Przeczytaj
13 grudnia 2007 r. w Lizbonie szefowie państw uroczyście podpisali Traktat lizbońskiTraktat lizboński. Wszedł on w życie 1 grudnia 2009 r. i od tego dnia Unia Europejska jest prawnym następcą Wspólnoty Europejskiej oraz ma osobowość prawnąosobowość prawną. Oznaczało to gruntowną reformę Unii Europejskiej. UE stała się nie tylko tworem prawa, ale i została oparta na prawie. Jedynie za jego pomocą może porządkować stosunki wewnątrz instytucji UE oraz między UE a członkami.
Jako organizacja międzynarodowa mająca osobowość prawną ponosi odpowiedzialność związaną ze swoją działalnością. W pierwszej kolejności jest to odpowiedzialność kontraktowa wynikająca z nienależytego lub braku wykonania zobowiązania, będącego skutkiem czynności prawnej według reguł prywatnego prawa międzynarodowego. Ponosi też odpowiedzialność deliktową: jeśli organy unijne wyrządzą szkodę, wówczas UE ma obowiązek naprawienia tej szkody.
Zasady prawa UE
Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego
akty prawa wspólnotowego mające moc wiążącą są nadrzędne nad prawem krajowym państw członkowskich.
Zasada skutku bezpośredniego
pozwala obywatelom powoływać się bezpośrednio na prawo wspólnotowe przed europejskimi sądami, ponieważ prawo unijne tworzy nie tylko obowiązki dla krajów UE, ale także prawa dla obywateli.
Prawo pierwotne
Podstawą prawną UE, jako prawo pierwotne, jest prawo traktatowe wraz z aneksami do traktatówtraktatów i protokołami uzupełniającymi. Stanowi ono podstawę i główne zasady wszystkich działań UE. Obecnie prawo UE opiera się na trzech traktatach:
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej;
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE);
Traktat o Unii Europejskiej (Traktat UE – TUE).
Z formalnego punktu widzenia TFUE i TUE są traktatami równorzędnymi. Żaden z nich nie jest ani nadrzędny, ani podrzędny w stosunku do drugiego, choć nazwa Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej może sugerować, że wprowadza on przepisy wykonawcze.
Szczególnie ważny jest art. 3 TUE, w którym jest mowa o celach UE.
Traktat o Unii Europejskiej1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów.
2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości.
3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. Wspiera postęp naukowo‑techniczny.
Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka.
Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi.
Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy.
4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro.
5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.
Źródło: Traktat o Unii Europejskiej, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 18.09.2020 r.].
Poza wymienionymi traktatami do prawa pierwotnego UE zalicza się także inne traktaty wraz z ich aneksami i uzupełnieniami, a w szczególności traktaty z Amsterdamu i Nicei oraz akcesyjne. Źródłem prawa pierwotnego jest także Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, która od wejścia w życie traktatu lizbońskiego ma taki sam status prawny, jak traktaty (art. 6 ust. 1 TUE).
Do prawa pierwotnego UE należą także zasady prawne, czyli reguły, które powstały i stały się prawem za sprawą Trybunału Sprawiedliwości UE, oraz prawo zwyczajowe, powstałe w wyniku funkcjonowania UE jako reguły jej działania.
Prawo wtórne
Prawo wtórne UE jest tworzone przez instytucje unijne na podstawie przypisanych im kompetencji. U ich źródeł leży prawo traktatowe UE. Można je podzielić na akty o charakterze ustawodawczym i wiążącym oraz mające charakter normatywny, ale niewiążące. Do tych pierwszych zalicza się rozporządzeniarozporządzenia, dyrektywydyrektywy i decyzjedecyzje. Do drugich – opinieopinie, zaleceniazalecenia, programy działań czy dyrektywy.
Hierarchia aktów prawnych UE
Zwykła procedura ustawodawcza UE
Procedura ustawodawcza zwykła UE przedstawiona została w art. 289 i 294 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Według niej prawodawcą jest Rada UE i Parlament Europejski, natomiast inicjatywę ustawodawczą ma Komisja Europejska.
Zwykła procedura ustawodawczaGłówne etapy procedury:
1. Komisja Europejska przedkłada wniosek ustawodawczy Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. [Tworzy go na podstawie wniosków innych instytucji UE, grup obywateli lub z własnej inicjatywy – przyp. autora]
2. Rada i Parlament przyjmują ten wniosek w pierwszym albo w drugim czytaniu.
3. Jeżeli obie instytucje nie są w stanie się porozumieć w trakcie drugiego czytania, zwoływane jest posiedzenie komitetu pojednawczego.
4. Jeżeli tekst uzgodniony przez komitet pojednawczy jest dla obu instytucji do zaakceptowania w trzecim czytaniu, akt ustawodawczy zostaje przyjęty.
Jeżeli wniosek zostaje na którymś z etapów odrzucony lub jeżeli Parlament i Rada nie są w stanie wypracować kompromisu, wniosek nie zostaje przyjęty, a procedura dobiega końca.
Źródło: Rada Unii Europejskiej, Zwykła procedura ustawodawcza, dostępny w internecie: consilium.europa.eu [dostęp 23.06.2020 r.].
Po przyjęciu aktu prawnego przez prawodawcze instytucje unijne następuje w państwach członkowskich dostosowanie prawa krajowego do danego aktu.
Słownik
akty prawne o ogólnym zasięgu wiążącym; zmieniają lub uzupełniają elementy aktu ustawodawczego, ale inne niż istotne
za ich wykonanie odpowiadają kraje członkowskie, a jeśli dotyczą dziedzin, w których wymagana jest jednolitość na całym terenie UE, to odpowiada wówczas Komisja Europejska
zwykle są kierowane do konkretnego adresata, stosowane zwykle w odniesieniu do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Unii Gospodarczej i Walutowej, obowiązują w pełnym zakresie adresata
nie ujednolicają, ale harmonizują prawo państw członkowskich, pozwalając na swobodę w ich wdrażaniu i wymagają aktu prawa krajowego do ich wdrożenia
często poprzedzają wydanie aktów ustawodawczych (rozporządzeń lub dyrektyw); zawierają stanowisko lub ocenę danej sprawy
zdolność osób prawnych do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych
zwykle dotyczą tych dziedzin, w których następuje ujednolicanie prawa państw będących członkami UE, i obowiązują we wszystkich krajach UE; mają tę samą rangę w Polsce, co ustawy krajowe; nie wymagają implementowania (wdrożenia) do prawa krajowego
umowa między państwami członkami UE; określa cele UE, relacje między państwami członkami a UE, zasady funkcjonowania instytucji UE oraz sposób podejmowania decyzji
umowa międzynarodowa reformująca Unię Europejską, podpisana 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie; UE na jego podstawie uzyskała osobowość prawną, stając się organizacją międzynarodową
poprzedzają zazwyczaj wydanie aktu ustawodawczego, mając na celu przygotowanie danego państwa do jego przyjęcia; najczęściej stosowane przez Komisję Europejską, Radę UE i Europejski Bank Centralny
oświadczenie o charakterze prawnym, najczęściej w formie pisemnej i opublikowane
uchwała podjęta w wyniku obraz przez odpowiednie zgromadzenie
plan zawierający cele, harmonogram i działania, które mają zostać zrealizowane, aby osiągnąć założone cele