Zdarza się, że nie chcemy lub nie mamy czasu się zastanawiać, czy dziennikarze wzięli pod uwagę wszelkie informacje, czy przedstawili wszystkie aspekty sprawy, którą opisują. W ten sposób bardziej lub mniej świadomie pozwalamy innym narzucać nam swoje zdanie. Ale są to nasze decyzje. Wynikają z braku czasu, z braku wiedzy, z wygody. Natomiast wyobraźmy sobie sytuację, kiedy nie mamy możliwości wyboru. Z mediów płynie tylko jeden przekaz i w żaden sposób nie możemy sprawdzić jego prawdziwości. Czy wówczas nasza wiedza o świecie będzie pełna? Raczej nie. Dlatego niezależne i pluralistyczne media są niezbędnym elementem budowania świadomych postaw obywatelskich w państwie demokratycznym.

Pluralizm zagwarantowany prawem

Pluralizmem mediówpluralizm medialnyPluralizmem mediów nazywamy możliwość istnienia w państwie demokratycznym nieograniczonej liczby nadawców medialnych. Funkcjonujemy w społeczeństwach informacyjnych, więc media możemy podzielić na tradycyjne (radio, telewizja, prasa papierowa) oraz elektroniczne (portale internetowe, media społecznościowe). W obu przypadkach zasady pluralizmu są porównywalne i oznaczają, że każdy powinien mieć możliwość wyrażania swoich poglądów i dostęp do informacji. Prawo wolności słowa znalazło się po II wojnie światowej w prawie międzynarodowym.

Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Artykuł 10

1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

Eur Źródło: Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Konwencja obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich Rady Europy, co gwarantuje ich obywatelom dostęp do informacji. Ważne jest również prawo przepływu informacji niezależnie od granic państwowych. Świat współczesny jest światem globalnym, a rozwój gospodarczy zależy w dużej mierze od szybkiego dostępu do informacji. Natomiast państwo musi dbać także o interesy swoich obywateli. Ta dbałość to regulacje prawne mające na celu uporządkowanie rynku medialnego, umożliwiające dostęp różnych nadawców społecznych i prywatnych. Z drugiej strony państwa otrzymują również prawo ograniczania dostępu do informacji. Powodem takich działań może być dobro i bezpieczeństwo państwa lub zapobieganie promowaniu poglądów zagrażających ładowi demokratycznemu.

bg‑lime

Zastanów się, jakie ograniczenia wolności słowa znajdują się w polskiej konstytucji i dlaczego zostały tam wpisane.

Zagrożenia pluralizmu mediów

W dzisiejszym świecie można zauważyć działania państwa prowadzące do ograniczenia wolności mediów poprzez regulacje prawne. Takie sytuacje zdarzają się w państwach niedemokratycznych i państwach, które zmierzają w kierunku ograniczenia demokracji.

Nie tylko działania państwa mogą być powodem ograniczenia pluralizmu mediów. W przypadku dzisiejszego rynku medialnego, który jest bardzo skomercjalizowany, istnieją różne możliwości nacisku na media. Głównym sposobem finansowania rynku medialnego jest reklama.

RvSRZiLwjCUHJ1
Ilustracja interaktywna. Ilustracja przedstawia hasło „Reklama”, które jest przekreślone. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Jedynie państwowe kanały telewizyjne i stacje radiowe są dotowane z publicznych pieniędzy. Nie oznacza to jednak, że te media nie biorą udziału w rywalizacji o rynek reklam., 2. W krajach, w których istnieje obszar spółek skarbu państwa, państwo może interweniować na rynku medialnym, odmawiając reklam mediom im nieprzychylnym lub dofinansowując te, które przekazują treści zgodne z poglądami aktualnie rządzących., 3. Bez względu jednak na to, czy reklamodawcą jest firma związana z państwem, czy prywatna, może ona mieć wpływ na jakość programów i prezentowane przez dane medium poglądy., 4. Przeglądając np. tygodniki, można łatwo zauważyć, po której stronie konfliktu politycznego znajdują się wydawcy konkretnego tytułu. Wystarczy spojrzeć na reklamy. Te czasopisma, w których nie znajdziemy reklam spółek skarbu państwa, możemy uznać za bardziej niezależne w opiniach. Choć nie oznacza to pełnej niezależności prezentowanych sądów.
bg‑lime

Przejrzyj portal internetowy, z którego czerpiesz informacje, i zastanów się nad jego orientacją polityczną.

Drugim ważnym zagrożeniem dla pluralizmu mediów, które można zauważyć we współczesnym świecie, jest koncentracja kapitału medialnego w rękach wielkich koncernów. Często mówi się, że kapitał nie ma narodowości, pewnie nie ma również poglądów. Jednak to nie kapitał, ale jego właściciele decydują o poziomie i sposobie jego inwestowania. Dzisiejsze media są coraz bardziej rozwinięte technologicznie. Ten rozwój łączy się z rosnącymi kosztami eksploatacji mediów i produkcji programów. Dlatego na rynku medialnym utrzymują się tylko wielkie koncerny, które mogą sobie pozwolić na różnicowanie tematyki swoich programów lub artykułów prasowych. Powoduje to zwiększenie liczby odbiorców i dostępności reklam. Coraz rzadziej, zwłaszcza w obrębie prasy lub wydawnictw naukowych, znaleźć można małych wydawców uzupełniających rynek medialnyrynek medialnyrynek medialny.

