała być uchwalona w 1791 r. konstytucjakonstytucja. Co prawda zniesiono przywileje stanowe, rozwiązano ograniczenia w handlu i wprowadzono wolność słowa (co przyniosło korzyści wszystkim obywatelom), jednak prawo czynnego udziału w polityce zarezerwowano tylko dla osób płacących określoną kwotę podatku, a więc przede wszystkim dla burżuazji. W konsekwencji lud nie pogodził się z nową formą rządów i dążył do wywalczenia większych praw, przez co rewolucja trwała jeszcze kilka lat.
Inni badacze wolą unikać określenia „rewolucja burżuazyjna”„rewolucja burżuazyjna”. Zgadzają się, że konstytucja nie zrealizowała w pełni wolnościowych i równościowych haseł rewolucji, ale twierdzą, że do momentu jej uchwalenia większość nowych praw miała na celu poprawę losu ogółu społeczeństwa.
Słownik
(fr. bourgeoisie) warstwa społeczna składająca się z właścicieli przedsiębiorstw handlowych lub produkcyjnych; pojawienie się tej grupy było możliwe wraz z rozwojem rzemiosła, handlu, manufaktur i chałupnictwa, a jej znaczenie wzrosło w związku z postępem rewolucji przemysłowej
zgromadzenie ustawodawcze, którego zadaniem jest uchwalenie konstytucji
(łac. constitutio), najważniejsza ustawa w państwie, określająca ogólne zasady jego ustroju; w dawnej Polsce: uchwała sejmowa
koncepcja filozoficzna, ekonomiczna i społeczno‑polityczna stworzona przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa; zakłada, że motorem zmian historycznych jest walka klas (zamożnych i biednych warstw społecznych), prowadząca do utworzenia bezklasowego, egalitarnego społeczeństwa (komunistycznego)
rewolucja francuska (nazywana też Wielką Rewolucją) – okres w historii Francji w latach 1789–1799, w którym doszło do głębokich zmian polityczno‑społecznych i obalenia monarchii Burbonów; w czasie rewolucji burżuazja obaliła władzę opartego na szlachcie dworu i utworzyła demokratyczną republikę
(z fr. sans‑culotte – bez krótkich spodni) członek najbiedniejszej i najbardziej radykalnej grupy walczącej w Wielkiej Rewolucji Francuskiej; w odróżnieniu od wyższych warstw społecznych, noszących krótkie, obcisłe, spięte pod kolanami spodnie, sankiuloci preferowali długie spodnie
Słowa kluczowe
Wielka Rewolucja Francuska, rewolucja burżuazyjna, kluby polityczne, jakobini, kordelierzy, felianci, żyrondyści, rewolucje XVIII w.
Bibliografia
J. Baszkiewicz, Ludwik XVI, Wrocław 1983.
J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999.
J. Baszkiewicz, S. Meller, Rewolucja francuska 1789‑1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.
P. Gaxotte, Rewolucja francuska, Gdańsk 2001.