Przeczytaj
Ignacy Loyola – początek drogi
Ignacy Loyola – właściwie Iñigo López de Loyola – urodził się prawdopodobnie w 1491 r. w baskijskiej rodzinie mieszkającej w rodzinnej posiadłości w Pirenejach jako najmłodszy z trzynaściorga dzieci. Służył w przybocznej gwardii księcia Antonio Manrique de Lara, późniejszego wicekróla Nawarry, zajmował się pojedynkami, grami hazardowymi i kultywowaniem ideału rycerskiego.
Przełom nadszedł w 1521 r., gdy podczas wojny między Francją a Hiszpanią został ranny w nogę. Długi czas leczenia i rekonwalescencji sprzyjały studiom – najpierw literatury rozrywkowej, a po jej wyczerpaniu również religijnej. Na dalsze losy Ignacego wpłynęła lektura Żywota Chrystusa pióra Ludolfa z Saksonii i Złotej legendy Jakuba de Voragine. Pod ich wpływem postanowił porzucić karierę wojskową na rzecz służby Bogu i Kościołowi.
Niechciany misjonarz, żarliwy teolog
Swoją przemianę duchową rozpoczął od pielgrzymki do sanktuarium maryjnego w Montserrat. Drugim etapem miała być pielgrzymka do Ziemi Świętej, ale uniemożliwiło ją zamknięcie portu w Barcelonie z powodu zarazy. Cały rok spędził na ćwiczeniach pokutnych, modlitwie i studiowaniu pobożnych książek w pobliskiej Manresie. Tam powstało jego pierwsze ważne dzieło: Ćwiczenia duchowne, w których opisał swoje przeżycia i metodę odprawiania rekolekcji.
Wreszcie w 1523 r. wyruszył do Ziemi Świętej, gdzie zamierzał poświęcić się nawracaniu muzułmanów. Jego metody nie spotkały się jednak z uznaniem pracującym tam franciszkanów, wrócił więc do Hiszpanii i podjął systematyczne studia na uniwersytecie w Alcalá de Henares. Tu z kolei jego gorliwość przykuła uwagę inkwizytorówinkwizytorów, wyjechał zatem do Paryża, gdzie ukończył studia z filozofii i teologii.
W Paryżu zebrał pierwsze grono swoich zwolenników, należeli do nich m.in. Piotr Faber i Franciszek Ksawery. W 1534 r. zebrali się w kościele na Montmartre i złożyli prywatne śluby ubóstwa, czystości i odbycia po ukończeniu studiów pielgrzymki do Ziemi Świętej. Ze względu na trwającą wojnę wyjazd do Palestyny musiał zostać odłożony na później. Loyola i jego towarzysze, uzyskawszy święcenia kapłańskie, zajęli się pracą duszpasterską w Wenecji, a następnie udali do Rzymu, by oddać się do dyspozycji papieża. Paweł III zatwierdził regułę ich wspólnoty w 1540 r. bullą Regimini militantis Ecclesiae. W ten sposób postał nowy zakon – Towarzystwo Jezusowe, którego członkowie nazywani są jezuitamijezuitami.
Organizacja Towarzystwa Jezusowego
Ważnym uzupełnieniem regułyreguły jezuickiej były konstytucje zakonu, które określały jego strukturę oraz regulowały życie zakonników. Kandydatów do zakonu obowiązywały dwuletni nowicjat oraz wieloletnie studia teologiczne i filozoficzne. Musieli również prezentować nienaganną postawę moralną. Jezuici składali trzy tradycyjne śluby zakonne (czystości, ubóstwa i posłuszeństwa) oraz czwarty – wypełniania bez ociągania każdego rozkazu papieża. W przeciwieństwie do starszych zakonów nie praktykowali wspólnych modłów, w zamian mieli się skupiać na służbie bliźnim. Zadania, które stawiano przed jezuitami wymagały ich gruntownego wykształcenia. Wielu członków zakonu łączyło pracę duszpasterską z pracą naukową. Odznaczyli się zwłaszcza w astronomii, matematyce i sejsmologii. Nie wprowadzili odróżniającego ich od innych zakonów habitu, a ich codziennym strojem była sutanna noszona przez księży świeckich.
