Zależności między prawem unijnym i krajowym

Zasadnicze znaczenie przy określeniu zależności między prawem unijnym i krajowym oraz zakresu kompetencji Unii Europejskiej ma zasada kompetencji przyznanych. W myśl tej zasady Unia Europejska działa wyłącznie w granicach kompetencji, jakie zostały jej przyznały przez państwa członkowskie w traktatach do osiągnięcia określonych celów. Zgodnie z domniemaniem kompetencji państw członkowskich, kompetencje nieprzyznane Unii Europejskiej w traktatach należą do tych państw. Na mocy traktatu lizbońskiego zadania wykonywane przez UE i jej kraje członkowskie zostały precyzyjnie podzielone.

Traktat lizbońskiTraktat lizbońskiTraktat lizboński rozróżnia trzy kategorie kompetencji – w zależności od tego, jak daleko może sięgać zakres ingerencji prawodawczej Unii Europejskiej.

R1RnYjtVJKjPd
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]kategorie kompetencji[/]Elementy należące do kategorii [bold]kategorie kompetencji[/]Nazwa kategorii: kompetencje [br]wyłączne UENazwa kategorii: kompetencje dzieloneNazwa kategorii: działania wspierające, [br]koordynujące[br] lub uzupełniające[br] działania państw [br]członkowskichKoniec elementów należących do kategorii [bold]kategorie kompetencji[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Poza sferą wpływu UE pozostają kompetencje wyłączne państw członkowskich.

Oprócz kompetencji UE i kompetencji państw członkowskich, o których mowa powyżej, ze względu na specyficzną naturę należy wyróżnić także polityki i działania, do których zaliczamy:

  • koordynację polityk gospodarczych i zatrudnienia państw członkowskich;

  • Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa.

Prawo pierwotne Unii Europejskiej

Prawo pierwotne UE to nadrzędne źródło prawa w Unii. Tworzą je przede wszystkim traktaty założycielskie, zwłaszcza traktaty rzymskie (zastąpione przez Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) oraz traktat z Maastricht (zastąpiony przez Traktat o Unii Europejskiej). Prawo pierwotne określa podział uprawnień i obowiązków między Unię Europejską a kraje członkowskie.

R1DmK50HJButd
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]elementy[br] prawa[br] pierwotnego[/]Elementy należące do kategorii [bold]elementy[br] prawa[br] pierwotnego[/]Nazwa kategorii: prawo[br]traktatoweNazwa kategorii: akty konstytucyjne[br] Rady lub [br]Rady EuropejskiejNazwa kategorii: ogólne zasady prawaNazwa kategorii: prawo zwyczajoweKoniec elementów należących do kategorii [bold]elementy[br] prawa[br] pierwotnego[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rqyrv7rEDdOb01
Prezentacja.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Prawo wtórne Unii Europejskiej

Prawo pochodne (wtórne) UE to prawo tworzone przez instytucje europejskie na podstawie kompetencji przyznanych im w Traktacie o Unii Europejskiej i Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

