Ze względu na rodzaj środka transportu, transport lądowy dzielimy na:

• niezmechanizowany (zaprzęgowy, juczny),

• samochodowy,

• kolejowy,

• przesyłowy (rurociągowy, przewodowy i taśmociągowy).

Znaczenie poszczególnych rodzajów transportu można podzielić na:

• integracyjne,

• produkcyjne,

• konsumpcyjne itp.

Transport odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu gospodarki państwa. Spaja on wszystkie działy gospodarki i poprzez przewóz towarów umożliwia sprawne działanie i współpracę tych działów. Współczesny transport zapewnia przewóz towarów, energii, umożliwia transport osób, znacznie ułatwia kooperacje między firmami, wpływa na globalizację, przyspiesza urbanizację oraz daje pracę wielu ludziom.

Transport samochodowy jest współcześnie najbardziej rozpowszechnionym i najważniejszym rodzajem transportu, zwłaszcza jeśli chodzi o przewozy na krótkie odległości osób i towarów (szczególnie tych, które się szybko psują, np. żywności). Obejmuje przewozy samochodami osobowymi, ciężarowymi, autobusami czy trolejbusami. Jego gwałtowny rozwój rozpoczął się w latach 20. XX w. w wyniku rozbudowy sieci dróg i masowej produkcji samochodów.

Efektywność transportu drogowego w głównej mierze uzależniona jest od jakości infrastrukturyinfrastrukturainfrastruktury drogowej. Zaliczamy do niej infrastrukturę liniową (drogi, zwłaszcza szybkiego ruchu – drogi ekspresowe i autostradyautostradaautostrady, a także tunele) i infrastrukturę punktową, w skład której wchodzą m.in. przystanki autobusowe, węzły drogowe i centra logistyczne. Do sprawnego funkcjonowania tego rodzaju transportu potrzebna jest rozbudowana sieć dróg szybkiego ruchu.

R7KuxmdlaFmkm

Ilustracja

Ładowność samochodów ciężarowych, w porównaniu do wagonów kolejowych, jest niewielka, a zużycie paliwa na jednostkę przewożonego ładunku – znacznie większe. Ponadto drogi kołowe, zwłaszcza szybkiego ruchu, są drogie w budowie i utrzymaniu, a wraz z całą infrastrukturą zajmują duże powierzchnie.

Współcześnie w Stanach Zjednoczonych na 1000 mieszkańców przypada ponad 830 samochodów, a w Nowej Zelandii - 860, co stanowi jeden z najwyższych wskaźników na świecie, zaraz po minipaństwach, takich jak Monako i San Marino (ok. 1000 samochodów na 1000 mieszkańców). W światowej czołówce tego zestawienia znajdują się ponadto wysoko rozwinięte kraje Europy, Azji i Oceanii.

Kluczowym czynnikiem jest możliwość realizacji przewozów bezpośrednio z miejsca nadania do miejsca odbioru, są to tzw. przewozy „od drzwi do drzwi”. Pozwala to uniknąć czasochłonnych procesów związanych z przeładunkiem towaru. Do innych czynników, które umożliwiły dominację tej formy transportu, należy zaliczyć:

• elastyczność podróżowania,

• szybkość przewozu,

• główne rynki zaopatrzenia i zbytu umiejscowione wzdłuż istotnych korytarzy drogowych,

• dowóz do innych gałęzi transportu,

• duże nakłady na infrastrukturę drogową, która uznawana jest najczęściej za priorytetową,

• możliwość przewozu różnorodnych towarów (np. z wykorzystaniem chłodni i cystern),

• jest łatwo dostępny dla prywatnych użytkowników,

• stosunkowo duża szybkość przewozu towarów,

• opłacalny na niewielkich odległościach.

