Pojęcie wartości demokratycznej

Jednym z filarów współczesnych państw demokratycznych są wartości w nich wyznawane, które tworzą swoisty fundament demokracjidemokracjademokracji. Przez wieki jej funkcjonowania zmieniały się istotne dla niej wartości oraz ich rozumienie. Inaczej pojmowano pojęcie demokracji w starożytnych Atenach czy wśród plemion germańskich uznających demokrację plemienną. Przykładem tego może być pojęcie sprawiedliwościsprawiedliwośćsprawiedliwości i jego różne interpretacje.

Podstawowe wartości demokratyczne

Wolność

Pojęcie wolności może być rozumiane na wiele sposobów, a jego interpretacja będzie zależała od różnych czynników, indywidualnych dla każdego człowieka. Oto kilka przykładowych wolności, które pojawiają się w dialogu publicznym:

Należy pamiętać, że ramy wolności obywatela w państwie wyznacza obowiązujące prawo. Obywatele sami zrzekają się części swoich praw na rzecz państwa w celu dobra wspólnego. Reasumując, wolność to prawo jednostki do postępowania zgodnie ze swoją wolą.

Obecnie wolność najczęściej jest rozumiana w kontekście:

• wolności słowa i druku – czyli wolności wypowiadania się i publikowania swoich poglądów;

• wolności wyznania – czyli prawa decydowania, jaką wyznaje się religię;

• wolności zgromadzeń – organizowania wieców, zgromadzeń, manifestacji, ale w sposób zgodny z prawem;

• wolności gospodarczej – prawa prowadzenia swobodnej działalności gospodarczej.

RiE0obDyhGQB8

Fotografia przedstawiająca dachy budynków zza ogrodzenia z siatki. W tle znajdują się drzewa i stoczniowe żurawie. Na jednym z dachów, na kartonie napis: Człowiek rodzi się i żyje wolnym.

Równość

Wartość ta jest jedną z podstawowych dla demokracji. Jej realizacja odbywa się na wielu płaszczyznach. Podstawową jest płaszczyzna prawna, która zakłada równość wszystkich jednostek wobec prawa. Na płaszczyźnie społecznej równość oznacza jednakowy dostęp obywateli do instytucji społecznych, dóbr materialnych i duchowych. W rozumieniu politycznym zasada równości odnosi się do tego, że każdy ma takie samo prawo uczestniczenia w życiu politycznym.

Typy równości:

• równość naturalna – wszyscy ludzie z natury są równi, bez względu na płeć, kolor skóry, pochodzenie;

• równość wobec prawa – wszyscy obywatele mają takie same uprawnienia i powinni być tak samo traktowani, szczególnie przez instytucje państwowe;

• równość szans – stworzenie obywatelom podobnych szans na samorealizację i dostęp do dóbr materialnych; nie da się jej wprowadzić praktycznie, bo stoi w sprzeczności z pojęciem wolności.

RrKyjfZaa1nz5

Fotografia przedstawiająca dworzec autobusowy. Pod zadaszeniem umocowano szyld z napisem Colored waiting room. Obok wejścia stoi młody mężczyzna afroamerykańskiego pochodzenia. Lekko pochyla głowę, ma owalną twarz, delikatnie zmarszczone brwi, szeroki nos i szerokie usta. Na głowie ma kapelusz. Jest ubrany w koszulę i spodnie umocowane na wąskich szelkach. Na szyi ma zawiązany krótki i szeroki krawat. Pod budynkiem stoi autobus. Ma umocowane na dachu bagaże pasażerów.

Sprawiedliwość

Kolejna z wartości demokratycznych jest dość trudna do zidentyfikowania. Już Platon i Arystoteles zastanawiali się nad tym, czym jest sprawiedliwość i jakie są jej formy. Według rzymskiego jurysty Ulpiana „sprawiedliwość jest określoną stałą wolą rozdzielania każdemu tego, co mu się należy”. Sprawiedliwość jest więc najczęściej rozumiana jako uczciwe i prawe postępowanie. To zasada moralna domagająca się poszanowania praw innych, właściwego podziału dóbr materialnych, równości szans i uprawnień. Dotyczy to zarówno relacji między obywatelami, jak i między obywatelem a instytucją państwa.

