Okres zarodkowy rozpoczyna się po zapłodnieniu, kiedy diploidalna zygota ulega wielokrotnym podziałom mitotycznym. Proces ten nazywamy bruzdkowaniem. Między 3 a 4 dniem mamy do czynienia z morulą – jest to zaawansowane stadium bruzdkowania całkowitego (od 12 do 16 blastomerówblastomerblastomerów), przypominające wyglądem owoc morwy. W 6 lub 7 dniu po zapłodnieniu dochodzi do zagnieżdżenia (implantacji) jaja płodowego w jamie macicy.

Po bruzdkowaniu rozpoczyna się gastrulacjagastrulacjagastrulacja, czyli proces wykształcenia się trzech listków zarodkowych, z których powstają wszystkie tkanki i narządy rozwijającego się zarodka. Są to:

• ektoderma – zewnętrzna warstwa zarodka, dająca początek układowi nerwowemu, strukturom ucha wewnętrznego, nabłonkowi zmysłowemu i nabłonkowi początkowego i końcowego odcinka jelita, soczewce oka, naskórkowi i jego wytworom, części gruczołowej przysadki mózgowej, rdzeniowi nadnerczy, komórkom rozrodczym, a także szkliwu zębów;

• endoderma – wewnętrzna warstwa zarodka, która daje początek nabłonkowi i gruczołom przewodu pokarmowego, tarczycy, przytarczycom, nabłonkowi dróg oddechowych, trąbce słuchowej, a także nabłonkowi pęcherza moczowego i cewki moczowej;

• mezoderma – środkowa warstwa zarodka, dająca początek układowi mięśniowemu i szkieletowemu, skórze właściwej, tkance podskórnej, łącznej i chrzęstnej, korze nadnerczy, układowi krwionośnemu i limfatycznemu, a także układowi wydalniczemu i rozrodczemu.

Po wyodrębnieniu się trzech listków zarodkowych różnicują się one w procesie histogenezyhistogenezahistogenezy w poszczególne tkanki organizmu, które następnie tworzą narządy w procesie organogenezyorganogenezaorganogenezy.

Po gastrulacji następuje neurulacjaneurulacjaneurulacja, czyli proces tworzenia cewy nerwowej. Rozpoczyna się on od wydzielenia z części ektodermy grupy komórek (tzw. płytki nerwowej), które następnie zmieniają swój kształt i układ, aż utworzą parę fałdów nerwowych, pomiędzy którymi powstaje rynienka nerwowa. Z czasem, fałdy te zamykają rynienkę, tworząc cewę nerwową, która jest zawiązkiem układu nerwowego.

Okres zarodkowy trwa do 8 tygodnia życia wewnątrzmacicznego.

RdeIlhcSSlpyG1

Zdjęcie przedstawia dziesięciotygodniowy ludzki płód otoczony owodnią. Ma widoczny tułów, kończyny, głowę, czarne gałki oczne i półprzezroczyste ciało.

Okres płodowy rozpoczyna się wraz z nadejściem 9 tygodnia życia wewnątrzmacicznego i trwa do końca ciąży. Na początku tego okresu płód ma około 33 mm długości. W okresie płodowym dochodzi do dojrzewania i rozwoju narządów powstałych podczas organogenezy w okresie zarodkowym.

Pierwszym narządem podejmującym funkcję w organizmie zarodka jest serce. Zaczyna się ono kurczyć już w 22 dniu życia wewnątrzmacicznego. Między 4 a 7 tygodniem powstają przegrody serca, dzięki czemu serce przyjmuje strukturę czterojamową. W 18 dniu rozwoju powstają w pęcherzyku żółtkowympęcherzyk żółtkowypęcherzyku żółtkowym specjalne wyspy krwiotwórcze, produkujące komórki krwi. Szpik kostny przejmuje funkcje krwiotwórcze dopiero w 7 miesiącu ciąży.

Układ oddechowy zaczyna się rozwijać w 4 tygodniu życia wewnątrzmacicznego. Począwszy od 5 tygodnia trwa rozwój oskrzeli i płuc. W 25 tygodniu płuca płodu zbudowane są z woreczków pęcherzykowych. Dopiero około 27 tygodnia pojawia się surfaktantsurfaktantsurfaktant, który umożliwia rodzącemu się dziecku podjęcie oddychania – surfaktant zapobiega bowiem zapadaniu się pęcherzyków płucnych. Przed urodzeniem płuca płodu wypełnione są płynem, a do rozprężenia pęcherzyków płucnych dochodzi dopiero po urodzeniu.

Układ pokarmowy zaczyna się formować w 3 tygodniu życia wewnątrzmacicznego. W 4 tygodniu obserwujemy początek rozwoju przełyku, żołądka, dwunastnicy, wątroby i trzustki. Od 12 tygodnia wątroba zaczyna wytwarzać żółć. W 3 miesiącu powstają wyspy Langerhansa, a w 5 miesiącu trzustka podejmuje funkcje wydzielnicze. Glukagon i insulina są produkowane od 20 tygodnia ciąży.

Układ moczowo‑płciowy powstaje przede wszystkim z mezodermy. Pod koniec 5 tygodnia ma miejsce wykształcenie się nerki ostatecznej, która zbudowana jest z nefronównefronnefronów. Od 14 tygodnia ma miejsce produkcja moczu. Mocz wydalany jest do jamy owodni. Płód połyka go i ponownie wydala przez nerki.

W drugim miesiącu życia płodowego formują się zawiązki narządów płciowych. Na przełomie drugiego i trzeciego miesiąca zaczynają one różnicować się w narządy płciowe męskie lub żeńskie. Proces ten kończy się pod koniec 7 miesiąca życia wewnątrzmacicznego.

W 5 tygodniu życia wewnątrzmacicznego powstaje pięć wtórnych pęcherzyków mózgowych (śródmózgowie, kresomózgowie, międzymózgowie, tyłomózgowie oraz rdzeniomózgowie). W 7 tygodniu wykształca się pień mózgu z ważnymi ośrodkami, takimi jak ośrodek ssania i połykania. W 14 tygodniu w mózgu płodu wyróżniamy już płaty kory mózgowej: czołowy, skroniowy, ciemieniowy i potyliczny. W 16 tygodniu zachodzi proces mielinizacji włókien nerwowych. Gałki oczne zaczynają się rozwijać około 22 dnia życia wewnątrzmacicznego, zaś w 16 tygodniu płód może już nimi poruszać. Między 24 a 26 tygodniem płód zaczyna odbierać bodźce słuchowe, a w 28 tygodniu otwiera oczy.

R1QJMKP2YmO8g1

Zdjęcie przedstawia twarz dziecka w 29 tygodniu ciąży w widoku 3D. Rysy twarzy są niewyraźne, obraz jest w odcieniach pomarańczowego.

Twarz zaczyna się formować około 4 tygodnia życia zarodka. W 8 tygodniu dochodzi do pełnego wykształcenia twarzoczaszki – zaczyna ona powoli przypominać twarz noworodka.

W 12 tygodniu przysadka mózgowa jest już zdolna do syntezy wszystkich swoich hormonów. Z kolei tarczyca zaczyna funkcjonować w 3 miesiącu życia płodowego. Początek rozwoju przytarczyc przypada na 4 tydzień życia. Gruczoły te podejmują funkcję w drugiej połowie ciąży.

Słownik