Przeczytaj
Czytelnik książki Madame Antoniego Libery nie wie, jak nazywa się główny bohater, a zarazem narrator powieści. Jednak już z pierwszego zdania dowiaduje się, że ten uczeń maturalnej klasy renomowanego warszawskiego liceum uważa, że urodził się ,,niewczas”:
MadamePrzez wiele lat nie opuszczało mnie wrażenie, że urodziłem się za późno. Ciekawe czasy, niezwykłe wydarzenia, fenomenalne jednostki - wszystko to, w moim odczuciu, należało do przeszłości i raz na zawsze się skończyło.
Źródło: Antoni Libera, Madame, Kraków 2008, s. 7.
Bohater żyje w realiach komunistycznej Polski, jednak pochodzi z inteligenckiej rodziny, która ustrojowi politycznemu się sprzeciwia. W domu słucha się Wolnej Europy, a przyjaciel rodziców, Konstanty Monteń wyjaśnia zakłamywane przez podręczniki szkolne wątki historii. Rodzice kształtują jego zainteresowania według tradycyjnych wzorów. Uczęszcza na dodatkowe lekcje francuskiego, uczy się gry na fortepianie, czyta ambitne lektury. Taki rodzaj edukacji powoduje krytycyzm bohatera wobec otaczającego świata, który nie odpowiada jego wyobrażeniom.
Bohater Libery to młodzieniec inteligentny, oczytany, nad wyraz rozwinięty intelektualnie. Liczne talenty, a także znajomość kilku języków obcych czynią z niego wyrafinowanego uczestnika kultury wysokiejkultury wysokiej, któremu przyszło funkcjonować w surowych realiach Polski Ludowej.
Nie mogąc sobie poradzić z ogólnym poczuciem bezsensu istnienia, młodzieńczą neuroząneurozą i wybujałym ego, bohater zaczyna szukać panaceum mającego przynieść choćby chwilowe ukojenie. Zauroczenie wyniosłą nauczycielką można uznać za początek jego metamorfozy. Śledztwo, które prowadzi, ma tylko pozornie na celu odkrycie tajemnic Madame. Uczucie, którym ją darzy, to znacznie więcej niż czysto seksualna fascynacja starszą od siebie kobietą. Dosłowna, a jednocześnie metaforyczna droga, którą przebywa bohater, aby dotrzeć do sedna skomplikowanej historii nauczycielki, wypełniona jest raczej wysublimowanymi podnietami intelektualnymi niż pożądaniem. Ostatecznie staje się bowiem podróżą w głąb własnego jestestwa, mającą przynieść odpowiedź na pytanie: ,,kim jestem?”.
Madame Antoniego Libery to także opowieść o tym, jaki wpływ na młodość głównego bohatera i dokonywane przez niego wybory ma świat oraz moment historyczny. Tomasz Burek stwierdza:
Grzech straconej młodościBohater opowiada ze swadą, szeroko i wyczerpująco, co z jego młodością zrobił świat. Jak ją spustoszyła komuna. Jakie szkody wyrządził opresyjny system polityczny. Ile wędzideł narzuciła rodzima kultura, uwikłana od pokoleń w kłótnie realizmu i mitologii, w nużącą dialektykę klęski i rekompensaty.
Skupiając się na tym, czym świat zawinił wobec jego młodości, na warunkach historycznych i kontekstach polityczno‑wspólnotowych, na zewnętrzu, narrator‑detektyw nie jest w stanie wyśledzić w sobie samym, to znaczy w egzystencji podmiotu, śladów winy za młodość straconą. Nie jest w stanie wyznać grzechu, bo jakby do grzechu w tym względzie się nie poczuwa, metafizyka grzechu znajduje się poza granicami jego pozytywistycznej umysłowości, mówiąc umownie.
Źródło: Tomasz Burek, Grzech straconej młodości, „Więź” 2009, nr 7, s. 17.
Zdaniem Przemysława Czaplińskiego ta zręcznie opowiedziana historia melancholika owładniętego miłością do chimerycznej nauczycielki jest bezpośrednim nawiązaniem do nurtu nostalgicznego polskiej prozy, narracyjną prezentacją sposobów wychodzenia z młodzieńczej nostalgii
(Przemysław Czapliński, Kalendarium życia literackiego 1976‑2000, Warszawa 2003, s. 511.), jak miało to miejsce np. w Kronice wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego.
Słownik
nerwica
kultura elitarna; stanowi podstawę tradycji i dorobku społeczeństw; oryginalna twórczość, która od odbiorcy wymaga odpowiedniego, intelektualnego przygotowania, zalicza się do niej dzieła literackie, malarskie, teatralne, muzyczne, które zostały uznane za wybitne