Przeczytaj
Strajki zaczęły rewolucję
Na wieść o „krwawej niedzieli” w Petersburgu spontanicznie wybuchły strajkistrajki. Stanęły fabryki, kopalnie, kolej i poczta. Na Politechnice Warszawskiej i Uniwersytecie Warszawskim studenci przerwali zajęcia. W ślad za nimi strajk szkolny ogłosili gimnazjaliścigimnazjaliści. Domagano się zwołania Zgromadzenia Konstytucyjnego, ośmiogodzinnego dnia pracy oraz prawa do nauki w języku polskim. CaratCarat dysponował w Kongresówce trzystutysięczną armią. W czerwcu w Łodzi postawiono ponad 100 barykadbarykad, ale właściwie jedyną bronią walczących były kamienie. W ciągu trzech dni wojsko uśmierzyło powstanie, zabijając ponad 200 robotników, a 1000 raniąc. Walki w Łodzi były pierwszym zbrojnym zrywem robotników w imperium rosyjskim. Na czele strajkujących robotników stanęli działacze PPS, SDKPiL i żydowskiej partii socjalistycznej Bund.
Wskaż na obrazie walczących robotników. Wyjaśnij, dlaczego powiewa nad nimi czerwona flaga.
Zamachy i rozłam w PPS
EndecjaEndecja i stworzony przez nią Narodowy Związek Robotniczy uznały, że rewolucja zagraża polskim interesom narodowym i jesienią zaczęły zwalczać rewolucjonistów. W trakcie rewolucji dochodziło też do zamachów na przedstawicieli władz. Szczególnie aktywna była Organizacja Bojowa PPS kierowana przez Józefa Piłsudskiego. Bojowcy zabili kilku generałów oraz kilkudziesięciu policjantów i żandarmów, przejmowali także rządowe przesyłki pieniężne. Działalność Piłsudskiego wywoływała protesty i w 1906 r. doszło do rozłamu w partii. Większość utworzyła PPS‑Lewicę, nastawioną na ściślejszą współpracę z rewolucjonistami rosyjskimi. Mniejszość, z Piłsudskim na czele, utworzyła PPS‑Frakcję Rewolucyjną, mającą w programie samodzielną zbrojną walkę o niepodległość państwa.
Wyjaśnij przyczyny zaangażowania na ziemiach polskich w protesty z 1905 roku.
W 1906 r. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) wraz z BundemBundem stały się autonomicznymiautonomicznymi partiami Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). W styczniu 1907 r. najwięksi fabrykanci łódzcy, chcąc uspokoić radykalne nastroje robotników, rozpoczęli lokautlokaut. Była to odwrotność strajku, polegająca na zamknięciu fabryk, dopóki robotnicy nie zgodzą się na warunki pracodawców. Lokaut łódzki trwał do kwietnia 1907 r. i zakończył się zwycięstwem fabrykantów, którzy de facto głodem zmusili robotników do powrotu do pracy na znacznie gorszych warunkach. Pomimo tych porażek dzięki rewolucji robotnicy wywalczyli skrócenie dnia pracy z 10–10,5 do 9–10 godzin, podwyżkę płac o 10–15%, polepszenie opieki lekarskiej, prawo do używania języka polskiego w urzędach gminnych oraz zgodę na otwarcie polskich gimnazjów prywatnych.
Najważniejsze ugrupowania polityczne na ziemiach polskich w 1905 roku | ||
|---|---|---|
Nazwa | Data powstania | Najważniejsi działacze |
Socjalno‑Rewolucyjna Partia „Proletariat” | 1882 r. | Ludwik Waryński |
Polska Partia Socjalistyczna (PPS), podzielona w 1906 r. na PPS‑Lewicę i PPS‑Frakcję Rewolucyjną | 1892 r. | Józef Piłsudski, Feliks Perl, Stanisław Wojciechowski |
Polska Partia Socjaldemokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego | 1897 r. | Ignacy Daszyński, Herman Lieberman, Jędrzej Moraczewski |
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP), później Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) | 1893 r. | Róża Luksemburg, Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński |
Liga Polska, później Liga Narodowa, następnie Stronnictwo Narodowo- -Demokratyczne | 1887 r. | Roman Dmowski, Zygmunt Balicki, Jan Ludwik Popławski |
Stronnictwo Ludowe, potem Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL), podzielone na: PSL „Piast” i PSL‑Lewicę | 1895 r. | Wincenty Witos, Jan Stapiński |
Słownik
(gr. autonomia – samorząd) w prawie państwowym najszersze uprawnienia samorządowe jakiegoś terytorium w obrębie państwa, łącznie z własnym prawodawstwem
(fr. barricade), zapora budowana w poprzek ulicy podczas walk ulicznych
(definicja na podstawie słownika PWN)
Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i w Rosji; partia socjaldemokratyczna założona w Wilnie w 1897 roku
monarchiczny ustrój państwa z carem na czele; też: system takich rządów
(definicja na podstawie słownika PWN)
w 1905 r. gimnazjaliści byli uczniami szkoły średniej, kończącej się maturą. W zaborze rosyjskim szkoły średnie dzieliły się od 1872 r. na 8‑letnie gimnazja, progimnazja (4- bądź 6‑letnie) typu klasycznego oraz 6‑letnie szkoły realne.
(ang. lock‑out - zamknięcie drzwi przed kimś), zamknięcie przedsiębiorstwa i zwolnienie pracowników w celu zmuszenia ich do przyjęcia gorszych warunków pracy
(definicja na podstawie słownika PWN)
(od pierwszych liter nazywana endecją) polski ruch polityczny powstały pod koniec XIX w., głoszący hasła nacjonalistyczne, głównym ideologiem był Roman Dmowski; w 1919 r. ND przemianowana została na Związek Ludowo‑Narodowy
partia robotnicza założona w 1893 r., należała do II Międzynarodówki; głosiła m.in. konieczność obalenia caratu i wprowadzenia ustroju socjalistycznego, a także przyznania Królestwu Polskiemu autonomii w ramach demokratycznej republiki Rosji; organizowała na ziemiach polskich strajki w czasie rewolucji z lat 1905–1907; podczas I wojny światowej głosiła hasła antywojenne, pod koniec 1918 r. połączyła się z PPS‑Lewicą i utworzyła Komunistyczną Partię Polski
zaprzestanie pracy przez pracowników, będące formą walki o zrealizowanie żądań ekonomicznych lub politycznych
(definicja na podstawie słownika PWN)
Słowa kluczowe
rewolucja, strajk, Endecja, Narodowy Związek Robotniczny, Józef Piłsudski, ziemie polskie pod zaborami, Polacy pod zaborami
Bibliografia
Pajewski J., Historia powszechna 1871–1918, Warszawa 2001.
Chwalba A., Historia Polski 1795–1918, Kraków 2001.
Sobczak J., Mikołaj II. Ostatni car Rosji, Warszawa 2003.