Pojęcie bezpieczeństwa socjalnego

Termin „bezpieczeństwo” jest terminem pojmowanym subiektywnie i elastycznie, w zależności od potrzeb i stanowiska danej osoby. Powszechnie rozumiany jest jako stan kontroli tego, co zagraża wyznawanym przez jednostkę czy społeczność wartościom, a zwłaszcza tych czynników, które pozostawione bez nadzoru mogłyby godzić w przetrwanie jednostki czy społeczności.

Problem bezpieczeństwa socjalnegosocjalnysocjalnego jest jeszcze bardziej złożonym zagadnieniem. Obecnie mówi się o nim w kategorii problemu fundamentalnego, egzystencjalnego każdego człowieka - czynnika, bez którego nie ma możliwości żyć godnie i spokojnie w realiach XXI w.

Według Barbary Rysz–Kowalczyk termin bezpieczeństwo socjalnebezpieczeństwo socjalnebezpieczeństwo socjalne ogranicza się do zapewnienia wystarczających środków do życia, a zagrożenia z nim związane należą do kategorii ryzyk socjalnych (prawdopodobieństwa wystąpienia np. choroby zawodowej, niepełnosprawności, wypadku w pracy czy śmierci głównego żywiciela rodziny). Innymi słowy jest to stan wolności od powyższych zagrożeń. Jeżeli natomiast dojdzie do wystąpienia jakiegoś ryzyka, wówczas skutkiem jest brak środków utrzymania.

Obszary bezpieczeństwa socjalnego

R117ckI0qzFyr

Fotografia przedstawiająca wnętrze sali operacyjnej. Lekarze ubrani w jednorazowe fartuchy, na głowach mają jednorazowe czepki, na twarzach maseczki chirurgiczne. W sali stoi sprzęt medyczny, u góry włączona lampa chirurgiczna. Wkoło pełno sprzętu medycznego, liczne monitory.

Obszary bezpieczeństwa socjalnego reguluje polityka społeczna. Najważniejsze z nich to:

• praca (dostęp do rynku pracy, ograniczanie bezrobocia);

• oświata i wychowanie (edukacja na wszystkich szczeblach);

• kultura (dostęp do dóbr kultury);

• sprawy mieszkaniowe;

• opieka zdrowotna (dostęp do służby zdrowia);

• transfery socjalne (zasiłki i świadczenia socjalne dla potrzebujących).

Rola bezpieczeństwa socjalnego

Bezpieczeństwo socjalne jest podstawą pokoju społecznego. Jego początki związane były z tworzeniem się polityki społecznej, powstałej na gruncie konfliktów między robotnikami a właścicielami fabryk oraz ruchem robotniczym a rządzącymi. Powodem tych konfliktów były bardzo złe warunki zarówno życia, jak i pracy osób zatrudnionych. W wyniku tego dochodziło do strajków, manifestacji czy wystąpień robotniczych obejmujących znaczne części lub nawet całe terytoria państw.

Rv2zX9G2FmeHT

Fotografia przedstawiająca dużą grupę kobiet ubranych w długie suknie z przełomu XIX i XX wieku. Wśród nich trzech mężczyzn ubranych w surduty. Postaci siedzą i stoją w sześciu rzędach. Pozują do zdjęcia.

Przykładem może być tzw. Strajk Szpularek w Żyrardowie w 1883 r. – pierwszy większy strajk na ziemiach Królestwa Polskiego i prawdopodobnie pierwszy strajk kobiet, którego przyczyną było obniżenie robotnicom dniówek przez zarząd fabryki Hielle i Dittricha. Opowiada o nim film dokumentalny z 2014 r. pt. „Strajk Szpularek – historia prawdziwa”, który zrealizowało Stowarzyszenie Fabryka Feniksa. Innym przykładem są wydarzenia z drugiej połowy lat 70. XX w., kiedy to przez Polskę  przetoczyła się wielka fala strajków i demonstracji. Powodem niezadowolenia stała się zapowiedź drastycznych podwyżek cen produktów żywnościowych. Nabiał miał podrożeć o blisko 65 proc., mięso i ryby – o 70 proc., cukier – o 90 proc., a ryż – o 150 procent. Do strajku generalnego przystąpiło 80 tys. pracowników stu różnych zakładów, m.in. z Radomia, warszawskiego Ursusa i Płocka.

Z czasem powstała idea państwa dobrobytu (państwa opiekuńczego) – termin powstał od angielskiego pojęcia welfare state. Oznacza ono państwo, w którym rząd odpowiada za pomoc społeczną, zdrowie, edukację, mieszkalnictwo oraz dobre warunki pracy obywateli. Według tego modelu państwo powinno ingerować w gospodarkę, aby zapobiegać skutkom bezrobocia oraz rozbudowywać system socjalny. Ten interwencjonizm władzy państwowej jest elementem zabezpieczającym obywateli przed podstawowymi ryzykami życiowymi (związanymi np. ze starością, bezrobociem, niepełnosprawnością czy chorobą).

Zagrożenia

Problem w tym, że w państwie dobrobytu:

• mimo wprowadzania programów socjalnych bieda i nierówności społeczne nadal występują, a w niektórych krajach nawet się pogłębiają (np. w USA);

• rozwija się biurokracja, która ogranicza wolność jednostek korzystających z pomocy socjalnej państwa;

• zbyt hojne świadczenia mogą demotywować ludzi do podejmowania pracy;

• zwiększa się podatki, które ograniczają kapitał prywatny przeznaczony na inwestycje, a przez to na wzrost gospodarczy.

Czy zatem państwo powinno być państwem opiekuńczym? Trudno odpowiedzieć jednoznacznie na to pytanie, tym bardziej że w wyniku globalizacji procesy gospodarcze przybierają ogólnoświatowy charakter, a państwa mają charakter lokalny.

R1LqWpx1ku8Pc

Fotografia przedstawiająca postać leżącą na kocu na chodniku przy wejściu do sklepu. Postać ubrana w kurtkę, dżinsy i skarpety.

Minimum socjalne i minimum egzystencji

Z pojęciem bezpieczeństwa socjalnego związane są dwa pojęcia:

• minimum socjalne – wskaźnik zajmujący się mierzeniem kosztów utrzymania gospodarstwa domowego w taki sposób, aby zaspokoić jego podstawowe potrzeby, czyli zapewnić godne warunki życiowe, umożliwić ludziom reprodukcję sił życiowych, posiadanie i wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych;

• minimum egzystencji – koszty koszyka dóbr, które są niezbędne do podtrzymania funkcji życiowych ludzi i ich sprawności psychofizycznej. Brak możliwości zakupu tych dóbr prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia.

Informacje na ten temat dla Polski można znaleźć na stronie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych.

Słownik