Chwiejny tron carów

R5yg9Rgd4UT3j1

Obraz przedstawia widok na część zabudowań miejskich. Na lekkim wzniesieniu widzimy otoczony płotem i ogrodem zamek z czterema wieżami. Obok mniejszy budynek z wieżą, na który wskazuje strzałka.

Wasyl Szujski, ten, którego po śmierci pochowano w kaplicy pod Warszawą, został carem moskiewskim w 1606 r. Na tronie zastąpił Dymitra I Samozwańca podającego się za ostatniego przedstawiciela dynastii Rurykowiczów – syna Iwana IV Groźnego, który w młodym wieku zginął w tragicznych okolicznościach. Dymitr I otrzymał posiłki militarne ze strony niektórych polskich magnatów, m.in. z rodziny Wiśniowieckich oraz wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha. Wiśniowieccy liczyli na łupy, a Mniszech spodziewał się, że zdobędzie fundusze na spłatę swych licznych długów. Ponadto Samozwaniec obiecał Mniszchowi, że po objęciu tronu poślubi jego córkę Marynę oraz przekaże znaczne posiadłości w państwie moskiewskim. Dymitr I uzyskał także nieoficjalne poparcie króla Zygmunta III Wazy, którego zjednał sobie przejściem na katolicyzm oraz obietnicą unii Cerkwi prawosławnej z papiestwem. Zagraniczne wsparcie pomogło mu uzyskać Czapkę MonomachaCzapka MonomachaCzapkę Monomacha, ale jednocześnie przyczyniło się do zguby Dymitra I. Nowego cara niechętni mu bojarzybojarzybojarzy oskarżali o sprzyjanie Polakom i nadmierną przychylność wobec religii katolickiej. Opozycjoniści wykorzystali antypolskie i antykatolickie nastroje w Moskwie, aby obalić Samozwańca, a na nowego władcę wybrali Wasyla Szujskiego, jednego z przywódców spisku.

Śmierć Dymitra I nie przerwała jednak kryzysu na szczytach władzy w Moskwie. Wkrótce objawił się nowy „ocalały cudem” Dymitr II, który zdobył spore poparcie i rozbił silny obóz w podmoskiewskim Tuszynie. Wasyl Szujski, aby wzmocnić swoją pozycję względem nieoczekiwanego pretendenta do tronu, zawarł sojusz ze Szwecją. Ponieważ Rzeczpospolita prowadziła wówczas ze Szwedami wojnę o Inflanty, polskie władze uznały to porozumienie za akt wrogości. W konsekwencji Polska i Litwa wypowiedziały w 1609 r. Moskwie wojnę.

RPpU2plkmqBqv

Obraz przedstawia władcę ubranego w bogato zdobione szaty z naszywanymi klejnotami. Osoba w starszym wieku ma długą siwą brodę i wąsy. Na głowie nosi zdobioną czapkę, na piersi ma przewieszony złoty, zdobiony krzyż. W  prawej dłoni trzyma berło, w lewej jabłko królewskie.

„Hołd ruski”

R3vuIzMQhqJpj1

Obraz przedstawia widok z lotu ptaka na pole, na którym widać kilkanaście grup wojsk zwartych w szeregi. Są to piechurzy, jazda konna, husaria. Żołnierze trzymają kopie i sztandary. W centrum obrazu znajduje się płonąca wieś. Po prawej stronie rozstawione jest pole z namiotami. W górnej części obrazu umieszczono łaciński napis.

Wojska Rzeczypospolitej, dowodzone przez zdolnego i doświadczonego hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, skierowane zostały na Smoleńsk, silną pograniczną twierdzę moskiewską. Ponaddwudziestomiesięczną obroną Smoleńska kierował Michaił Szein. Dzięki sprawnemu dowodzeniu oraz postawie żołnierzy (szczególnie husarzy) Polakom i Litwinom w bitwie pod Kłuszynem w lipcu 1610 r. udało się pobić potężną rosyjską odsiecz dla miasta. Wiktoria kłuszyńska niewątpliwie należy do najświetniejszych zwycięstw w dziejach Polski: pod Smoleńskiem armia Rzeczypospolitej licząca 7 tys. żołnierzy zdołała pokonać 35‑tysięczne wojska moskiewskie. Rezultaty bitwy także były imponujące: w październiku 1610 r. Żółkiewski wkroczył do Moskwy, a moskiewscy bojarzy zaoferowali władzę w kraju królewiczowi Władysławowi, synowi Zygmunta III. Jednocześnie Polacy i Litwini uwięzili zdetronizowanego po klęsce kłuszyńskiej cara, który jako jeniec trafił do Polski. Stanisław Żółkiewski uroczyście zaprezentował go przed królem i sejmem. Szujski zmarł w 1612 r. w niewoli przetrzymywany w Gostyninie na Mazowszu. W 1620 r. jego szczątki przeniesiono do kaplicy Moskiewskiej pod Warszawą. Budynek przypominający o upokarzających klęskach Rosji stanowił odtąd kość niezgody w relacjach Rzeczypospolitej i jej wschodniej sąsiadki.

