Przeczytaj
Neuroprzekaźnik, a modulator synaptyczny
Neuroprzekaźnik (neurotransmiter) to cząsteczka chemiczna, dzięki której możliwe jest przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi, ale i do komórek mięśniowych czy komórek należących do gruczołów wydzielania wewnętrznego. W komórkach nerwowych neuroprzekaźniki gromadzone są w specyficznych tworach, określanych jako pęcherzyki synaptyczne. W tym samym miejscu zbierają się też wytwarzane przez te same komórki inne substancje chemiczne, nazywane modulatorami przekaźnictwa synaptycznegomodulatorami przekaźnictwa synaptycznego lub inaczej neuromodulatorami. Uwolnione do do szczeliny synaptycznej, wzmacniają lub hamują (modulują) działanie neuroprzekaźników wydzielanych przez ten sam neuron.
Modulatory przekaźnictwa synaptycznego to fizjologicznie czynne związki chemiczne uwalniane z elementu presynaptycznegoelementu presynaptycznego wraz z neuroprzekaźnikiem. Większość z nich to duże cząsteczki peptydowepeptydowe (neuropeptydy). Występują w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, choć największa ich produkcja odbywa się w podwzgórzupodwzgórzu.
Zadaniem neuromodulatorów jest nasilanie lub ograniczanie działania neuroprzekaźników, zwykle przez zamykanie lub otwieranie kanałów jonowych zlokalizowanych w błonach pre- lub postsynaptycznychpostsynaptycznych. Do cząsteczek uznawanych za modulatory synaptyczne zalicza się m.in.: enkefalinyenkefaliny, substancję Psubstancję P, czynnik wzrostu nerwów i tlenek azotu.
Niektóre neuropeptydy pełnią także funkcje troficznetroficzne – np. pobudzając wzrost rozwijających się neuroblastówneuroblastów (komórek macierzystych dla neuronów i komórek glejowych). Istnieją również neuromodulatory, które poza synapsami są wydzielane w innych częściach organizmu, pełniąc funkcje niezwiązane z modulacją synaptyczną. Do tej grupy cząsteczek należą hormony: oksytocyna, wazopresyna (hormon antydiuretyczny) i somatostatyna.
Egzogenne modulatory synaptyczne
Oprócz endogennych (syntetyzowanych w organizmie) neuromodulatorów funkcję modulacyjną w synapsach mogą pełnić również niektóre egzogenne (pochodzące z zewnątrz) toksyny, m.in. toksyna tężcowa lub jad kiełbasiany (toksyna botulinowatoksyna botulinowa). Obecność jadu kiełbasianego w organizmie powoduje porażenie wiotkie mięśni szkieletowych. Toksyna ta blokuje uwalnianie acetylocholiny w elemencie presynaptycznym synapsy nerwowo‑mięśniowej, w wyniku czego dane grupy mięśni szkieletowych nie mogą się kurczyć. W niektórych przypadkach stosuje się miejscowo niewielkie stężenia toksyny botulinowej (botoksu), aby zmniejszyć nadmierne napięcie mięśniowe lub w celach kosmetycznych.
Słownik
zjawisko przylegania do siebie powierzchni dwóch różnych ciał w wyniku przyciągania między ich cząsteczkami, np. między cząsteczkami wody w naczyniach tkanki przewodzącej
jeden z trzech elementów synapsy; błona komórkowa neuronu odbierającego impuls nerwowy lub błona komórki efektorowej, do której docierają cząsteczki sygnałowe – neuroprzekaźniki
część synapsy; błona komórkowa neuronu przekazującego impuls nerwowy – błona kolbkowatego zakończenia aksonu, przez którą, w drodze egzocytozy, neuroprzekaźniki uwalniane są do szczeliny synaptycznej
peptydy opioidowe występujące w ośrodkowym układzie nerwowym, tłumiące czucie bólu
modyfikuje procesy biosyntezy białek
cząsteczka wydzielana wraz z neuroprzekaźnikiem do szczeliny synaptycznej. Pobudza lub hamuje daną synapsę
komórki macierzyste dla neuronów i komórek glejowych
cząsteczka wydzielana przez neuron do szczeliny synaptycznej; łączy się ze swoistymi receptorami w błonie postsynaptycznej innej komórki, pobudzając lub hamując jej aktywność
organiczny związek chemiczny, powstaje przez połączenie wiązaniami peptydowymi dwóch lub więcej aminokwasów
struktura międzymózgowia kontrolująca liczne funkcje ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego; miejsce syntezy wielu hormonów i modulatorów synaptycznych
peptyd zbudowany z 11. aminokwasów; jeden z neuroprzekaźników zaliczanych do neurokinin, działa w obrębie dróg czuciowych ssaków
toksyna produkowana przez beztlenowe bakterie Clostridium botulinum