Na organizację zakonu wyraźny wpływ wywarła wojskowa przeszłość jego założyciela. Ignacy Loyola całkowicie wykluczył jakiekolwiek elementy demokracji. Ustrój zakonu był ściśle scentralizowany. Na jego czele stał generalny przełożony (generał), wybierany dożywotnio przez kongregację generalną. By ułatwić kontakt z papieżem rezydencja generała jezuitów znajdowała się w Rzymie. To on powoływał prowincjałówprowincjałów i rektorów domów formacyjnychdomów formacyjnych oraz zarządzał majątkiem zakonnym.
Nowy zakon rozrastał się nadspodziewanie intensywnie, w 1580 r. liczył już ok. 5 tys. braci zorganizowanych w 21 prowincjach zakonnych. Domy zakonne najwcześniej zaczęły powstawać we Włoszech i Niemczech, gdzie szybko doceniono ich skuteczność w walce z reformacją. Mimo początkowej podejrzliwości Karola V i Filipa II jezuici zdobywali popularność również w Hiszpanii. Objęcie działalnością Francji opóźnił sprzeciw Sorbony i paryskiego parlamentu.
Działalność jezuitów
Głównym zadaniem jezuitów było nawracanie pogan, przywracanie Kościołowi katolickiemu odstępców i nauczanie. Wszystkie te zobowiązania zakonnicy wypełniali z ogromnym zaangażowaniem.
Podstawą działalności jezuitów było duszpasterstwo, ale wielką wagę przywiązywali także do kształcenia młodzieży. Jakub Lainez, który zastąpił na stanowisku generała Ignacego Loyolę, zainicjował tworzenie kolegiówkolegiów. Dzięki temu powstała sieć nowatorskich szkół, w których odstąpiono od starych, scholastycznych metod nauczania na rzecz nowoczesnego nauczania w duchu odrodzeniowym. Jeszcze za życia Ignacego Loyoli powstało 20 kolegiów. Ważną innowacją był stosowany w jezuickich kolegiach podział na klasy skupiające uczniów w tym samym wieku i na podobnym poziomie edukacji. Jezuici organizowali również seminaria duchowneseminaria duchowne, w których stawiali kandydatom wysokie wymogi dotyczące wykształcenia, oraz starali się opanować niektóre uniwersytety. Ważnym obszarem aktywności jezuitów była działalność wydawnicza.
Zasady obowiązujące w szkołach jezuickichCo miesiąc lub co dwa miesiące mają być wybierani dostojnicy klasowi i nawet, według roli, nagrodami odznaczeni, jeżeli to tu i ówdzie w retoryce nie wyda się zbyteczne; w tym celu mają uczniowie napisać raz zadanie w prozie łacińskiej, raz także, według upodobania, w klasach wyższych w prozie greckiej lub wiersz ułożyć; na te zawody trzeba wyznaczyć cały czas szkolny, jeżeli w niższych klasach nie wyda się lepiej tylko pół godziny na to pozostawić. Ci, którzy najlepiej napiszą, otrzymają najwyższą godność, najbliżsi im inne zaszczyty, których nazwy, ażeby rzecz miała silniejszy pokost uczoności, mają być wzięte z greckiego albo rzymskiego życia państwowego lub wojskowego. […]
Źródło: Zasady obowiązujące w szkołach jezuickich, Teksty źródłowe do dziejów wychowania. Odrodzenie, t. 3, oprac. S. Możdżeń, Kielce 1993, s. 54–55.
