Struktura polityki handlu zagranicznego Polski przed 1989 r.

Po drugiej wojnie światowej zapanował w Polsce system planowej gospodarki socjalistycznej (jedną z głównych przyczyn wprowadzenia takiego systemu było dążenie władzy do zniwelowania różnic pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi w państwie i tłumienie wolności obywatelskich). Wyznaczył on precyzyjnie kierunki polityki handlowej zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Struktura handlu w tamtym czasie opierała się na ścisłej realizacji planów produkcyjnych i kontroli wymiany, co zamykało gospodarkę. Skutecznie hamowało to możliwości wpływania handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy. Upaństwowienie większości zakładów produkcyjnych i skuteczne niszczenie inicjatyw prywatnych kształtowało gospodarkę Polski tamtego okresu. Oznaczało to centralne zarządzanie produkcją krajową, jak również sterowanym centralnie zatowarowaniem upaństwowionych sklepów. W tamtym okresie powstały słynne Pewexy – państwowe sklepy oferujące eksportowe towary do nabycia w obcej walucie (dolarach).

Największymi partnerami handlu zagranicznego Polski przed 1989 r. były:

• Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich,

• NRD,

• Czechosłowacja,

• wśród krajów kapitalistycznych – RFN.

Większość produkcji krajowej trafiała właśnie na te rynki. W 1949 roku powołano do życia Ministerstwo Handlu Zagranicznego, a w ciągu kolejnych dziesięciu lat utworzono trzydzieści Central Handlu Zagranicznego, które przemianowano na Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego, tak zwane PHZ‑y. Za dewizy sprzedawaliśmy nasz flagowy produkt, czyli węgiel, jak również mięso, cukier czy samochody (chlubą zakładów w Bielsku‑Białej był Fiat 126p). Ze Związku Radzieckiego pozyskiwano głównie inwestycje i technologie. Dla statystycznego Polaka oznaczało to puste półki w sklepach, kolejki po niemalże każdy produkt i reglamentacjęreglamentacjareglamentację towarów pierwszej potrzeby – mięsa, cukru, paliwa czy papieru toaletowego, bo towary te „wędrowały” za naszą wschodnią granicę.

RNcV6mvL5nvoY

Ilustracja przedstawia kartkę na mleko używaną przez polskich obywateli w 1989 roku. Ma ona różowy kolor, na środku duży napis „Mleko”, oraz okienka do odznaczania.

R1SEjHwr5sWyQ

Ilustracja przestawia kolejki do sklepów przed 1989 rokiem. Zdjęcie jest czarnobiałe i zrobione z góry. Widać około 30 ludzi czekających aby zdobyć podstawowe produkty żywnościowe lub higieniczne.

Od 1970 roku zmniejszył się udział Polski w obrotach handlowych z 1,1% do 0,3%. Pod koniec lat 80. ekonomia Polski opierała się na przemyśle, budownictwie i rolnictwie, były to główne sektory gospodarki kraju. Większość towarów, jakie trafiały do Polski, pochodziła z krajów bloku komunistycznego. Poniżej w tabeli wymieniono główne towary eksportowe i importowe okresu przed 1989 rokiem.

R7OnTDgmDy24h

Tabela przedstawia główne towary eksportowe i importowe Polski (%) w latach 1975–1980. Import - wymieniono kolejno towary oraz ich procent w roku 1975 oraz 1980: ogółem: 100 i 100, paliwa i energia: 9,4 i 18,1, wyroby przemysłu: metalurgicznego: 17,5 i 10,7, elektromaszynowego: 40,3 i 34,6, chemicznego: 11,8 i 12,2, mineralnego: 1,4 i 1,4, drzewno-papierniczego: 2,3 i 2,0, lekkiego: 4,3 i 4,4, spożywczego: 4,3 i 5,9, pozostałych gałęzi: 1,3 i 1,2, obiekty budowlane: 0,4 i 0,3, produkty rolnictwa: 6,9 i 9,1, produkty leśnictwa: 0,1 i 0,1, pozostałe 0,0 i 0,0. Eksport - wymieniono kolejno towary oraz ich procent w roku 1975 oraz 1980: ogółem: 100 i 100, paliwa i energia: 20,1 i 14,1, wyroby przemysłu: metalurgicznego: 6,8 i 8,7, elektromaszynowego: 38,7 i 43,3, chemicznego: 9,3 i 8,5, mineralnego: 0.7 i 0.9, drzewno-papierniczego: 2,0 i 2,4, lekkiego: 8,9 i 8,6, spożywczego: 7,1 i 5,5, pozostałych gałęzi: 0,5 i 0,6, obiekty budowlane: 2,7 i 4,5, produkty rolnictwa: 2,7 i 2,2, produkty leśnictwa: 0,5 i 0,5, pozostałe 0,0 i 0,2.