W transporcie drogowym największe i najbardziej znane trasy świata to:

• Transamazonika – droga krajowa w Brazylii, która ciągnie się przez tereny Amazonii. Droga ta ma szerokość 8,6 m i długość 4000 km;

• Droga Panamerykańska – to trasa łącząca ze sobą Amerykę Północną i Południową. Łączna długość tej trasy liczona od Prudhoe na Alasce do Ushuaia w Argentynie wynosi ponad 30 tys. km;

• Route 66 – to trasa w Stanach Zjednoczonych, która przebiega przez 8 stanów, jej łączna długość wynosi 2269,2 km. Droga ta silnie odznacza się w kulturze tego państwa, jest jego atrakcją turystyczną;

• Trans‑African Highways – to 9 dróg transkontynentalnych, które łączą stolice kontynentu afrykańskiego oraz skupiają wokół siebie ludność i ośrodki przemysłu większości państw Afryki.

Transport kolejowy służy do przewozu osób i towarów. Jeśli chodzi o przewóz osób, to ten rodzaj transportu ma największe znaczenie na krótkich i średnich dystansach (szczególnie w ruchu podmiejskim) – na długich dystansach pasażerowie wybierają częściej transport lotniczy. Ponadto jest to bardzo ważny rodzaj transportu w przewozie towarów, zwłaszcza masowychtowary masowemasowych (surowce energetyczne: węgiel kamienny i brunatny, ropa, gaz; zboża i kruszywa wykorzystywane w budownictwie: piasek, żwir, gliny), na długich dystansach. Dlatego też odgrywa on bardzo ważną rolę w krajach o rozwiniętym przemyśle wydobywczym i o dużej powierzchni, gdzie istnieje konieczność transportu towarów rolno‑spożywczych. W przemieszczaniu towarów na bliższe odległości większe znaczenie ma transport drogowy.

Początki transportu kolejowego przypadają na rok 1825, kiedy w Anglii między Stockton a Darlington poprowadzono pierwszą na świecie linię kolejową. Kolejnictwo, jako odmiana transportu o dużej ładowności, dość szybko rozprzestrzeniło się w Europie i w Stanach Zjednoczonych, gdzie było wykorzystywane zarówno do przewozu ładunków, jak i osób. Rozwój kolejnictwa na skolonizowanych terytoriach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej przebiegał zdecydowanie wolniej. Wciąż zresztą ogranicza się tam ono do przewozu bogactw naturalnych z obszarów eksploatacji do portów morskich. Najwięcej ładunków przewożą koleje Stanów Zjednoczonych, Rosji i Chin, a pasażerów – koleje Indii oraz Chin. Ograniczeniem w rozwoju pasażerskiego transportu kolejowego są duże odległości między miastami i występowanie obszarów o małej gęstości zaludnienia.

Wraz z rozwojem motoryzacji znaczenie transportu kolejowego w skali lokalnej i regionalnej zmniejszało się. Ludność coraz chętniej wybierała transport samochodowy, zwłaszcza własny samochód. Nierentowne połączenia kolejowe zamykano.

R65FU4Bz7YMoq

Linie kolejowe na świecie w 2019 roku

W ostatnich latach niektóre kraje wysoko rozwinięte zmodernizowały istniejące sieci kolejowe i tabor, wprowadzając szybsze pociągi, zwiększając nośność torów, rozbudowując stacje węzłowe, upowszechniając przewóz w kontenerach oraz przewóz samochodów na odpowiednich platformach. Było to możliwe często dzięki dopłatom z funduszy publicznych. Przykładem takich nowoczesnych pociągów dużych prędkości (powyżej 250 km/h) są:

• TGV (Train à Grande Vitesse) we Francji,

• ICE (Intercity‑Express) w Niemczech,

• AVE (Alta Velocidad Española) w Hiszpanii,

• Shinkansen w Japonii,

• CHR (China Railway High‑Speed) w Chinach,

• KTX (Korea Train Express) w Korei Południowej,

• Euorostar – Francja z Wielką Brytanią (pod kanałem La Manche),

• Pendolino we Włoszech,

• Kolej Transsyberyjska w Rosji.

Dzięki temu w krajach tych znaczenie tego rodzaju transportu w przewozach pasażerskich wzrosło.

Rqtd5Jpaso0gY

Zdjęcie przedstawia nowoczesny pociąg stojący na zadaszonym peronie.

