Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Inne organy ochrony prawa

Prokuratura

Na czele prokuratury stoi Prokurator Generalny, którym jest – z mocy prawa – minister sprawiedliwości. Kieruje on działalnością prokuratury, a także jest przełożonym prokuratorów zatrudnionych w Prokuraturze Krajowej, prokuraturach regionalnych, okręgowych i rejonowych. Jego pierwszym zastępcą jest Prokurator Krajowy. Może on zastępować Prokuratora Generalnego, gdy np. ten nie może pełnić swojej funkcji, a także przedstawia Prokuratorowi Generalnemu wnioski o nominacje prokuratorskie – w prokuraturze regionalnej, okręgowej i rejonowej. Prokurator Generalny ma również innych zastępców – wśród nich jeden zajmuje się sprawami wojskowymi, drugi – przestępczością zorganizowaną i korupcją, trzeci zaś jest prokuratorem Instytutu Pamięci Narodowej. Prokurator Krajowy oraz pozostali zastępcy Prokuratora Generalnego są powoływani i odwoływani, na jego wniosek, przez Prezesa Rady Ministrów. Powołanie jednak wymaga uzyskania opinii Prezydenta Rzeczypospolitej, zaś odwołanie – jego zgody.

Prokuratura jest powołana do strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstwprzestępstwoprzestępstw. Prokuratorzy wypełniają te zadania m.in. przez:

• prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych;

• sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądem;

• wytaczanie powództw w sprawach cywilnych – z zakresu prawa pracy (w szczególnych przypadkach);

• sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności.

Policja

R1IDRk9MToM7F

Ilustracja przedstawia logo policji, stanowi je gwiazda ośmioramienna złożona z pionowych, poziomych i ukośnych linii. Obok napis policja.

Policja to struktura państwowa zorganizowana na wzór wojskowy (hierarchia, zasady dowodzenia, dyscyplina, uzbrojenie, umundurowanie). Jej podstawowym celem jest ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznegobezpieczeństwo publicznebezpieczeństwa publicznego. Wyspecjalizowane służby policji mogą mieć różne zadania: ochrony państwa, ustroju konstytucyjnego, wykrywania i ścigania przestępstw (policja kryminalna). Rolę policji pełni także Straż Graniczna, Państwowa Straż Rybacka, Straż Ochrony Kolei (SOK), Służba Celno‑Skarbowa, Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) i Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW).

Status policji nie jest regulowany konstytucyjnie, lecz na poziomie ustawodawstwa zwykłego. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. z późniejszymi zmianami jako główne zadanie nakłada na policję wykrywanie przestępstw i wykroczeń. Do jej kompetencji należy ponadto kontrola ruchu drogowego, a w postępowaniu administracyjnym ma także uprawnienia egzekucyjne.

Policja podlega ministrowi właściwemu w zakresie spraw wewnętrznych i administracji. Centralnym organem policji jest Komendant Główny Policji, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra spraw wewnętrznych i administracji. Na kolejnych szczeblach podziału terytorialnego państwa działają:

• komendant wojewódzki powoływany (i odwoływany) przez ministra na wniosek komendanta głównego policji, złożony po zasięgnięciu opinii wojewody;

• komendant powiatowy powoływany i odwoływany przez komendanta wojewódzkiego po zasięgnięciu opinii starosty;

• komendanci komisariatów policji powoływani i odwoływani przez komendanta powiatowego po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) lub wójtów.

Na poziomie gminy (miasta) mogą być powoływane straże wykonujące funkcje administracyjno‑porządkowe (np. straż miejska czy gminna).

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi

R1PdCuN5nfY7d1

Ilustracja przedstawiająca logo instytucji. Pośrodku okręgu o podwójnym ozdobnym obramowaniu umieszczony orzeł w koronie, głowę ma zwróconą w prawą stronę. Z brzegu, między obramowaniami napis: Instytut Pamięci Narodowej.

Instytut Pamięci Narodowej (IPN) nie jest organem konstytucyjnym państwa, ale jego pion śledczy pełni istotną rolę w systemie organów ochrony prawa w państwie.

Instytut został powołany na mocy ustawy z 1998 r., aby zadośćuczynić osobom prześladowanym przez nazizm i komunizm, udostępniając wgląd w teczki utworzone przez służby specjalne (Urzędy Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa) poszkodowanym przez te systemy.

IPN ma centralę w Warszawie i oddziały w 11 miastach będących siedzibami sądów apelacyjnych. Instytut przejął wszelkie archiwa dawnych służb specjalnych z okresu PRL‑u.

W miastach będących siedzibami sądów apelacyjnych tworzy się oddziałowe komórki, takie jak:

• oddziałowe komisje ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu;

• oddziałowe biura upamiętniania walk i męczeństwa;

• oddziałowe biura edukacji publicznej;

• oddziałowe biura lustracyjne.

W innych miastach mogą być tworzone delegatury IPN – aktualnie jest ich siedem.

Struktura IPN

Organami Instytutu Pamięci Narodowej są Prezes IPN oraz Kolegium IPN.

Prezesa IPN powołuje sejm za zgodą senatu na pięcioletnią kadencję. Wniosek o powołanie danej osoby na to stanowisko przedstawia Kolegium IPN. Kandydat jest wyłaniany w drodze publicznego konkursu, którego zasady określa ustawa, musi mieć obywatelstwo polskie i wyróżniać się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną do kierowania IPN. Prezes jest niezależny od organów władzy państwowej. W szczególnych sytuacjach sejm może jednak odwołać Prezesa IPN przed końcem kadencji.

Prezes nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Nie może wykonywać innych zajęć zawodowych, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, nie może być też posłem ani senatorem. Przysługuje mu immunitet analogiczny, jak w przypadku sędziego Trybunału Konstytucyjnego lub innych organów władzy sądowniczej.

Funkcji Prezesa IPN nie mogą pełnić osoby, co do których zachodzi choćby jedna z następujących przesłanek:

• osoby te pełniły służbę, pracowały lub były współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa;

• ich działalność jest związana z dostępem do tajemnicy państwowej lub jest objęta tajemnicą państwową, co uniemożliwia szczegółowe przedstawienie informacji o przebiegu ich służby, pracy lub współpracy;

• jeżeli w archiwach podlegających przekazaniu do IPN lub w innych archiwach państwowych znajduje się informacja o tym, że istnieją wobec nich przesłanki przewidziane w ust. 2 (praca lub współpraca z organami bezpieczeństwa);

• jeżeli są sędziami, którzy orzekając, uchybili godności urzędu, sprzeniewierzając się niezawisłości sędziowskiej.

W skład Kolegium IPN wchodzi pięciu członków wybranych przez sejm, dwóch – przez senat oraz dwóch przez Prezydenta RP. Kadencja tego organu wynosi 7 lat. Członek Kolegium może zostać odwołany przez organ powołujący go na to stanowisko – na wniosek samego Kolegium, wyrażony większością 2/3 jego składu. Dotyczy to szczególnych sytuacji – np. gdy nie wypełnia obowiązków nałożonych przez ustawę lub ze względu na długotrwałą chorobę.

Słownik