R10atrkanoyEv

Tabela przedstawia partnerów handlowych Polski w latach 1960–1980. Import: 1960 rok – ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Wielka Brytania, RFN, 1970 rok – ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Wielka Brytania, RFN, 1975 rok - ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Wielka Brytania, RFN, 1980 rok - ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Francja, RFN, Eksport: 1960 rok – ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Wielka Brytania, RFN, 1970 rok – ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Wielka Brytania, RFN, 1975 rok - ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Węgry, RFN, 1980 rok - ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Włochy, RFN.

Polskie przedsiębiorstwa, które przetrwały okres przełomu 1989 r.

Zelmer – kapitał zakładowy 152 000 000 zł

Firmę założono w 1937 roku. W roku 1967 przedsiębiorstwo otrzymało nazwę „ZELMER” Rzeszowskie Zakłady Elektromechaniczne im. Augustyna Micała. Głównie produkowano sprzęt AGD. Do najbardziej znanych produktów w tamtym czasie należą: odkurzacze Gemma, Alfa II, Zelmer 04, podręczne roboty kuchenne. Komercjalizacja zakładu nastąpiła w 2001 roku, gdy przedsiębiorstwo państwowe przekształciło się w spółkę akcyjną. Firma dzięki udanej prywatyzacji zadebiutowała w 2005 roku na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Natomiast w 2015 koncern BSH został akcjonariuszem większościowym i dzięki temu w fabryce w Rogoźnicy ruszyła produkcja odkurzaczy pod markami Bosch i Siemens. Od 2020 roku nazwa Zelmer funkcjonuje już tylko jako marka należąca do hiszpańskiej firmy B&B Trends.

RpFBJm1y3C6E0

Ilustracja przedstawia mikser ręczny marki Zelmer. Jest on białego koloru, na zdjęciu widnieją wszystkie końcówki z zestawu (4 pary).

Lotte Wedel (dawniej E. Wedel) – kapitał zakładowy 745 400 600 zł

Przedsiębiorstwo wytwarzające wyroby czekoladowe i cukiernicze założono w 1851 roku. Specjalizowano się w produkcji czekoladek, cukierków, sezamków czy herbatników. Po II wojnie światowej zakład znacjonalizowano i nadano nazwę „22 Lipca”. W okresie PRL‑u firma składała się z czterech fabryk. Mimo że firma miała nową nazwę, rozpoznawalne logo z napisem „Wedel” pojawiało się nadal na produktach firmy. Pod koniec 1991 roku firmę przejął koncern PepsiCo w ramach prywatyzacji, wprowadzono przedsiębiorstwo na giełdę pod pierwotną nazwą „E. Wedel”. Następnie w roku 1999 sprzedano markę koncernowi Cadbury. W styczniu 2010 spółka Cadbury Wedel została kupiona przez koncern spożywczy Kraft Foods, po czym trafiła do japońsko‑koreańskiego koncernu Lotte Group.

R19kVuHBD2dkT

Ilustracja przedstawia I sekretarza KC PZPR Edward Gierek podczas wizyty w zakładach Wedla, w 1972 r. Mężczyzna w białym fartuchu ściska rękę kobiety w czepku. Druga kobieta dekoruje ciasto lukrem, inny mężczyzna podaje pierwszemu mikrofon. Na stole ułożone są gotowe do dekoracji ciasta, czekoladki.

