Przeczytaj
Urodzony w Lipsku Gottfried Wilhelm Leibniz już od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie filozofią. Być może stało się tak dlatego, że jego ojciec, Fryderyk Leibniz, był profesorem filozofii moralności na lokalnym uniwersytecie. Również Gottfried Wilhelm Leibniz próbował sił w karierze akademickiej, jednak bardzo szybko zrezygnował z niej na rzecz aktywności dyplomatycznej. Podczas licznych podróży po Europie poznał najznamienitszych uczonych swoich czasów, w tym niderlandzkiego myśliciela Barucha Spinozę, autora słynnej rozprawy filozoficznej pt. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona.
Zafascynowany matematyką Leibniz uważał, że język liczb stanowi głos samego Boga i za pomocą tego języka można opisać wszelkie zjawiska. Niemiecki filozof pragnął opisać, w jaki sposób zbudowany jest świat, a także jakie zachodzą w nim zależności. W trakcie swojego życia Leibniz nie stworzył spójnego systemu filozoficznego. Uznaje się, że jednym z głównych powodów takiego stanu rzeczy były wszechstronne zainteresowania filozofa, które uniemożliwiły mu skupienie się wyłącznie na jednym zagadnieniu. Pomimo to Leibniz stworzył bardzo krótki tekst, stanowiący najlepszą wykładnie jego filozofii, pt. Monadologia.
Monadologia została sporządzona przez Leibniza na prośbę Nicolasa Rémonda, ówczesnego doradcy księcia Orleanu. Paryski polityk był bardzo zainteresowany teorią monad rozwijaną przez niemieckiego filozofa. Zaintrygowany prośbą Rémonda Leibniz postanowił stworzyć krótki tekst, w którym w sposób możliwie najprostszy objaśni swoje podstawowe założenia filozoficzne. Co ciekawe, tekst ten nigdy nie trafił do Rémonda, a sam tytuł pracy nie jest autorstwa Leibniza. Monadologia trafiła do szerokiego grona odbiorców dopiero sto lat po śmierci jej autora.
Niewielkiej objętości traktat przedstawia podstawowe założenia ontologiczneontologiczne Leibniza. Kluczowym pojęciem jest monada stanowiąca najprostszy składnik rzeczywistości. Monada, według Leibniza, jest substancją prostą, podstawową jednostką, cząstką, której najbliżej do pojęcia atomu. Monady nie mają charakteru czasowego ani przestrzennego: nie mogą powstawać w sposób naturalny drogą syntezy ani rozkładać się. Mogą być natomiast w jednej chwili w całości unicestwione lub stworzone. Każda monada zawiera informację o stanach wszystkich innych monad. Można ją porównać do lustra, które odbija wszystkie inne monady.
Z Monadologii możemy dowiedzieć się, iż:
Wyznanie wiary filozofa, Rozprawa metafizyczna, Monadologia, Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzneMonady nie mają okien, przez które cokolwiek mogłoby do nich się dostać czy też z nich się wydostać.
W tym metaforycznym zdaniu filozof wyjawia nam, że każda z monad, jako substancjasubstancja prosta, zawiera wszystkie swoje właściwości i stanowi zamkniętą, izolowaną całość. W jaki sposób wyobrazić sobie monadę? Czym może ona być?
Termin monada, wywodzący się z języka greckiego (monás, monádos), oznacza „jedność”, „jednostka”. Za twórców tego pojęcia uznaje się pitagorejczyków, którzy nazywali tak prostą, indywidualną substancję, elementarny, duchowy lub cielesny składnik rzeczywistości. Leibniz, który spopularyzował ten termin, twierdził, że monad jest wiele, a każda z nich jest niepowtarzalna. W dziewiątym paragrafie dzieła filozofa możemy przeczytać:
Wyznanie wiary filozofa, Rozprawa metafizyczna, Monadologia, Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzneKażda monada musi nawet różnić się od każdej innej. Gdyż nie ma w naturze dwóch bytów, z których by jeden był w zupełności taki sam jak drugi i między którymi nie można by znaleźć różnicy wewnętrznej polegającej na znamionach wewnętrznych.
Filozof podkreśla również fakt oddzielenia wszystkich monad stanowiących jednostkowe byty. Wynika z tego, iż każda monada ma swoje wnętrze oddzielone od zewnętrza. Może nas zastanawiać, w jaki sposób monady łączą się ze sobą, a także, co jest przyczyną tego zjawiska.
Wyznanie wiary filozofa, Rozprawa metafizyczna, Monadologia, Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzne[Monady są] zdolne poznać system wszechświata i coś z niego przez architektoniczne próbki naśladować, tak że każdy duch jest jakby małym bóstwem w swoim zakresie.
Można sobie co prawda wyobrazić inaczej preuporządkowany świat, ale z pewnością nie byłby on już tak doskonały jak nasz, bo Bóg jako monada „naczelna” na pewno preuporządkował świat najlepiej, jak było można. Z koncepcji praporządku świata wynika najsłynniejsza teza Leibniza. Monady zostały pierwotnie uporządkowane przez Boga i ich wszystkie zależności wynikają z tego preuporządkowania. Poszczególne monady mogą uczynić tylko to, do czego zostały stworzone. A zatem nasz świat jest jednocześnie jedynym możliwym i najdoskonalszym ze wszystkich światów do pomyślenia.
Leibniz uznawał relacyjną koncepcję przestrzeni i czasu, krytykując poglądy Newtona. Konsekwencją teorii monad było przekonanie Leibniza, że czas i przestrzeń nie istnieją w sensie absolutnym, lecz są złudzeniami, jakie miewają poszczególne monady. Postrzeganie przestrzeni i czasu wynika z niezmiennych, logicznych zależności, które występują między monadami. Dla monad poszczególne chwile nie różnią się między sobą. Następuje natomiast zmiana logicznych relacji między nimi, wynikająca z ich wewnętrznej, uporządkowanej dynamiki, która tworzy wewnątrz monad świadomych swojego istnienia złudzenie występowania logicznego ciągu zdarzeń postrzeganego jako czas. Podobnie rzecz ma się z przestrzenią. Ponieważ między monadami istnieją logiczne zależności wynikające z ich preuporządkowania, przestrzeń to tylko złudzenie tworzone przez szczególny rodzaj porządku geometrycznego.
Słownik
(gr. to on – byt, logos – nauka) – dziedzina filozofii zajmująca się tym, co istnieje jako byt
w matematyce dział stanowiący podstawę analizy matematycznej
(łac. substantia – byt, podłoże, istota, podmiot) istniejący byt o określonych właściwościach