Przeczytaj
Komuniści przejmują władzę
Po zakończeniu II wojny światowej, w wyniku postanowień konferencji w Jałciekonferencji w Jałcie, Polska dostała się w sowiecką strefę wpływów. Istniały dwa niezależne od siebie polskie rządy: jeden z siedzibą w Londynie (uznawany przez kraje zachodnie), drugi podporządkowany Związkowi Sowieckiemu. W czerwcu 1945 r. powstał Tymczasowy Rząd Jedności NarodowejTymczasowy Rząd Jedności Narodowej, przemianowany później na Krajową Radę NarodowąKrajową Radę Narodową. Miał on za zadanie przeprowadzić pierwsze wolne wybory, łączące opcję emigracyjną z komunistyczną. Tak przedstawiał perspektywę współpracy Władysław Gomułka, wicepremier w komunistycznym Rządzie Tymczasowym:
Przemówienie Władysława Gomułki na posiedzeniu Rządu Tymczasowego w Moskwie 18 czerwca 1945 rokuDwukrotnie odbywały się spotkania w Moskwie z p. Mikołajczykiem jako premierem ówczesnego rządu emigracyjnego i przedstawicielami PKWN. Wówczas to dla dobra Polski i narodu, dla wykazania naszej najlepszej woli do porozumienia, dla zmobilizowania całego narodu do walki z okupantem, ofiarowaliśmy p. Mikołajczykowi tekę premiera w Rządzie Krajowym. I on wówczas nasze propozycje odrzucił. […] Nie obrażajcie się panowie, że my wam tylko ofiarujemy miejsce w Rządzie takie, jakie sami uznajemy za możliwe. Myśmy bowiem gospodarze. Wy zaś możecie się stać współgospodarzami Polski, jeśli zrozumiecie wasze błędy i pójdziecie po drodze, którą idzie Rząd Tymczasowy. Porozumienia chcemy z całego serca. Lecz nie myślcie, że jest to warunek naszego istnienia, władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy.
Indeks górny Kto zgodnie z tekstem miał być główną siłą polityczną w TRJN? Jakie słowa Gomułki o tym świadczą? Indeks górny koniecKto zgodnie z tekstem miał być główną siłą polityczną w TRJN? Jakie słowa Gomułki o tym świadczą?
Źródło: Przemówienie Władysława Gomułki na posiedzeniu Rządu Tymczasowego w Moskwie 18 czerwca 1945 roku, [w:] Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku, t. 5, Lata 1945–1956, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003, s. 11.
Komuniści przeprowadzili 30 czerwca 1946 r. referendumreferendum, które miało pokazać, na jakie poparcie mogą liczyć. Konieczność sfałszowania wyników udowodniła, że nie dysponowali większością. Gdy 19 stycznia 1947 r. odbyły się wybory parlamentarne, ponownie doszło do fałszerstw; oficjalnie wygrali je komuniści i tym samym utrwalili swoją władzę w Polsce.
Po wojnie zmianie uległy również granice Polski. Utraciła ona na rzecz Związku Sowieckiego Kresy Wschodnie, a w zamian uzyskała Warmię i Mazury, Dolny Śląsk i Pomorze Zachodnie (te ostatnie nazywane Ziemiami Odzyskanymi).
Wymień miasta, które przed wojną nie należały do Polski, a zostały do niej przyłączone w 1945 r.
Polskie społeczeństwo po wojnie
W wyniku działań wojennych, represji okupantów oraz zmian granic zdecydowanie zmniejszyła się populacja Polski. Liczba ludności zmalała z prawie 35 mln przed wojną do 24 mln po jej zakończeniu. Sytuację pogarszały liczne epidemie, choroby oraz spadek liczby urodzeń. Grupą, która ze względu na represje nazistowskie poniosła największe straty ludnościowe, byli Żydzi. Z 3,5 mln polskich obywateli wyznania mojżeszowego śmierć poniosło aż 2,7 mln.
