Światopogląd prezentowany w pieśniach Horacego jest świadectwem czerpania z różnych systemów filozoficznych – od Arystotelesa przez epikureizm do stoicyzmu. Ideałem jest człowiek żyjący w zgodzie ze światem, zrównoważony wewnętrznie, niedbający o przyszłość, zadowolony z życia, które prowadzi.
Filozoficzne refleksje i świadomość religijna Horacego
R1YDIgSMVfhHp1
Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Mężczyzna ma głowę lekko podniesioną do góry. Na głowie laur. Ubrany w jasne ubranie, z zieloną peleryną zapiętą na ramieniu. Twarz mężczyzny jest skupiona. Mężczyzna siedzi przy białym stole z ozdobnymi bokami. W prawej ręce mężczyzna trzyma pióro. Lewą ręką przytrzymuje leżące na stole kartki papieru. Obok na stole stoi brązowy wazon. Na drugim planie na czerwonej ścianie dwie małe kobiece postacie w tanecznej pozie.
Giacomo Di Chirico, Quinto Orazio Flacco (Horacy), 1871
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Lekarstwem na melancholię było dla Horacego wyzyskanie chwili. Jest to słynne horacjańskie „carpe diem”. Takiej filozofii i postawy (wobec życia uczy się poeta od epikurejczyków. Z subtelnym bowiem odczuciem i wrażliwością na życie, stanowiące przedmiot przeżycia poetyckiego, które w równej mierze czerpie ze świata rzeczywistości — jak z mitu, z radości — jak z bólu, z prawdy — jak z błędu, szła w parze u Horacego rozległa znajomość antycznej myśli filozoficznej.
cyt Źródło: Filozoficzne refleksje i świadomość religijna Horacego, „Studia Philosophiae Christianae” 1972, nr 8/1, s. 27.
Taki sposób postrzegania życia prezentuje Horacy w obu utworach z księgi Carmina I:Pieśni 9 i Pieśni 11.
Sorakte
szczyt w Kampanii, niedaleko Rzymu, dziś: Monte Sorrate
dwuusznego sabina
chodzi o wino z posiadłości Sabinum, w której mieszkał Horacy
Taliarch
mię greckie, prawdopodobnie chodzi o osobę zarządzającą ucztą
Kamena
w mitologii rzymskiej kameny to boginie źródeł, później patronki wiedzy i sztuki, utożsamione z greckimi muzami; przenośnie kamena = poezja
1
HoracyCarmina I, Pieśń 9
RZAcGkLeDIwe81
Ilustracja przedstawia grupę osób. Skupieni są oni wokół mężczyzny czytającego tekst z kartki. Mężczyzna ten ubrany jest w jasne ubranie. W lewej ręce trzyma kartkę, prawą rękę ma podniesioną. Wśród osób otaczających mężczyznę, znajdują się kobiety, oraz 2 żołnierzy. Część osób siedzi, część stoi. Cała grupa znajduje się przed budynkiem. Po prawej stronie jest fragment wejścia do budynku. Obok znajdują się dwa grube filary oraz drzewo. Na drugim planie znajduje się sąsiedni budynek stojący na zielonej łące.
Adalbert von Roessler, Horacy, 1922
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Spójrz, jak SoraktuSorakteSoraktu szczyt Biało się jarzy w śniegu, Rzeki ściął ostry mróz I zatrzymał je w biegu, Las się pod śniegu ciężarem ugina.
Nie skąp ognisku drew, Sobie nie żałuj wina, Każ czteroletnie dać Z dwuusznego sabinadwuusznego sabinadwuusznego sabina. To cię, TaliarchuTaliarchTaliarchu, przed mrozem uchroni.
Reszta – to bogów rzecz. Ufaj im. Bo, gdy oni Wichry przepędzą precz, Z morza wrzącego toni, Nie drgnie już cyprys ni stare jesiony.
Troskę o jutro rzuć! Każdy dzień ze spokojem Przyjmij za losu dar, Zapisz na dobro swoje. Baw się KamenąKamenaKameną i wiedź korowody,
Zanim ci przykry szron Włosy przysypie, młody! Idź na ulicę, w tłum, Zaznaj miłej swobody Schadzek wieczornych przy szepcie tajemnym...
Chętnej dziewczyny śmiech Zdradzi ją w kątku ciemnym, Kiedy zesuwasz w dół Klejnot jej naramienny... Niby się wzbrania, lecz opór daremny.
hor Źródło: Horacy, Carmina I, Pieśń 9.