Ursus (do 2012 POL‑MOT Warfama) – kapitał zakładowy 232 577 400 zł

W 1946 roku w Dobrym Mieście powstało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych Agromet‑Warfama. Firma specjalizowała się w produkcji maszyn rolniczych, ciągników, autobusów, trolejbusów i przyczep. Prywatyzacja nastąpiła w roku 1996, a w roku 1997 utworzono spółkę z o.o. z siedzibą w Dobrym Mieście o nazwie POL‑MOT Warfama. W 2011 POL‑MOT Warfama nabyła od Bumar sp. z o.o. udziały w spółce Ursus sp. z o.o. oraz znaki towarowe Ursus. W 2013 spółka przeniosła siedzibę z Dobrego Miasta do Lublina.

R3XWBzkntEL3r

Ilustracja przedstawia ciągnik rolniczy marki Ursus. Ma on czerwony przód, duże czarne koła oraz przeszkloną górę.

RWPG

25 stycznia 1949 roku w Moskwie utworzono Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W jej skład obok Związku Sowieckiego weszły Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia i Węgry. W kwietniu 1949 roku wstąpiła do niej Albania, a w 1950 roku NRD. Organizacja ta miała za zadanie koordynować i wspierać procesy integracji gospodarczej krajów bloku wschodniego. Polska była producentem np. lekkich śmigłowców dla krajów RWPG.

Struktura handlu zagranicznego Polski po 1989 roku

Trzy znaczące wydarzenia miały duży wpływ na rozwój polityki zagranicznej Polski, w tym na rozwój importu i eksportu oraz zmianę kierunków handlowych. Pierwszym z nich był przełom 1989 roku. W tym czasie Polska znajdowała się w głębokiej zapaści gospodarczej. Kryzys spowodował fale strajków. Obrady Okrągłego Stołu, przy którym zasiadła władza PRL‑owska i opozycja, skupiały się głównie na odzyskaniu suwerenności i postanowieniach dotyczących gospodarki. Postanowienia Okrągłego Stołu to:

• ustalono, że 65% mandatów w Sejmie przypadnie przedstawicielom PZPR, ZSL, SD oraz koncesjonowanych chrześcijańskich stronnictw prorządowych, natomiast o pozostałe 35% będą się mogli ubiegać wyłącznie kandydaci bezpartyjni,

• dostęp opozycji do mediów,

• utworzenie urzędu prezydenta i głębokie reformy (plan Balcerowicza), które w tym aspekcie zakładały:

  • zrównoważenie budżetu, co ustabilizowałoby sytuację ekonomiczną w Polsce,

  • prywatyzacjęprywatyzacjaprywatyzację,

  • usprawnienie polityki monetarnej,

  • walkę z inflacją.

W 1992 roku w Krakowie podpisano Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA), którego sygnatariuszami były trzy państwa: Czechosłowacja, Polska i Węgry. Do podpisania tego porozumienia skłaniał drastyczny spadek wymiany handlowej między krajami Europy Środkowej po transformacji politycznej przełomu lat 1989/1990. Głównym celem porozumienia było zniesienie ceł między państwami. Państwa należące do CEFTA, po przystąpieniu do Unii Europejskiej, przestawały być stronami układu.

Kolejnym ważnym krokiem było przystąpienie do Unii Europejskiej, co nastąpiło 1 maja 2004 roku. Polska w 2007 roku przystąpiła do układu z Schengen, umożliwiającego swobodę przepływu osób wewnątrz tzw. strefy Schengen (22 państwa UE oraz Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein).

Ujednolicenie przepisów celnych natomiast wpłynęło na łatwiejszy przepływ towarów przez granicę, poprawiło logistykę i spowodowało wzrost wskaźników obrotów.

1. Otwarcie granic dało znaczący bodziec do rozkwitu kontaktów międzynarodowych, dostęp do innowacyjnych technologii.

2. Wiele potężnych koncernów zainwestowało w budowę w Polsce zakładów produkcyjnych. Dzięki temu jesteśmy w czołówce eksporterów sprzętu elektromaszynowego, środków transportu. W branży hutniczej naszym sztandarowym produktem jest miedź.

3. Zmieniły się kierunki handlu zagranicznego, z dotychczasowego modelu wschodniego otworzyliśmy się na rynki zachodnie takie jak Niemcy, Francja i Włochy.