R19ACOAckZcYB
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]akty prawa [br]wtórnego[/]Elementy należące do kategorii [bold]akty prawa [br]wtórnego[/]Nazwa kategorii: rozporządzeniaNazwa kategorii: dyrektywyNazwa kategorii: decyzjeNazwa kategorii: zalecenia i opinieNazwa kategorii: inne aktyKoniec elementów należących do kategorii [bold]akty prawa [br]wtórnego[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1Zp3NvERJVM2
Rozporządzenie Rozporządzenie jest aktem abstrakcyjnymogólnym zasięgu, wiążącym w całości i bezpośrednio, stosowanym we wszystkich państwach członkowskich UE. Abstrakcyjny charakter rozporządzenia oznacza, że normuje ono nieokreśloną liczbę sytuacji, które mogą się wydarzyć w przyszłości (przy czym nie odnosi się do konkretnej sytuacji). Ma ogólny zasięg, ponieważ jest kierowane do wszystkich państw członkowskich UE, wiąże też osoby fizyczne i prawne. Jest więc aktem generalnym, podobnym do ustaw w systemach krajowych. Rozporządzenie wiąże adresatów w całości, a państwa mają obowiązek zapewnienia przepisom rozporządzenia skuteczności w krajowym porządku prawnym. Oznacza to m.in. obowiązek uchylenia sprzecznych z nim regulacji prawa wewnętrznego. Cechami rozporządzenia są także bezpośrednia skutecznośćbezpośrednie stosowanie we wszystkich państwach członkowskich. Bezpośrednia skuteczność polega na tym, że każda osoba fizyczna i prawna w postępowaniu przed organami krajowymi może się powoływać na przepisy rozporządzenia. Rozporządzenie stanowi instrument unifikacji prawa., Dyrektywa Dyrektywa może być adresowana do wszystkich, niektórych albo do jednego państwa członkowskiego UE. Wiąże ona te państwa, do których jest skierowana w odniesieniu do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, i zostawia organom krajowym dowolność wyboru formy i środków realizacji dyrektywy. Dyrektywa musi być wykonana przez państwo członkowskie w terminie w niej wskazanym. Nie jest bezpośrednio skuteczna i stosowana, ale wyjątkowo może wywoływać tzw. wertykalny (pionowy) skutek bezpośredni. Oznacza to, że osoba fizyczna lub prawna ma możliwość bezpośredniego dochodzenia swoich praw przed sądami krajowymi wobec instytucji państwowych. Dyrektywa może też wywoływać horyzontalny (poziomy) skutek bezpośredni. Oznacza to możliwość dochodzenia swoich praw przez osobę fizyczną lub prawną przed sądami krajowymi wobec innych osób fizycznych lub prawnych. Dyrektywa jest instrumentem harmonizującym prawo. Wyznacza cel i zostawia państwom pewną swobodę w implementacji, a tym samym powoduje zbliżenie systemów prawnych państw członkowskich., Decyzja Decyzja to akt prawny wiążący w całości. Jeżeli wskazuje adresatów, to wiąże tylko tych adresatów. Jest aktem konkretnym (odnosi się do konkretnej sytuacji) i indywidualnym (skierowana jest do indywidualnego adresata). Może być skierowana zarówno do państw, jak też osób fizycznych czy prawnych. Wiąże w całości, ale wskazując adresatów, wiąże tylko ich. Decyzja może niekiedy wymagać wydania krajowych, proceduralnych środków wykonawczych. Gdy jest adresowana do osób fizycznych i prawnych, korzysta ze skutku bezpośredniości., Zalecenia i opinie Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącejnie są w ścisłym znaczeniu źródłem prawa (mimo że są wymieniane w katalogu aktów prawnych). Wyrażają one stanowiska instytucji unijnych w danej kwestii wobec innych instytucji, państw albo podmiotów prawa. Zalecenia dochodzą do skutku z inicjatywy własnej organu uchwałodawczego i sugerują adresatowi określone zachowanie, natomiast opinie są wyrażeniem poglądu i oceny sytuacji. Zalecenia stanowią raczej instrument formalnego nacisku na państwo, a opinie znajdują zastosowanie szczególnie w procesie legislacyjnym i sądowym., Inne akty Nie są ani prawem pierwotnym, ani wtórnym UE. Nie mają charakteru obligatoryjności ani sankcyjności. Stanowią często wyraz samozwiązania instytucji europejskich, które je przyjęły. Zaliczają się do nich m.in. porozumienia instytucjonalne i regulaminy wewnętrzne instytucji UE.

Miejsce prawa Unii Europejskiej w porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej

Prawo unijne i prawo krajowe to dwa równolegle funkcjonujące systemy prawne. Na gruncie prawa konstytucyjnego RP istnieje niekwestionowane pierwszeństwo stosowania prawa unijnego w stosunku do ustaw krajowych (w przypadku wystąpienia kolizji między nimi). Również w innych państwach UE zasada pierwszeństwa pierwotnego i wtórnego prawa unijnego nad aktami prawnymi rangi ustawowej nie podlega dyskusji. Spór pojawia się w momencie, kiedy jest mowa o pierwszeństwie prawa unijnego nad uregulowaniami krajowymi rangi konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny RP przyznaje pierwszeństwo polskiej konstytucji, która jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

Słownik

acquis communautaire
acquis communautaire

dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, inaczej: prawo wspólnotowe, europejskiej prawo wspólnotowe, prawo europejskie

implementacja
implementacja

wdrożenie, przystosowanie

TFUE
TFUE

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, główny akt prawa pierwotnego UE

Traktat lizboński
Traktat lizboński

Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską; umowa międzynarodowa podpisana w 2007 r. nadająca UE jednolitą strukturę i osobowość prawną.