J. P. Sartre Egzystencjalizm jest humanizmem

Kiedy mówimy o osamotnieniu – wyrażenie cenione przez Heideggera – chcemy powiedzieć jedynie, że Bóg nie istnieje i że trzeba z tego wyciągnąć konsekwencje aż do końca. [...] Egzystencjalizm [...] stwierdza, że jest to bardzo kłopotliwe, że Bóg nie istnieje, gdyż wraz z nim znika cała możliwość odnalezienia wartości w świecie idei. Nie może już istnieć dobro a priori, gdyż nie ma świadomości nieskończonej i doskonałej, która by je pomyślała. Nigdzie nie jest napisane, że dobro istnieje, że trzeba  być uczciwym, że nie należy kłamać, ponieważ poruszamy się wyłącznie na płaszczyźnie, gdzie istnieją tylko ludzie. Dostojewski napisał: „Gdyby Bóg nie istniał, wszystko byłoby dozwolone”. To właśnie jest punktem wyjścia dla egzystencjalizmu. W rzeczy samej, wszystko jest dozwolone, i w konsekwencji człowiek jest osamotniony, gdyż nie znajduje ani w sobie, ani poza sobą punktu oparcia. Przede wszystkim zaś nie znajduje usprawiedliwienia. Jeżeli rzeczywiście egzystencja poprzedza esencję, nigdy nie można się usprawiedliwić powoływaniem się na naturę ludzką. Inaczej mówiąc, nie istnieje determinizm, człowiek jest wolnością. Z drugiej strony jeżeli Bóg nie istnieje, nie widzimy przed sobą wartości czy nakazów, które usprawiedliwiałyby nasze postępowania. [...] Jesteśmy sami, nikt nas nie usprawiedliwi. To chciałbym wyrazić mówiąc, że człowiek jest skazany na wolność. Skazany, ponieważ nie jest stworzony przez siebie samego, a pomimo to wolny, ponieważ – raz rzucony w świat – jest odpowiedzialny za wszystko, co robi.

egz1 Źródło: J. P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, tłum. A. Rudzińska, Warszawa 1988, s. 444–445.

Gabriel Marcel Dziennik metafizyczny

RrkTgyun2AQ5p1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Mężczyzna na krótkie, zwichrzone włosy. Jego twarz jest owalna. Mężczyzna ma siwe wąsy. Mężczyzna mówi i gestykuluje lewą ręką. Jest ona uniesiona ku górze.

Wydaje mi się, że widzę jasno, jak uzasadnia się idea stworzenia boskiego (wiara w Boga stworzyciela). Z punktu widzenia wiedzy ukazuję się sobie samemu jako ktoś, kogo przyczynowo warunkuje w nieskończoność poprzedzający biologiczny rozwój. […] Warto zauważyć, że jeśli uznam ten nieskończony determinizm, to muszę założyć istnienie całkowitego dualizmu pomiędzy tym, czym jestem jako myśl (która chce dobra, która chce bytu), a ową całkowicie przypadkową materią, którą jestem jako coś empirycznego. […] Mogę działać jedynie o tyle, o ile zaneguję ten dualizm, działanie jest właśnie tą negacją. Jeśli jednak zastanowię się, czego żąda negacja tego dualizmu, cóż odkrywam? Odkrywam, że muszę założyć stosunek między mną jako myślą, jako wolą a mną jako czymś empirycznym jako stosunek nieprzypadkowy. Muszę już poza wiedzą pomyśleć jedność tego dualizmu.

Jedność ta może zostać pomyślana tylko poza czasem. […] Oznacza to, że muszę siebie pomyśleć jako zechcianego na mocy bezczasowego aktu, który jest ze mną bezpośrednio związany. A od pomyślenia Boga, który mnie zechciał, muszę przejść do pomyślenia Boga, który chciał świata, na skutek immanentnego związku, który jednoczy mnie ze światem i który sprawia, że jestem.

egz Źródło: Gabriel Marcel, Dziennik metafizyczny, Warszawa 1987, s. 14–15.