1
HoracyCarmina I, Pieśń 11
Nie pytaj, po cóż wiedzieć, jaki mnie, jaki tobie kres od bogów pisany, LeukonoeLeukonoeLeukonoe, wróżbom kabały babilońskiej nie ufaj, pytać próżno, czy Jowisz zimy mnogie, czy ostatnią zapowie, która od skał odbija morza fale tyrreńskie. Bądź mądra, wino cedź, nadzieję, póki nie pryska, powściągaj. Nawet teraz, gdy mówimy, umyka czas nienawistny. Jutra nie czekaj. Z dnia korzystajjutraJutra nie czekaj. Z dnia korzystaj.
hor2 Źródło: Horacy, Carmina I, Pieśń 11.
jutra
w oryginale: carpe diem
Leukonoe
imię złożone z greckich wyrazów leukos (biały) i nous (umysł); metaforycznie biel może tu oznaczać naiwność, prostotę bądź brak doświadczenia
Człowiek nie ma wpływu na „boską” sferę przyrody, nie powinien dociekać, co planują bogowie, którzy kierują losem świata: jaki mnie, jaki tobie/kres od bogów pisany, a wykorzystać „każdy dzień” dany przez bogów i żyć zgodnie z prawami świata, którego jest częścią (stoicyzmstoicyzmstoicyzm). W ten sposób osiągnie się cnotęcnotacnotę – virtus (w tekstach pojawiają się obrazy przyrody, które nie rodzą buntu, ale są pretekstem do wyrażenia spolegliwości: „nie pytaj” – mówi podmiot do Leukonoe, „ufaj bogom” – przekonuje Taliarcha). Wtedy dopiero może dzielić się z innymi radością życia, korzystać z niego (zanim ci przykry szron włosy przysypie) (epikureizmepikureizmepikureizm), zdać się na przeznaczenie: przyjmij losu dar, Nie pytaj (...), jaki kres od bogów pisany. Pamiętając, jak ważne jest umiarkowanie w namiętnościach, pragnieniach i pożądaniach (bądź mądra), (wino cedź, nadzieję, póki nie pryska, powściągaj).
R1JS2S1darvFT
Ilustracja przedstawia sielski krajobraz. Na pierwszym planie po prawej stronie na ścieżce znajdują się kobieta z psem. Niedaleko kobiety, przy ścieżce siedzi mężczyzna w kapeluszu. Poniżej ścieżki znajduje się rzeka, przez którą przebiega most. Za mostem znajduje się duża zielona łąka. Po lewej stronie i po prawej stronie ponad rzeką znajdują się drzewa. Na drugim planie na wzniesieniu znajdują się zabudowania miejskie. Górują nad nimi dwie wieże kościelne. Sielski krajobraz dopełnia spokojne błękitne niebo, gdzieniegdzie pokryte białymi chmurami.
Thomas Dessoulav, Ponte dell Acquoria a Tivoli, 1830–1840
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Inne konteksty literackie do pieśni Horacego: a) zachęta do zabawy, której wzorzec wcześniej został opisany w dziewiątej scenie z tarczą Achillesa – Iliada Homera, b) motywy stoickie obecne również w Rozmyślaniach Marka Aureliusza, c) podobna metaforyka wykorzystana przez Leopolda Staffa w wierszu Marek Aureliusz mówi, d) ludzki ląd o który biją żywioły cztery – Zbigniew Herbert, Do Marka Aurelego.
Słownik
cnota
cnota
(łac. virtus, gr. arete – cnota, dzielność) jedno z kluczowych pojęć etyki oznaczające trwałą dyspozycję do czynienia dobra; w starożytnej filozofii greckiej termin arete oznaczał siłę fizyczną, odwagę i zarazem sprawność moralną, w niej objawiała się doskonałość natury ludzkiej; w etyce Arystotelesa cnota jest środkiem do osiągnięcia szczęścia
epikureizm
epikureizm
jeden z trzech głównych nurtów filozofii okresu hellenistycznego, zainicjowany przez Epikura z Samos; w myśl tej doktryny w życiu należy zaspokajać tylko naturalne potrzeby, niezbędne do przeżycia, i tylko z nich czerpać przyjemność (tzw. hedonizm umiarkowany); Epikur nauczał w swoim ogrodzie, do którego mógł wstąpić każdy przechodzień, aby nieco odpocząć, napić się wody i wziąć udział w przyjemnych intelektualnych pogadankach
stoicyzm
stoicyzm
jeden z trzech głównych nurtów filozofii okresu hellenistycznego, zainicjowany przez Zenona z Kition; system filozoficzny głoszący atomizm i zasadę niewzruszoności – nieodczuwania żadnych emocji, zdystansowanie od spraw bieżących; Zenon z racji tego, iż nie był Ateńczykiem, nie mógł nabyć w mieście budynków, żeby utworzyć własną szkołę; nazwa pochodzi od greckiego określenia „portyk malowany”, (gr. he stoa he poikile), gdyż filozof wykładał w portyku