Po wojnie doszło do zakrojonych na szeroką skalę migracji ludności związanych z akcją przesiedleńczą. Część Niemców zamieszkujących tereny przyłączone do Polski uciekła w trakcie odwrotu wojsk niemieckich, część została przymusowo wysiedlona. Do kraju przesiedlono zaś Polaków zamieszkujących terytoria wcielone do ZSRS oraz tych, którzy przebywali na robotach przymusowych w III Rzeszy. Granice Polski opuścili również zamieszkujący je wcześniej Białorusini oraz Ukraińcy. Ogółem akcja repatriacji objęła ok. 7 mln osób różnych narodowości. W wyniku przesiedleń zmieniła się struktura narodowościowa Polski.
- polska; Wartość: 69,2; Udział procentowy: 69,13%
- ukraińska; Wartość: 14,3; Udział procentowy: 14,29%
- białoruska; Wartość: 3,9; Udział procentowy: 3,9%
- niemiecka; Wartość: 3,9; Udział procentowy: 3,9%
- żydowska; Wartość: 7,9; Udział procentowy: 7,89%
- inna i niewiadoma; Wartość: 0,9; Udział procentowy: 0,9%
-
Label : polska
Value : 69,1%
-
Label : ukraińska
Value : 14,3%
-
Label : białoruska
Value : 3,9%
-
Label : niemiecka
Value : 3,9%
-
Label : żydowska
Value : 7,9%
-
Label : inna i niewiadoma
Value : 0,9%
- polska; Wartość: 85,8; Udział procentowy: 86,84%
- ukraińska i niemiecka; Wartość: 9,6; Udział procentowy: 9,72%
- inna i niewiadoma; Wartość: 3,4; Udział procentowy: 3,44%
-
Label : polska
Value : 86,8%
-
Label : ukraińska i niemiecka
Value : 9,7%
-
Label : inna i niewiadoma
Value : 3,4%
Na wykresach przedstawiono strukturę narodowościową społeczeństwa polskiego przed II wojną światową i po niej. Zdecyduj, w którym przypadku można mówić o bardziej jednolitym składzie narodowościowym. Jakie korzyści i jakie wady mogą wynikać z takiej struktury społecznej?
Szkody w polskim dziedzictwie kulturowym
Polska poniosła największe straty materialne spośród wszystkich państw biorących udział w II wojnie światowej. Zniszczona została również znaczna część dorobku kulturowego państwa polskiego. W wyniku m.in. bombardowań w wielu miastach zburzona została zabytkowa zabudowa. Dobrym przykładem może być Warszawa, która straciła prawie 90 proc. swojej przedwojennej zabudowy.
Jak myślisz, dlaczego Polacy zdecydowali się odbudować Zamek Królewski?
Polskie zabytki były równane z ziemią nie tylko na skutek działań wojennych. Polityka III Rzeszy zakładała rujnowanie kultury polskiej w ramach planu unicestwienia narodu polskiego. Kierując się słowami Hitlera: „Żaden naród nie żyje dłużej niż dokumenty jego kultury”, Niemcy przystąpili do celowego niszczenia dorobku Polaków. Przykłady działań okupantów przedstawia poniższa galeria.
Galeria wybranych pomników zniszczonych przez Niemców w czasie II wojny światowej
Wyjaśnij, dlaczego okupanci niszczyli tego typu obiekty kultury?
Oszacowano, że podczas II wojny światowej Polska straciła ok. 516 tys. dzieł sztuki z różnych dziedzin. Odbudowa kultury po wojnie była niezwykle trudna, ponieważ w wyniku akcji wyniszczenia inteligencji polskiej (przeprowadzanych zarówno przez III Rzeszę, jak i przez ZSRS) śmierć poniosło ogromne grono przedstawicieli polskiej elity intelektualnej.
