Tak jak Kant musiał zmierzyć się z dziedzictwem kartezjańskiego racjonalizmu i empiryzmu brytyjskiego, tak filozofowie przełomu XVIII i XIX wieku musieli zmierzyć się z dziedzictwem Kanta.

W myśli filozoficznej w Niemczech w pierwszej połowie XIX w. zrodziła się niesłychanie prężna i nowatorska formacja intelektualna zwana idealizmemidealizmidealizmem niemieckim bądź klasyczną filozofią niemiecką. Jej głównymi twórcami byli Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Schelling oraz Georg Wilhelm Hegel. Istotą idealizmu niemieckiego było założenie, że myśl, pojęcia, struktura logiczna stanowią istotę rzeczywistości, a nawet, że są jedyną rzeczywistością – wszystko inne zaś, jak skończone umysły czy byty materialne, cechuje istnienie mniej lub bardziej iluzoryczneiluzorycznyiluzoryczne. Idealizm niemiecki przyjmował przede wszystkim, że myśl jest pierwotna w stosunku do bytu.

Johann Gottlieb Fichte

Fichte urodził się w bardzo ubogiej rodzinie. Dorastał na łużyckiej wsi, gdzie trudnił się głównie wypasaniem bydła. Szczęśliwie dla niego jeden z okolicznych bogaczy dostrzegł jego potencjał i wysłał go do szkoły. Fichte studiował teologię, lecz po zakończeniu studiów nie wiedział, czym się zająć. Dopiero po przeczytaniu dzieł Kanta uświadomił sobie, że filozofia jest dla niego odpowiednim kierunkiem. Rozpoczął prace w tej dziedzinie, a nawet objął posadę dyrektora w katedrze filozofii na uniwersytecie w Jenie. Po kilku latach zmuszono go do złożenia rezygnacji,  ponieważ opublikował artykuł, który władze uczelni uznały za ateistyczny. Wyjechał zatem z Jeny do Berlina, gdzie po pewnym czasie otrzymał stanowisko rektora Uniwersytetu Berlińskiego.

Fichte był przekonany, że jest godnym następcą Kanta.

Filozofię Fichtego określa się jako aktywistycznąaktywizmaktywistyczną filozofię czynu lub filozofię ideału, albowiem każdemu czynowi przyświeca jakiś ideał, sam świat jest skonstruowany przez jaźń, która dąży do ideału.

Jaźń dla Fichtego była podstawą stworzonej przez niego filozofii wolności. Według filozofa człowiek czujący się wolnym to idealista. Innych zaś, biernie odbierających rzeczywistość, nazywał realistami. Twierdzenie, że rzeczywisty świat jest wytworem czynu, było na tamte czasy bardzo kontrowersyjne. Do tej pory zakładano, że jest odwrotnie i działanie jest wtórne wobec bytu. Fichte upierał się jednak, iż to byt jest skutkiem działania.

Fichte postulował wolność jako nakaz moralny każdego człowieka.  W przeciwieństwie do powstałych stanowisk etycznych uważał, że wszystkie działania człowieka są dobre. Według Fichtego złem była bierność, czyli brak działania. To czyn miał być przejawem i dowodem wolności.

R103KIaggWcZA

Obraz przedstawia starszego mężczyznę, który siedzi przy stole. Mężczyzna pochyla się nad otwartą książką. Na stole znajduje się stos otwartych książek.

Za Kantem Fichte twierdził jednak, że rzeczy składające się na naszą rzeczywistość nie są niezależne od podmiotu postrzegającego, ale są jego wytworem, przedstawieniem − nie istnieją więc realnie. Realna jest tylko jaźń i jej operacje – a więc Fichteański odpowiednik kategorii intelektu i form naoczności.

W obszarze filozofii praktycznej Fichte nawoływał do stworzenia zamkniętego państwa, odciętego od wszelkich zewnętrznych wpływów i stosunków z innymi państwami. Program polityczny oparł Fichte na przesłankach gospodarczych. Twierdził, że wpływy z zagranicy zakłócają równowagę wewnętrzną państwa. Postulował by państwo ściśle regulowało przemysł, handel oraz życie obywateli, w tym także dochody i własność. Miało to zabezpieczyć odpowiednią jakość ich czynów. Do rozwiązań Fichtego nawiązywali Schelling i Hegel. Inspiracje czerpali z niego także socjaliści i nacjonaliści niemieccy. Poza Niemcami jego oddziaływanie było nikłe.

Słownik