Przeczytaj
Znaczenie partii współcześnie
We współczesnych systemach demokratycznych występuje zjawisko określane mianem rządów partii. Zdaniem Richarda Katza, rządy partii są synonimem demokracji reprezentacyjnej, ponieważ chociażby wyłonienie się konkurencyjnego systemu partyjnego jest warunkiem demokratycznych wyborów.
Idea rządów partii oznacza, że:
Według Katza, choć niektóre funkcje przypisane partiom mogą być realizowane przez inne podmioty polityki, to jednak tylko partie mogą sprawować legitymizowaną władzę państwową. Mogą pojawiać się wprawdzie inne instytucjonalne przesłanki realizacji zasady suwerenności narodu ograniczające rządy partii, np. mechanizmy demokracji bezpośredniej czy system korporacyjny, ale mimo tych modyfikacji, w demokracjach europejskich dominuje „partyjny” styl uprawiania polityki.
Znaczenie partii w kontekście władzy ustawodawczej
Na rolę partii (funkcjonowanie rządów partii) w systemie demokratycznym, poza samą zasadą reżimu politycznego, wpływ mają inne kryteria podziałów systemów, np. zasady budowy aparatu państwowego. W tym kontekście zwraca się uwagę na charakter legislatywy, a także na tzw. formę rządów, wśród których wymienia się modele: parlamentarno‑gabinetowy, prezydencki, półprezydencki, komitetowy. Mówiąc o charakterze legislatywy, mamy na myśli różnice między jedno- oraz dwuizbowymi (bikameralnymi) parlamentami w oddziaływaniu na rządy partii. Generalnie uważa się, że parlamenty jednoizbowe bardziej wzmacniają rolę partii politycznychpartii politycznych niż bikameralne. Hipoteza ta zakłada, że w przypadku istnienia izby wyższej mogą w niej dominować pozapartyjne interesy wynikające np. (w federalizmie) z reprezentowania w niej części składowych terytorium państwa. Jeżeli uprawnienia drugiej (wyższej) izby są mało znaczące, wówczas nie zakłóca to mechanizmu rządów partii. Jeżeli natomiast są one znaczne i partie są pozbawione wpływu na kreowanie jej składu, wówczas może to sprzyjać osłabieniu rządów partii.
Partie w kontekście władzy wykonawczej
Porównując formy rządów, w których współcześnie próbuje się realizować wzory demokracji liberalnej, zauważamy, że w istotny sposób się od siebie różnią.
Modele parlamentarno-gabinetowe (np. Włochy, Belgia, Niderlandy, Szwecja)
Opierają się na zasadzie współzależności i współdziałania rządu i parlamentu; wybierana głowa państwa zwykle ma legitymację parlamentu (a tym samym tworzących go partii), a nie narodu. System parlamentarno-gabinetowy występuje również w europejskich monarchiach, gdzie legitymizacja władzy ma charakter tradycyjny. Premierem zostaje lider zwycięskiej partii (tworzącej rząd jednopartyjny) lub polityk wyłoniony w wyniku przetargów koalicyjnych. Zarówno wymiana partii u władzy, jak i umowy koalicyjne są charakterystyczne dla teorii rządów partii.
Modele prezydenckie, zwłaszcza w wersji USA (ale również w Brazylii i Meksyku)
Realizują zasadę separacji rządu i parlamentu przez strukturalne i kompetencyjne oddzielenie od siebie tych organów; szczególną pozycję ma prezydent jako głowa państwa i szef rządu, mający w dodatku legitymację wyborczą uzyskaną bezpośrednio od narodu. Partie polityczne w tym systemie mają bardzo duże znaczenie. Zasada separacji władzy oznacza, że władza ustawodawcza, która związana jest z rywalizacją partii, może ograniczać działania prezydenta. To Kongres w Stanach Zjednoczonych uchwala budżet, co oznacza, że ma prawo kontrolowania wydatków państwa i przez te działania może wpływać na decyzje prezydenta. Kandydaci na prezydenta również są wybierani w prawyborach wewnątrz partii politycznych, a zwolennicy tych partii organizują i finansują kampanie wyborcze.
Modele semiprezydenckie (np. we Francji i Finlandii)
Charakteryzują się dualizmem egzekutywy, który w sprzyjających warunkach może przekształcić się w dominację prezydenta, mającego także legitymizację uzyskaną od narodu. Rola partii uwidacznia się w przypadku dominacji w parlamencie ugrupowań opozycyjnych wobec prezydenta, których reprezentantem w obrębie władzy wykonawczej jest premier równoważący jego pozycję (tzw. kohabitacja). W sytuacji jednolitości władzy wykonawczej, prezydent i premier pochodzą z jednego bloku politycznego, a pozycja prezydenta ulega wzmocnieniu.
Model konwentu (rządów zgromadzenia, np. w Szwajcarii)
Funkcjonuje na zasadzie podporządkowania rządu parlamentowi, przy czym rząd jest traktowany jako szczególnego rodzaju komisja parlamentu do spraw wykonywania jego uchwał; takie relacje sprzyjają zwiększeniu roli partii, również przez konieczność tworzenia rządów koalicyjnych działających jako system kooperacji międzypartyjnej. Należałoby także uwzględnić wiele czynników pozakonstytucyjnych, np. osobowość przywódców, styl sprawowania władzy, układ sił politycznych, sprawiających, że w ramach tej samej konstytucji mogą pojawiać się odmienne praktyki ustrojowe, w tym także determinujące miejsce i rolę partii politycznych w demokratycznym systemie politycznym.
Słownik
dobrowolna organizacja społeczna mająca określony program polityczny, której celem jest jego realizacja przez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu
w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie na równych zasadach
układ partii politycznych w danym państwie, zdeterminowany przez przyjęte przez nie i akceptowane reguły rywalizacji lub współdziałania w walce o władzę albo o udział we władzy państwowej, jej utrzymanie lub kontrolę
układ wszystkich partii politycznych, a także stowarzyszeń i związków zawodowych; na system składają się też normy (regulują stosunki między partiami, relacje wewnątrzpartyjne oraz stosunki między partiami a strukturami państwowymi; mogą mieć charakter uregulowań prawnych lub zwyczajów), relacje między partiami i wewnątrz nich (opisują stosunki między ugrupowaniami rywalizującymi ze sobą w celu przejęcia władzy lub współpracującymi w celu jej sprawowania), funkcje (zadania, jakie system partyjny musi wypełnić w danym systemie politycznym)
zbiór przepisów, które wchodzą w skład tzw. prawa wyborczego regulującego sposób przeprowadzenia wyborów, w szczególności zasady wyłaniania ich zwycięzców i podziału mandatów