Z ogromnym rozmachem prowadzili misjemisje. Symbolem oddania pracy misyjnej stał się Franciszek Ksawery, który od 1542 r. pracował w Indiach, a od 1549 r. w Japonii. Jezuici działalnością misyjną objęli także Nowy Świat. Działalność misyjną jezuitów wyróżniało dostosowywanie praktyk chrześcijańskich do zwyczajów religijnych nawracanych ludów. Na terenie kolonii hiszpańskich (obszar późniejszych państw Paragwaj, Ekwador, Boliwia i Peru) oraz portugalskiej Brazylii jezuici tworzyli tzw. redukcje. Były to zarządzane przez misjonarzymisjonarzy kolonie nawróconych Indian, którym nadano pewną autonomię oraz powierzano niższe stanowiska administracyjne. Federacja redukcji stanowiła quasi‑państwo, nazywane potocznie Republiką Guaranów. W latach 1610‑1767 powstało 30 takich redukcji. Łącznie mieszkało w nich 150 tys. osób, a dzięki ich działalności nawrócono 700 tys. Indian.
W pamięci współczesnych jezuici utrwalili się przede wszystkim jako niezwykle aktywni uczestnicy życia publicznego (np. ks. Piotr Skarga). Przenikali na dwory władców europejskich. Zabiegali o funkcje spowiedników i kapelanów królewskich, by je potem wykorzystywać do realizacji celów polityki papieskiej. Ich wszechobecność i nadzwyczajna skuteczność przysporzyła im wielu wrogów. Przez społeczeństwo odbierani byli jako narzędzie absolutyzmu papieskiego, ingerującego w sprawy wewnętrzne innych krajów.
Słownik
(łac. caelibatus - bezżeństwo) bezżenność praktykowana przez osoby duchowne, czasem przez świeckie, składające śluby czystości; w niektórych religiach, np. Kościele katolickim, celibat obowiązuje zakonników i osoby pełniące funkcje kapłańskie
klasztor lub konwent należący do zakonu, w którym prowadzona jest tzw. formacja zakonna, proces stopniowego doskonalenia się osoby, która złożyła śluby zakonne.
(gr. hairetikós) wyznawca poglądów religijnych sprzecznych z dogmatami religii panującej
przyswajanie dorobku jakiejś kultury; wnoszenie pewnych elementów do obcej kultury przy jednoczesnym przyswajaniu sobie jej elementów, nienaruszających własnych norm i wartości – np. tzw. ryt chiński, czyli sposób sprawowania liturgii dostosowany do kultury chińskiej
(łac. inaquisitio) instytucja Kościoła rzymskokatolickiego utworzona w celu wykrywania i sądzenia heretyków
członek zakonu katolickiego założonego w 1534 r. przez Ignacego Loyolę
(łac. collegium - zrzeszenie) placówka oświatowa prowadzona przez jezuitów
posłannictwo; rozpowszechnianie religii w innym państwie i pozyskiwanie nowych wyznawców poprzez pogłębianie ich życia religijnego;
(łac. missio - wysłanie) osoba prowadząca działalność misyjną; głoszący wiarę
(łac. neophytus) nowo nawrócony
zakonnik wybrany lub mianowany na przełożonego prowincji zakonu
zakładane i administrowane przez jezuitów osiedla indiańskie, w których Indianie, zajmowali się uprawą ziemi, hodowlą i handlem
zbiór podstawowych przepisów regulujących codzienne życie zakonne
kościelny zakład dydaktyczny, kształcący duchownych
zgromadzenie ogółu biskupów Kościoła katolickiego, obradujących nad sprawami całego Kościoła
Słowa kluczowe
skutki reformacji, kontrreformacja, reforma Kościoła katolickiego, Ignacy Loyola, jezuici, Towarzystwo Jezusowe, Franciszek Ksawery
Bibliografia
Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego. T 3. Czasy nowożytne 1517‑1758, Warszawa 1989.
Grzybowski S., Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.
Hollis Ch., Historia jezuitów, Warszawa 1974.
Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.
Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. X, Warszawa 2010.
Wright J., Jezuici. Misje, mity i prawda: między hagiografią a czarną legendą.
Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.
Tazbir Janusz, Jezuickie państwo w Paragwaju, „Mówią Wieki” 3/1972.
Tazbir Janusz, Loyola, „Mówią Wieki” 6/1993.