RUSrS1vvaerHS1

Ilustracja przedstawia stronę tytułową francuskojęzycznej książki. U góry umieszczony jest rysunek prezentujący dwie postaci. Są to dwaj młodzi mężczyźni siedzący naprzeciw siebie. Mężczyzna siedzący po prawej stronie trzyma lirę. Umieszczono na niej napis L'art poétique.

Komedia należała do podstawowych gatunków literackich polskiego oświecenia, dlatego jej założeniom teoretycznym poświęcano wiele uwagi. Zwykle odwoływano się w nich do doktryny francuskiego klasycyzmuklasycyzmklasycyzmu literackiego, sformułowanej przez Nicolas'a Boileau‑Despréaux. W swoich tekstach autor ten odwoływał się do Poetyki Arystotelesa oraz Sztuki poetyckiej Horacego, udzielając wskazówek współczesnym sobie dramatopisarzom. Komedia klasycystyczna w myśl zasad sformułowanych przez Boileau‑Despréaux miała charakteryzować się przestrzeganiem zasady trzech jedności oraz dynamiczną, ale niezbyt skomplikowaną intrygą. Sztuka powinna sprawiać przyjemność zarówno twórcy, jak i odbiorcy, a jednocześnie nieść umoralniające przesłanie. Autor powinien zadbać o prawdopodobieństwo akcji budowanej na zasadzie przyczynowo‑skutkowej. Bohaterami komedii mieli być zwykli ludzie - w polskiej praktyce najczęściej przedstawiciele szlachty.

Twórcy polskich komedii wzorowali się również na tekstach dramatycznych Philippe’a Destouches’a, zaliczanego do grupy postmolierystów. Osią akcji komedii miał być konflikt obyczajowy, a bohaterowie reprezentowali skonwencjonalizowany typ charakteru.

Adam Kazimierz CzartoryskiAdam Kazimierz CzartoryskiAdam Kazimierz Czartoryski zalecał dodatkowo:

W Polsce szczególny nacisk kładziono na aktualność komedii, która miała przedstawiać społeczną i obyczajową rzeczywistość bliską jej widzom. Wiązał się z tym postulat narodowego charakteru komedii mającej ukazywać uniwersalność natury ludzkiej w realiach polskich. Dlatego też, zgodnie z zasadą sformułowaną przez Czartoryskiego, adaptowano utwory komediopisarzy francuskich, zachowując w ogólnym zarysie intrygę, ale dostosowując do warunków polskich realia oraz kreacje postaci. Czartoryski wyjaśniał:

Do najważniejszych polskich twórców komedii klasycystycznej należy zaliczyć:  Ignacego Krasickiego (Mędrzec, Łgarz, Statysta), Stanisława Trembeckiego (Syn marnotrawny wg Woltera), Franciszka Zabłockiego (Fircyk w zalotach), Franciszka Bohomolca (Paryżanin polski).

RD1qVDVbH2nsW

Ilustracja przedstawia scenę teatralną. Na drewnianej podłodze stoi grupa aktorów ubranych w kostiumy teatralne. W tle stoi makieta miasta. O balustradę balkonu ukazanego po prawej stronie opiera się młody mężczyzna.

W komediowych oświeceniowych pojawiały się określone, konwencjonalne typy charakterów charakterów: skąpiec, łgarz, obłudnik. Twórcy oświeceniowego wzorca komedii posługiwali się egzemplifikacjąegzemplifikacjaegzemplifikacją, czerpiąc z katalogu wad ludzkich.

RGBcORQQMVQWW

Ilustracja przedstawia wnętrze teatru. Na pierwszym planie, pośrodku ukazani są stojący widzowie. Po bokach piętrzą się ozdobne balkony wypełnione publicznością. Tworzą sześć kondygnacji. Na drewnianej podłodze sceny stoi jeden aktor. Postać trzyma w dłoni miecz. Kieruje go ku niewidzialnemu wrogowi. W tle wisi plansza prezentująca most łączący brzegi wąwozu. Stoją na nim uzbrojeni mężczyźni.

Wykładnikiem cnót i przywar świata przedstawionego w komedii klasycystycznej był ten sam system wartości, jaki stanowił zaplecze intelektualne zasadniczej części oświeceniowej twórczości, zwłaszcza publicystyki i satyry. Tak jak i inne typy literatury dydaktycznej, obowiązywał komedię zakaz satyry imiennej - miała wyśmiewać występki, a nie osoby. Wykluczone były wszelkie ataki na wartości powszechnie uznane. Jak zauważa Teresa Kostkiewiczowa:

Komizm uznawany był za esencjalny składnik komedii oraz niezbędny środek dydaktyczny. Powszechne było przekonanie, że śmieszność w komedii nie powinna opierać się jedynie na komizmie słownym, pojedynczych chwytach oraz sytuacjach, lecz wynikać z samej akcji, z charakteru i namiętności działających osób. Jak twierdzi Mieczysław Klimowicz:

Praktyka teatralna oraz oddziaływanie na komedię innych gatunków, takich jak dramadramadrama czy operaoperaopera, doprowadziły do bogacenia się i różnicowania komedii. Po okresie dominacji utworów, których podstawowe zadanie polegało na krytyce sarmatyzmu, powstawały w Polsce komedie w większym stopniu nastawione na rozbawienie odbiorców, które równocześnie nie rezygnowały z dydaktyzmu. Po utracie przez Rzeczpospolitą niepodległości komedia klasycystyczna służyła przede wszystkim budowaniu w świadomości widzów obrazu narodowych wartości, kojarzonego z mitem szlacheckim oraz ludowością. Ukształtował się wzorzec stanowiący podstawę dalszych przemian tego gatunku.

O autorze

RfCNNGZSifNJT1

Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę. Postać ukazuje lewy profil. Twarz mężczyzny jest okrągła, pulchna, czoło wysokie, pomarszczone. Mężczyzna łysieje, ma ciemne brwi i głęboko osadzone oczy. Patrzy na nas. Jego nos jest spiczasty, policzki zarumienione, kości policzkowe wystające, a usta wąskie. Mężczyzna jest ubrany w koszulę i surdut. Na szyi ma zawiązany fontaź. Dłonie opiera o drewnianą laskę, którą trzyma przed sobą.

Julian Ursyn Niemcewicz [1758‑1841] pochodził z zamożnej i ustosunkowanej rodziny ziemiańskiej. Ukończył Szkołę Rycerską w Warszawie, którą opuścił jako porucznik. Został jednym z adiutantów komendanta Szkoły, księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Wybrany na posła inflanckiego na Sejm Czteroletni, brał w nim czynny udział, popierając stronnictwo patriotyczne. Uczestniczył także w potajemnych naradach nad projektem Konstytucji 3 maja. Po zwycięstwie Targowicy Niemcewicz wyjechał za granicę, gdzie uczestniczył w przygotowaniach do insurekcji. Po klęsce powstania listopadowego Niemcewicz wyemigrował do Paryża. Mimo podeszłego wieku uczestniczył w życiu politycznym i kulturalnym Wielkiej Emigracji. Był współzałożycielem Biblioteki Polskiej w Paryżu. W bogatej twórczości literackiej Juliana Ursyna Niemcewicza szczególną rolę odegrały Powrót posła oraz napisane u progu XIX wieku Śpiewy historyczne, kształtujące świadomość narodową i historyczną, budzące szacunek dla przeszłości i wolnościowych idei zniewolonego narodu.

Słownik