Gospodarka po wojnie
Olbrzymie straty ludnościowe i materialne spowodowane wojną doprowadziły gospodarkę państwa do opłakanego stanu. Jednym z czynników pogłębiających kryzys była zmiana granic i związana z tym konieczność zaludnienia i odbudowy ziem przyłączonych do Polski. Sytuację gospodarczą pogarszał fakt, iż stacjonująca na polskim terytorium Armia Czerwona prowadziła politykę rabunkową i wywoziła wszelkie urządzenia i maszyny przemysłowe, które Sowieci uznali za przydatne w ZSRS. Akcję wywozu zakończono co prawda w połowie 1945 r., ale do tego czasu Rosjanie zdążyli już wykraść większość wartościowych przedmiotów i wyposażenia.
Ciężką sytuację w kraju częściowo ratowała pomoc organizacji UNRRAUNRRA. W ramach międzynarodowego wsparcia kraje zniszczone przez działania wojenne otrzymywały różnego rodzaju towary niezbędne do życia i rozwoju gospodarczego. Do Polski przywożono, głównie ze Stanów Zjednoczonych, m.in. odzież, zboże, zwierzęta hodowlane, artykuły spożywcze, maszyny budowlane i rolnicze, parowozy, samochody ciężarowe. Mimo niewątpliwych zalet, jakie niosło korzystanie ze wsparcia UNRRA, władze komunistyczne w 1946 r. pod naciskiem ZSRS wycofały zgodę na działalność tej organizacji w Polsce.
Pierwsze lata po wojnie to również moment wprowadzania przez komunistów podstaw gospodarki centralnie planowanejgospodarki centralnie planowanej. Dążyli oni do upaństwowienia przemysłu i walczyli z prywatnymi przedsiębiorcami. Przeprowadzono reformę rolną, w wyniku której większe majątki ziemskie zostały rozdzielone między najuboższych rolników w zamian za odpowiednią opłatę.
Słownik
spotkanie przywódców USA, Wielkiej Brytanii i ZSRS w lutym 1945 r., jednym z głównych postanowień konferencji było przekazanie Kresów Wschodnich ZSRS i przesunięcie granic Polski na zachód oraz przesiedlenie Polaków, Niemców, Białorusinów i Ukraińców w obrębie nowych granic
polski rząd powołany w 1945 r. na mocy postanowień konferencji jałtańskiej, którego członkami byli zarówno przedstawiciele władz komunistycznych, jak i rządu na emigracji
organ powołany w 1944 r., pełniący do 1947 r. funkcję tymczasowego polskiego parlamentu
referendum przeprowadzone w Polsce 30 czerwca 1946 r., w którym obywatele polscy mieli udzielić odpowiedzi na trzy pytania: Czy jesteś za zniesieniem Senatu? Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej? Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej? Władze komunistyczne postulowały udzielenie odpowiedzi „tak” na wszystkie trzy pytania; ostatecznie komuniści zmuszeni byli do sfałszowania wyników wyborów, aby pokazać rzekome poparcie dla ich rządów
pierwsze w powojennej Polsce wybory, przeprowadzone 19 stycznia 1947 r., ostatecznie również sfałszowane przez komunistów; według oficjalnych wyników komuniści uzyskali ponad 80 proc. głosów wyborców
(ang. United Nations Relief and Rehabilitation Administration – Administracja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy) organizacja międzynarodowa zajmująca się udzielaniem pomocy krajom zniszczonym w wyniku działań wojennych po II wojnie światowej
system gospodarczy, w którym decyzje dotyczące tego, co i w jaki sposób produkować, podejmują władze państwowe
Słowa kluczowe
II wojna światowa, przesiedlenia, społeczeństwo Polski, skutki II wojny światowej, Polska po II wojnie światowej, komunizm w Polsce
Bibliografia
A. Dziurak, M. Gałęzowski, Ł. Kamiński, F. Musiał, Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918–1989, Warszawa 2010.
Historia Polski w liczbach, t. 1, Państwo, społeczeństwo, oprac. A. Wyczański i in., Warszawa 2003.
A. Sowa, Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.