Pospolite ruszenie

Zygmunt III Waza, wbrew porozumieniom zawartym przez Żółkiewskiego pod Moskwą, sprzeciwił się przyjęciu tronu moskiewskiego przez syna Władysława, ponieważ wiązało się to z konwersjąkonwersjakonwersją na prawosławie. Król, gorliwy katolik, żądał korony carskiej dla siebie, bez konieczności zmiany wyznania. Według historyka Mariusza Markiewicza (Historia Polski 1492–1795, wyd. Kraków 2011), Zygmunt uważał jednak plany trwałego podporządkowania Moskwy za utopijne. Tak czy inaczej społeczeństwo moskiewskie buntowało się wobec przejęcia władzy w kraju przez polskiego króla. Rabunki i inne akty przemocy, jakich dopuszczały się słabo opłacane i zdemoralizowane wojska polsko‑litewskie, dodatkowo podsycały nastroje antypolskie i niepodległościowe. Na czele największego buntu, który przybrał charakter ogólnonarodowego powstania, stanęli wspólnie kniaź Dymitr Pożarski oraz kupiec Kuźma Minin. Powstańcom udało się pod koniec 1612 r. zająć Moskwę i odbić poważnie zdewastowany Kreml. Nowym carem został Michał Romanow, syn więzionego przez Polaków wpływowego patriarchypatriarchapatriarchy Filareta. Romanow zapoczątkował nową dynastię carów Rosji (Romanowów). Tym samym, mimo że działania wojenne przeciwko Polsce trwały do 1619 r., okres kryzysu państwa moskiewskiego (tzw. wielka smutawielka smutawielka smuta) zbliżał się do końca.

R1ZCTTs3yKaAm

Obraz przedstawia młodego mężczyznę siedzącego na białym koniu. Mężczyzna ubrany jest w futrzany płaszcz i czapkę. Z boku przewieszony ma łuk oraz kołczan ze strzałami. Przy siodle przypięta jest szabla w pochwie. W prawej ręce trzyma mały toporek.

Nieudany odwet

Wojnę polsko‑moskiewską przerwał rozejm w Dywilinie w 1619 r. Na mocy porozumienia państwo polsko‑litewskie poszerzyło się kosztem Rosji o ziemie smoleńską, siewierską i czernihowską. Rosjanie nie pogodzili się jednak z utratą pogranicznych obszarów. Kiedy w 1632 r. zmarł król Zygmunt III Waza, postanowili wykorzystać zamieszanie związane z bezkrólewiem i oblegli Smoleńsk. Nowy władca Rzeczypospolitej Władysław IV Waza okazał się sprawnym organizatorem. Zebrana przez niego armia zadała klęskę Rosjanom dowodzonym przez Michaiła Szeina. Kolejna próba sił zakończyła się podpisaniem pokoju wieczystego w Polanowie (1634 r.). Nowe porozumienie w zasadzie powtarzało wcześniejsze postanowienia z Dywilina z tą różnicą, że Władysław IV zrzekł się tytułu carskiego oraz pretensji do władania w Rosji.

Zadra

R1VtIQ6oeeFuW1

Na zdjęciu widzimy pomnik z dwoma postaciami. Jeden mężczyzna stoi z wyciągniętą do góry ręką. Drugą ręką trzyma za pochwę miecz skierowany w dół. Drugi mężczyzna siedzi naprzeciw niego opierając lewą rękę o okrągłą tarczę. Prawą ręką trzyma rękojeść tego samego miecza. Na cokole widzimy podłużną płaskorzeźbę oraz napis w języku rosyjskim. W tle widoczny fragment zabudowań prawosławnej cerkwi.

Dla Rosjan powstanie przeciwko polsko‑litewskiej dominacji w 1612 r. stało się świadectwem narodowej jedności. Upamiętnia je jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli Moskwy: pomnik przywódców pospolitego ruszenia, księcia Pożarskiego i kupca Minina, na placu Czerwonym. Współcześnie święto wypędzenia Polaków z Kremla – nazywane Dniem Jedności Narodowej – zastąpiło dawne komunistyczne święto rewolucji październikowej.

Gloryfikując wydarzenia z przeszłości, Rosjanie zrobili wiele, aby pozbyć się kłujących w oczy śladów upokarzających klęsk. Jak pisał publicysta dziennika „Rzeczpospolita” Leszek Szymowski:

W późniejszych wiekach hołd, jaki złożył Szujski polskim władzom, również był niewygodnym faktem w relacjach polsko‑rosyjskich. W okresie rządów komunistów w Polsce po II wojnie światowej do końca władze dbały o to, aby hołd ruski wyrugować z pamięci Polaków. Historia rosyjskiego cara deklarującego posłuszeństwo królowi polskiemu nie wplatała się przecież w lansowaną wizję komunistycznej Polski zależnej od ZSRS. Ale nie tylko o to chodziło: władze bały się, że dociekliwi historycy mogą przypominać Polakom także te wydarzenia, które poprzedzały hołd ruski, pisał dziennikarz „Rzeczpospolitej”*, mając na myśli błyskotliwe zwycięstwo pod Kłuszynem oraz polską okupację moskiewskiego Kremla.

Indeks górny * cytat za: Leszek Szymowski, U stóp Rzeczypospolitej, 25.07.2019, rp.pl. Indeks górny koniec^{* cytat za: Leszek Szymowski, U stóp Rzeczypospolitej, 25.07.2019, rp.pl.}

Słownik

Słowa kluczowe

husaria, Kreml, Moskwa, prawosławie, Rosja, Smoleńsk, Wazowie, wielka smuta, Rzeczypospolita Obojga Narodów, polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów,

Bibliografia

L. Bazylow, Historia Rosji, t. 1, Warszawa 1985.

J. Besala, Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1988.

M. Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2011.

www.rp.pl/Rzecz‑o-historii/307259987‑U-stop‑Rzeczypospolitej.html