Internet – zagrożenie dla mediów czy szansa

RkxOucjMLQxab
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia logo sieci internetowej, glob ziemski wraz z podpisem „w w w”. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Bardzo istotnym zagrożeniem dla rynku medialnego jest nieuporządkowanie kwestii praw autorskich w internecie. Dziś część publikacji jest udostępniana przez wydawców w wersji elektronicznej zarówno na prawach komercyjnych, jak i na wolnej licencji., 2. Jest to próba docierania do wszystkich odbiorców z własnymi poglądami i dbałość o różnorodność rynku medialnego. To też próba ochrony własnych interesów. Istnieją przecież portale, które udostępniają cudze teksty na zasadach komercyjnych, bez zgody autorów i bez poinformowania ich o tym fakcie., 3. Czy jest to pluralizm medialny? Raczej nie. Obecnie próbuje się uzupełniać regulacje prawne, które będą pomagały małym wydawcom w dostępie do rynku mediów elektronicznych, z równoczesną dbałością o prawa autorskie i różnorodność rynku medialnego.
bg‑lime

Czy zauważasz na polskim rynku medialnym koncentrację mediów w rękach wielkich koncernów? Jeśli tak, zastanów się, z czego to wynika.

Rodzaje pluralizmu mediów

W państwie demokratycznym relacje między nadawcami są regulowane przez państwo. To ono jest zobowiązane do zapewnienia wolności mediów. Istnieją dwa rodzaje uregulowań prawnych gwarantujących pluralizm medialny.

R1SqoyjF9PIUm
Pluralizm strukturalny Związany jest z zadaniami państwa. Jego istnienie gwarantują wydane przez państwo akty prawne zapewniające możliwość funkcjonowania różnych wydawców na rynku medialnym. Regulują też działalność mediów prywatnych i państwowych., Pluralizm zawartości Państwo nie ingeruje w treści dostępne na rynku medialnym. Pozwala na istnienie nadawców i wydawców reprezentujących różne poglądy i opinie. Kontrolę przekazywanych treści pozostawia odpowiedzialności redakcji. Reaguje wyłącznie na naruszenia prawa.
bg‑lime

Sprawdź, czy w polskim prawie są zagwarantowane oba rodzaje pluralizmu medialnego.

Modele funkcjonowania mediów w państwie demokratycznym

W państwach demokratycznych możemy spotkać dwa modele charakteryzujące rynek medialny: dualny i rynkowy.

R1IqQushuTlOq1
Schemat przedstawia podział modeli funkcjonowania mediów na model dualny i rynkowy. 1. Model dualny. W państwie istnieją dwa rodzaje nadawców: publiczni i prywatni. Wydawcy publiczni, w przeciwieństwie do prywatnych, nie muszą kierować się opłacalnością produkcji i poziomem oglądalności. Powinni jednak gwarantować wysoki poziom programów informacyjnych i być areną wymiany poglądów na wszelkie społecznie interesujące tematy. Pełnią bardzo ważną funkcję podczas kampanii wyborczych, przedstawiając stanowiska wszystkich kandydatów. Media publiczne są odpowiedzialne za kształtowanie postaw obywatelskich. One także powinny realizować cele edukacyjne, przygotowując obywateli do świadomego uczestnictwa w życiu politycznym. Odpowiednio zarządzane media publiczne mogą odgrywać w państwie demokratycznym bardzo dużą rolę. 2. Model rynkowy. Całość rynku medialnego stanowią nadawcy prywatni, a głównym celem ich działalności jest osiąganie zysków przez zwiększanie oglądalności. Trudno przy czysto komercyjnym podejściu oczekiwać od wydawców prywatnych spełniania funkcji edukacyjnej czy budowania podstaw społeczeństwa obywatelskiego. Rzadko również prezentują kulturę wysoką. Najczęściej schlebiają gustom masowej publiczności. Państwo zachowuje tylko możliwość kontrolowania częstotliwości radiowych i koncesji telewizyjnych. W takim układzie media nie są odporne na rynek kapitałowy, a interesy wielkich korporacji mogą zagrażać ich niezależności. Trudno w tym modelu zagwarantować arenę do dyskusji na wszelkie tematy społeczne czy pełną prezentację poglądów kandydatów w wyborach.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime

Oceń rolę, jaką w państwie demokratycznym mogą pełnić media publiczne.

Słownik

abonament
abonament

obowiązkowa opłata za posiadanie radioodbiorników i telewizorów nakładana przez państwo na obywateli

bańka informacyjna
bańka informacyjna

obszar mediów, do którego przyzwyczajony jest odbiorca i najczęściej do niego sięga; ogranicza to różnorodność trafiających do odbiorcy informacji i punktów widzenia; często przyzwyczajenie do języka określonej opcji światopoglądowej może spowodować, że odbiorca nie zauważa różnicy między faktem a sposobem mówienia o nim

fake news
fake news

(z ang. fałszywe wiadomości) nieprawdziwa informacja powielana w określonym celu, często staje się powodem destabilizacji politycznej lub gospodarczej

pluralizm medialny
pluralizm medialny

różnorodność nadawców na rynku medialnym

propaganda
propaganda

szerzenie jakichś poglądów, haseł politycznych itp. mające na celu pozyskanie zwolenników; technika sterowania poglądami i zachowaniami ludzi polegająca na celowym, natarczywym, połączonym z manipulacją oddziaływaniu na zbiorowość (na podst. Słownika języka polskiego, PWN)

rynek medialny
rynek medialny

nadawcy elektroniczni i tradycyjni pozyskujący uwagę odbiorców i przekazujący informacje, opinie, analizy