Polskie produkty i usługi eksportowe charakteryzują się przede wszystkim bardzo korzystną relacją ceny do jakości świadczonych usług bądź oferowanych produktów. Połączenie tych cech z niezwykłą przedsiębiorczością polskich firm i ich właścicieli sprawia, że w przeszłości zamknięta i centralnie sterowana gospodarka przeżywa rozkwit przypominający głęboki oddech po długim okresie niemożności zaczerpnięcia świeżego powietrza. Skutkuje to umiędzynaradawianiem się polskiej gospodarki, rozpowszechnianiem polskich rozwiązań na rynkach światowych i zacieśnianiem relacji z prężnymi zagranicznymi partnerami biznesowymi.
Indeks dolny Źródło: internacjonalizacja.pl Indeks dolny koniec_{Źródło: internacjonalizacja.pl}

Najwięksi polscy eksporterzy w 2019 r.

• Polski Koncern Naftowy Orlen SA, Płock, koncern paliwowo‑energetyczny, przykładowe eskportowane surowce: oleje napędowe, benzyna, ciężki olej opałowy, paliwo lotnicze, LPG, przychody z eksportu: 36 687 000 tys. zł;

• Volkswagen Poznań sp. z o.o., Poznań, branża motoryzacyjna, przykładowe eksportowane produkty: samochody marki Volkswagen (Caddy, Crafter, Transporter), przychody z eksportu: 17 540 070 tys. zł;

• KGHM Polska Miedź SA GK, Lubin, branża surowcowa, przykładowe eksportowane produkty: miedź, srebro, przychody z eksportu: 17 042 250 tys. zł;

• FCA Poland SA, Bielsko‑Biała, branża motoryzacyjna, przykładowe eksportowane produkty: samochody marki Fiat, przychody z eksportu: 10 851 862 tys. zł;

• Grupa Can‑Pack SA, Kraków, przedsiębiorstwo produkujące opakowania metalowe dla przemysłu spożywczego i chemicznego, przykładowe eksportowane produkty: puszki napojowe, zamknięcia do butelek, przychody z eksportu: 8 493 687 tys. zł;

• LG Electronics Mława sp. z o.o., Mława, branża elektroniczna, przykładowe eksportowane produkty: wysokiej jakości odbiorniki telewizyjne, przychody z eksportu: 6 294 004 tys. zł;

• PGNiG SA GK, Warszawa, branża surowca, przykładowe eksportowane produkty: gaz ziemny, ropa naftowa, przychody z eksportu: 6 112 000 tys. zł;

• Grupa Azoty SA GK, Tarnów, branża chemiczna, przykładowe eksportowane produkty: nawozy mineralne, nawozy wieloskładnikowe, przychody z eksportu: 5 659 291 tys. zł;

• Volkswagen Motor Polska sp. z o.o., Polkowice, branża motoryzacyjna, przykładowe eksportowane produkty: silniki samochodowe, przychody z eksportu: 5 491 764 tys. zł;

• Grupa Lotos SA GK, Gdańsk, branża surowcowa, przykładowe eksportowane produkty: ropa naftowa, przychody z eksportu: 5 367 781 tys. zł.

Struktura polskiego importu według krajów w 2019 r.

Struktura polskiego eksportu według krajów w 2019 r.

R1ZRbLZR8DpG3

Tabela przedstawia wartość eksportu Polski w latach 2014‑2017 (tys. PLN). 1. Czechy: wartość eksportu towarów: 2014 – 49 834 098, 6; 2015 – 52 800 995,6: 2016 – 56 819 929,2; 2017 – 60 652 959,0; wartość usług doradczych: 2014 – 5 737 748,5; 2015 – 6 544 952,4; 2016 – 6 801 254,3; 2017 – 7 400 083,7. 2. Niemcy: wartość eksportu towarów: 2014 – 203 544 299,1; 2015 – 220 024 259,8; 2016 – 242 585 938,9; 2017 – 268 380 685,0; wartość usług doradczych: 2014- 40 016 054,5; 2015 – 45 733 539,5; 2016 – 50 890 841,0; 2017 – 56 909 962,9. 3. Francja: wartość eksportu towarów: 2014 – 41 595 136,9; 2015 – 44 215 822,4; 2016 – 49 691 258,6; 2017 – 53 095 766,7; wartość usług doradczych: 2014 – 7 346 273,7; 2015 – 8 432 765,9; 2016 – 8 782 267,0; 2017 – 9 937 664,7. 4. Wielka Brytania: wartość eksportu towarów: 2014 – 50 608 766,6; 2015 – 53 436 889,4; 2016 – 56 818 720,5; 2017 – 59 348 277,9; wartość usług doradczych: 2014 – 11 884 162,8; 2015 – 14 020 184,4; 2016 – 16 140 199,3; 2017 – 18 750 360,5. 5. Włochy: wartość eksportu towarów: 2014 – 36 303 326,3; 2015 – 38 300 194,5; 2016 – 43 225 390,6; 2017 – 43 840 263,6; wartość usług doradczych: 2014 - 3 452 405,2; 2015 – 4 094 945,0; 2016 – 4 594 485,3; 2017 – 5 086 061,7.

