W stadium blastuli zarodka rozpoczyna się proces gastrulacji. Wówczas redukcji ulega blastocel, a warstwa powierzchniowa, na wysokości bieguna wegetatywnego blastuli, ulega wpukleniu (inwaginacji) do wnętrza zarodka, wskutek czego powstają dwie warstwy komórek (dwa listki zarodkowe): ekto- i endoderma, otaczające pierwotną jamę prajelitaprajelito (gastrocel)prajelita. Prowadzi do niej otwór zwany pragębąpragęba (blastopor)pragębą.

W wyniku gastrulacji zarodek przechodzi do stadium gastruli. Budujące ją listki zarodkowe w dalszym rozwoju  przekształcają się w tkanki i narządy.

W pełni ukształtowana gastrula zawiera dwie warstwy komórek – listki zarodkowe: zewnętrzną ektodermę i wyściełającą prajelito endodermę. W rozwoju zwierząt nazwanych pierwoustymiorganizmy pierwoustepierwoustymi pragęba zostaje otworem gębowym dorosłych organizmów, a otwór odbytowy powstaje po przeciwnej stronie. U zwierząt wtóroustychorganizmy wtóroustewtóroustych pragęba zarasta, obok niej powstaje otwór odbytowy, a otwór gębowy tworzy się po przeciwnej stronie ciała.

Trzecim listkiem zarodkowym jest mezoderma, która może powstawać z ekto- lub endodermy, a niekiedy z obu listków. Jej rozwój przebiega w sposób teloblastyczny (komórki endodermy zaczynają się intensywnie dzielić i wrastają do blastocelu w postaci sznurów komórek potomnych) lub enteroceliczny (dwa uchyłki prajelita wrastają do blastocelu w postaci kieszonek mezodermalnych).

Zwierzęta tkankowe możemy podzielić na dwu- i trójwarstwowe. Na etapie dwóch listków zarodkowych zatrzymuje się rozwój parzydełkowców. Pozostałe organizmy to trójwarstwowce.

Ektoderma dzieli się na otaczający zarodek epiblast i neurodermę. Z epiblastu powstają: naskórek, nabłonki początkowej i końcowej części przewodu pokarmowego, jamy nosowej oraz jamy ustnej, gruczoły skórne i szkliwo zębów. Neuroderma daje początek układowi nerwowemu i narządom zmysłów.

Z endodermy powstają: nabłonki wyściełające środkową część przewodu pokarmowego oraz jego dwa gruczoły – wątroba i trzustka, nabłonek dolnych dróg oddechowych (krtani i tchawicy) oraz płuc, grasica, tarczyca i przytarczyce oraz nabłonek cewki moczowej i pęcherza.

Środkowy listek zarodkowy – mezoderma – tworzy nerki i korę nadnerczy, gonady, szkielet osiowy i tkanki mięśniowe (poprzecznie prążkowaną, poprzecznie prążkowaną serca i gładką), nabłonki wyściełające celomę (wtórną jamę ciała), tkankę łączną, skórę właściwą, śródbłonek naczyń krwionośnych, elementy morfotyczne krwi i układ limfatyczny.

Słownik