O poziomie rozwoju kolejnictwa świadczy też wskaźnik elektryfikacji kolei. Najwyższe wartości osiąga on w krajach europejskich, np. w Szwajcarii (100%), Luksemburgu (95%), Czarnogórze (90%), Belgii (86%), Holandii (76%), Szwecji (75%). Państwa rozległe terytorialnie, o dużej łącznej długości linii kolejowych, mają z reguły niski wskaźnik elektryfikacji. W ich wypadku dostarczanie energii elektrycznej na odległe, liczące tysiące kilometrów szlaki kolejowe, wiązałoby się z ogromnymi stratami energii w samej sieci.

W dużych aglomeracjach, w których występuje duże natężenie ruchu pasażerskiego, istnieje i rozwija się sieć kolei podziemnych (metro) oraz podmiejskich. Swój renesans przeżywają także tramwaje, choć koszty budowy torowisk są wysokie.

Na popularności zyskuje również kolej magnetyczna, która porusza się bez styku pojazdu z infrastrukturą torową. Technologia ta powstała już w latach 60. ubiegłego wieku. Niestety wysokie koszty związane z wykorzystaniem nadprzewodników, czyli materiałów niezbędnych dla tego rodzaju transportu, utrudniają rozwój tej technologii. Obecnie nad koleją magnetyczną i jej wykorzystaniem pracuje kilkanaście firm na świecie, w tym polska firma Nevomo.

Transport przesyłowy służy do przesyłania dużych ilości jednorodnych ładunków rurociągami, taśmociągami lub przewodami. Rurociągi służą do przesyłania gazu ziemnego, ropy naftowej, a także wody, energii cieplnej, solanek czy nawet mleka. Przewodami wysyła się energię elektryczną, natomiast taśmociągami na krótkie odległości przesyła się np.: węgiel kamienny i brunatny, siarkę czy rudy metali.

Największe znaczenie w transporcie przesyłowym ma transport rurociągowy i przewodami. Rurociągi umożliwiają wysyłanie dużej ilości surowców stosunkowo niskim kosztem, transport przewodami natomiast dostarcza społeczeństwom energii elektrycznej, niestety jest to jedyny możliwy ładunek wysyłany tym typem infrastruktury.

Wady i zalety transportu przesyłowego

W Polsce najważniejszym rurociągiem jest rurociąg „Przyjaźń”, płynie nim ropa naftowa transportowana z Altmiejewska w Rosji do Lipska w Niemczech. W Europie, tak jak na świecie, bardzo ważny jest przebieg rurociągów, mają one bowiem wielkie znaczenie gospodarcze. Niektóre z nich wykorzystywane są do nacisków politycznych (np. omijanie Białorusi, Ukrainy i Polski przez nowe rurociągi budowane z Rosji do Europy Zachodniej).

Do transportu niezmechanizowanego zalicza się transport pieszy oraz przy użyciu zwierząt - transport juczny i zaprzęgowy. Transport juczny to gałąź transportu bezpośrednio wykorzystująca siłę zwierząt (głównie koni, wielbłądów, osłów, mułów, jaków czy słoni) do transportu osób i towarów. Natomiast transport zaprzęgowy opiera się na wykorzystaniu zaprzęgu, czyli pojazdu poruszającego się dzięki sile zwierzęcia pociągowego (najczęściej konia) lub człowieka (riksza). Transport niezmechanizowany ogranicza się do przemieszczania towarów o małej masie i objętości oraz ograniczonej liczby osób na niewielkie odległości. Wraz z rozwojem mechanizacji pogłowie zwierząt wykorzystywanych w tym rodzaju transportu maleje. Jest on jednak wciąż powszechny w krajach słabo rozwiniętych, zwłaszcza Afryki i Azji, na obszarach trudno dostępnych i niezagospodarowanych (w górach, na pustyniach i stepach), np. w Nepalu, Mongolii, Mali. Do zalet transportu niezmechanizowanego zaliczyć można: brak konieczności budowy odpowiedniej infrastruktury, niewielkie koszty oraz możliwość przemieszczania po urozmaiconej rzeźbie terenu. Z kolei jego wadami są m.in.: niewielka szybkość, mały zasięg i ograniczona ładowność oraz bardzo długi czas transportu, zwierzęta wymagają odpoczynku (transport nie może być prowadzony ciągle).

Słownik