Dotacje unijne zasiliły wiele inwestycji, co spowodowało zwiększenie produkcji, a co za tym idzie dało większe możliwości eksportowe. Dzięki zwiększonej liczbie nowych miejsc pracy zmniejszyło się bezrobocie i wzmógł się popyt na towary dotąd niedostępne, co korzystnie wpłynęło na rozwój importu.

R1STy2rVaVcVx

Tabela przedstawia wartość importu Polski w latach 2014-2017 (tys. PLN). 1. Chiny: wartość importu towarów według kraju pochodzenia: 2014 – 85 748 368,0; 2015 – 94 235 245,9; 2016 – 103 676 743,9; 2017 – 112 683 543,6; wartość importu towarów według krajów wysyłki: 2014 – 50 733 395,2; 2015 – 56 465 117,0; 2016 – 62 279 653,1; 2017 – 69 644 167,9. wartość usług nabytych: 2014 – 1 093 455,5; 2015 – 1 299 420,6; 2016 – 1 737 438,0; 2017 – 2 183 374,1. 2. Niemcy: wartość importu towarów według kraju pochodzenia: 2014 – 169 612 138,6; 2015 – 183 201 468,3; 2016 – 203 580 504,1; 2017 – 218 943 051,6. wartość importu towarów według krajów wysyłki: 2014 – 205 200 454,6; 2015 0 221 441 871,3; 2016 – 245 577 478,9; 2017 – 276 683 429,5. wartość usług nabytych: 2014 – 26 811 194,9; 2015 – 29 547 563,5; 2016 – 31 496 966,7; 2017 – 33 966 595,8. 3. Francja: wartość importu towarów według kraju pochodzenia: 2014 – 27 792 839,4; 2015 – 31 273 681,7; 2016 – 34 159 486,5; 2017 – 35 615 573,7; wartość importu towarów według krajów wysyłki: 2014 – 30 705 522,6; 2015 – 33 579 113,3; 2016 – 36 523 073,3; 2017 – 38 538 693,3; wartość usług nabytych: 2014 - 7 292 753,1; 2015 – 7 735 815,7; 2016 – 8 137 497,5; 2017 – 8 740 916,7. 4. Włochy: wartość importu towarów według kraju pochodzenia: 2014 – 39 906 117,8; 2015 – 43 722 072,8; 2016 – 46 868 005,1; 2017 – 49 848 762,6; wartość importu towarów według krajów wysyłki: 2014 – 39 112 129,7; 2015 – 43 197 472,5; 2016 – 47 451 125,5; 2017 – 50 026 941,2; wartość usług nabytych: 2014 – 5 559 291,8; 2015 – 5 696 464,7; 2016 – 5 683 736,8; 2017 – 6 313 453,0. 5. Rosja: wartość importu towarów według kraju pochodzenia : 2014 – 53 735 263,3; 2015 – 45 337 869,6; 2016 – 55 934 479,2; 2017 – 68 290 643,8. wartość importu towarów według krajów wysyłki: 2014 – 55 140 487,6; 2015 – 46 210 972,7; 2016 – 56 615 505,1; 2017 – 72 439 158,8. wartość usług nabytych: 2014 – 1 771 312,7; 2015 – 1 487 354,2; 2016 – 1 674 787,1; 2017 – 1 855 216,8.

Słownik