W Polsce wartości przyrodnicze przeplatają się z wartościami kulturowymi. Unikatowe krajobrazy, niespotykane nigdzie indziej gatunki roślin i zwierząt, pierwotne puszcze i zróżnicowane pasma górskie oraz niezliczona liczba zabytków kulturowych związanych z bogatą przeszłością historyczną naszego kraju – to wszystko można zobaczyć w Polsce. Zachowanie naturalnych ekosystemów i niepowtarzalnych walorów przyrodywalory przyrodniczewalorów przyrody w dobie postępującego rozwoju cywilizacyjnego jest zadaniem bardzo trudnym. Aby zapobiec degradacji środowiska przyrodniczego, ustanowiono prawne formy ochrony przyrody, do których zaliczamy: parki narodowe i parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo‑krajobrazowe i ochronę gatunkową roślin i zwierząt.

Parki narodowe obejmują obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi. Ich celem jest utrzymanie różnorodności biologicznej przyrody w jej niezmienionej formie, a także zachowanie wyjątkowych walorów krajobrazowych. Na terenie Polski funkcjonują 23 parki narodowe, które chronią krajobrazy wyjątkowe w skali nie tylko naszego kraju, ale również Europy i całego świata.

Rezerwaty przyrody to obszary, które mają za zadanie chronić ekosystemy oraz ostoje. Wyróżniają się one szczególnymi wartościami przyrodniczymi. Można dokonać ich podziału na rezerwaty faunistyczne, florystyczne, leśne, krajobrazowe, torfowiskowe, łąkowe, wodne, przyrody nieożywionej oraz stepowe. Obecnie w Polsce mamy ponad 1 500 obszarów objętych ochroną rezerwatową.

Rolą parków krajobrazowych jest zachowanie tradycyjnego krajobrazu oraz udostępnienie społeczeństwu walorów przyrodniczych w celach rekreacyjnych. Działania prowadzone na takich obszarach muszą podlegać zasadom polityki zrównoważonego rozwoju. W parkach krajobrazowych dopuszcza się ingerencję ludzką w tereny objęte ochroną, możliwe jest prowadzenie gospodarki leśnej, rolnej i rybackiej.

Obszary chronionego krajobrazu obejmują miejsca cenne z powodu wyróżniających się krajobrazów o zróżnicowanych ekosystemach lub tereny, które pełnią funkcję korytarzy ekologicznych (np. doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska itp.).

Pomnik przyrody to podmiotowa forma ochrony przyrody. Pomnikiem przyrody mogą być twory przyrody ożywionej bądź nieożywionej (np. stare drzewa, skały, jaskinie, źródła, wodospady czy głazy narzutowe).

RnmNuTZdFEwip

Na zdjęciu znajduje się ogromny dąb o masywnym pniu, z którego wyrastają duże, grube gałęzie. Dąb ma zielone listowie. Kilka gałęzi podpartych jest długimi wspornikami opartymi na ziemi. Dąb częściowo zasłonięty jest drewnianymi barierkami i żywopłotem, które stanowią granicę drogi pokrytej asfaltem.

Zespoły przyrodniczo‑krajobrazowe chronią fragmenty krajobrazu naturalnego lub kulturowego, które zasługują na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. Działalność na tych terenach uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków.

Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów to forma ochrony przyrody, która ma na celu zapewnienie przetrwania siedlisk dziko występujących organizmów. Stosuje się ją wobec gatunków rzadko występujących i zagrożonych wyginięciem. Ochrona ścisła obejmuje 591 gatunków zwierząt (np. kozica, żubr), a ochrona częściowa - 211 gatunków (np. gronostaj, łasica).

Wartości kulturowe stanowią natomiast dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń oraz dorobek naszych czasów. Są to wartości materialne i niematerialne przekazywane przez przodków i określające naszą kulturę. Pewne miejsca w Polsce mają znaczenie ogólnoświatowe i stanowią wartość dla ludzi niezależnie od ich kultury, rasy czy wyznawanej religii. Są one wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Niektóre obiekty stanowią o tożsamości makroregionu, są znakami europejskiego dziedzictwa. Wartości kulturowe, które mają znaczenie krajowe i kształtują tożsamość społeczną oraz budują poczucie więzi narodowych, to na przykład pomniki historii uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej (np. zamek w Malborku czy Stare Miasto w Toruniu).

Zabytkowe pałace, zamki, domy czy inne budynki o dużych wartościach kulturowych są objęte ochroną konserwatora zabytków. Oznacza to, że bez pozwolenia nie można wprowadzić w nich żadnych zmian, przebudowywać, wymieniać jakiejkolwiek części ani nawet remontować.

Słownik