Najczęściej mówimy o sprawiedliwości w sprawach ekonomicznych (pod kątem sprawiedliwego podziału i redystrybucji dóbr) lub sprawiedliwości prawnej (która odnosi się np. do bezstronnego traktowania oskarżonych i sądzenia ich tylko za popełnione czyny).

R1F6yfhARD8i9

Ilustracja przedstawia witraż ukazujący trzy postaci. Po lewej stronie stoi chłopiec. Ma gęste, falujące włosy okalające okrągłą twarz, lekko przymknięte oczy, mały nos i pełne usta. Pochyla lekko głowę. Jest ubrany w koszulę z szerokim, marynarskim kołnierzem i krótkie spodnie sięgające kolan. Na nogach ma długie skarpety i wiązane z przodu buty. W lewej ręce trzyma tablicę do notowania. W prawej dłoni trzyma rysik. Notuje. Pośrodku na ozdobnym tronie siedzi dojrzała kobieta. Ma falujące włosy, owalną twarz, opaskę zakrywającą oczy, mały nos i pełne usta. Ubrana jest w ozdobną suknię z napisem Justitia. Na nią narzucono obszerną pelerynę. Spod peleryny wystaje fragment bosej prawej stopy. W prawej dłoni trzyma wagę. Lewą rękę opiera o rękojeść miecza. Po prawej stronie siedzi dojrzały mężczyzna. Ma falujące włosy, owalną twarz, lekko zmarszczone brwi, głęboko osadzone oczy, gęste wąsy. Lekko pochyla głowę. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę i surdut. Na nogach ma spodnie i wsuwane pantofle. Na kolanach trzyma otwartą grubą księgę. Notuje w niej. W lewej dłoni trzyma monetę, którą wrzuca do otworu w stojącej pod jego nogami skarbonki.

Pluralizm

Społeczeństwo demokratyczne jest wewnętrznie zróżnicowane. Jest to konsekwencją wolności – różne jednostki dokonują odmiennych wyborów. Taka różnorodność wiąże się z wielością interesów, stylów życia czy podzielanych wartości. Źródłem różnic może być religia, kultura, miejsce zamieszkania czy pochodzenie etniczne. Państwo demokratyczne respektuje to zróżnicowanie społeczeństwa. Wyrazem tego są gwarancje politycznego pluralizmu, a także prawa mniejszości etnicznych, narodowych czy religijnych.

Wpływ wartości demokratycznych na kształtowanie się demokracji

Bez wartości demokratycznych nie byłoby demokracji, jej kształtowanie się nastąpiło bowiem pod wpływem różnorodnych czynników. Współczesna demokracja jest sumą doświadczeń demokratycznych naszych przodków. Nie może ona istnieć, jeżeli usuniemy z niej pewne elementy będące jej fundamentami, np. wolność czy prawa człowieka. Nie ma demokracji bez wolności, praw człowieka czy pluralizmu. Dlatego łamanie praw człowieka, ograniczanie wolności obywatela czy jego praw politycznych jest bardzo poważnym zagrożeniem dla istnienia demokracji. Wartości demokratyczne należy chronić, a obywateli uświadamiać, jakie jest ich znaczenie dla funkcjonowania demokratycznego państwa. To my tworzymy współczesną demokrację i od nas zależy jej kształt.

Konflikt wartości demokratycznych

Wartości będące fundamentem demokracji mogą jednak niekiedy popadać ze sobą w konfliktkonflikt wartościkonflikt. Realizacja prawa do wolności może być trudna do pogodzenia z równością społeczną. Pluralizm społeczny może czasem być postrzegany jako sprzeczny z zasadami sprawiedliwości. Polityka zapewniania bezpieczeństwa, której powszechnie oczekuje się od państwa, może popadać w kolizję z gwarantowanymi przez prawo swobodami ludzi. Jedocześnie takie wartości jak wolność, równość czy sprawiedliwość podlegają rozmaitym interpretacjom, także wśród obywateli jednego państwa. To wszystko sprawia, że fundamentalne dla demokracji wartości są przedmiotem sporów, debat i kompromisów.

Słownik