Przeczytaj
W stadium blastuli zarodka rozpoczyna się proces gastrulacji. Wówczas redukcji ulega blastocel, a warstwa powierzchniowa, na wysokości bieguna wegetatywnego blastuli, ulega wpukleniu (inwaginacji) do wnętrza zarodka, wskutek czego powstają dwie warstwy komórek (dwa listki zarodkowe): ekto- i endoderma, otaczające pierwotną jamę prajelitaprajelita. Prowadzi do niej otwór zwany pragębąpragębą.
W wyniku gastrulacji zarodek przechodzi do stadium gastruli. Budujące ją listki zarodkowe w dalszym rozwoju przekształcają się w tkanki i narządy.
Przekształcenia listków zarodkowych w tkanki noszą nazwę histogenezy, a przekształcenia tkanek w narządy to organogeneza.
W pełni ukształtowana gastrula zawiera dwie warstwy komórek – listki zarodkowe: zewnętrzną ektodermę i wyściełającą prajelito endodermę. W rozwoju zwierząt nazwanych pierwoustymipierwoustymi pragęba zostaje otworem gębowym dorosłych organizmów, a otwór odbytowy powstaje po przeciwnej stronie. U zwierząt wtóroustychwtóroustych pragęba zarasta, obok niej powstaje otwór odbytowy, a otwór gębowy tworzy się po przeciwnej stronie ciała.
Trzecim listkiem zarodkowym jest mezoderma, która może powstawać z ekto- lub endodermy, a niekiedy z obu listków. Jej rozwój przebiega w sposób teloblastyczny (komórki endodermy zaczynają się intensywnie dzielić i wrastają do blastocelu w postaci sznurów komórek potomnych) lub enteroceliczny (dwa uchyłki prajelita wrastają do blastocelu w postaci kieszonek mezodermalnych).
Zwierzęta tkankowe możemy podzielić na dwu- i trójwarstwowe. Na etapie dwóch listków zarodkowych zatrzymuje się rozwój parzydełkowców. Pozostałe organizmy to trójwarstwowce.
Ektoderma
Ektoderma dzieli się na otaczający zarodek epiblast i neurodermę. Z epiblastu powstają: naskórek, nabłonki początkowej i końcowej części przewodu pokarmowego, jamy nosowej oraz jamy ustnej, gruczoły skórne i szkliwo zębów. Neuroderma daje początek układowi nerwowemu i narządom zmysłów.
Endoderma
Z endodermy powstają: nabłonki wyściełające środkową część przewodu pokarmowego oraz jego dwa gruczoły – wątroba i trzustka, nabłonek dolnych dróg oddechowych (krtani i tchawicy) oraz płuc, grasica, tarczyca i przytarczyce oraz nabłonek cewki moczowej i pęcherza.
Mezoderma
Środkowy listek zarodkowy – mezoderma – tworzy nerki i korę nadnerczy, gonady, szkielet osiowy i tkanki mięśniowe (poprzecznie prążkowaną, poprzecznie prążkowaną serca i gładką), nabłonki wyściełające celomę (wtórną jamę ciała), tkankę łączną, skórę właściwą, śródbłonek naczyń krwionośnych, elementy morfotyczne krwi i układ limfatyczny.
Słownik
(gr. ektós – na zewnątrz, dérma – skóra) zewnętrzna warstwa komórek zarodka w stadium gastruli
(gr. éndon – wewnątrz, dérma – skóra) entoderma; wewnętrzna warstwa komórek zarodka w stadium gastruli; wewnętrzny listek zarodkowy
uwypuklenie komórek mezodermy, które następnie ulega oderwaniu od ścian prajelita; prowadzi do powstania celomy (wtórnej jamy ciała); charakterystyczna dla wtóroustych
proces powstawania i różnicowania się komórek w określone tkanki zachodzący podczas rozwoju osobniczego (ontogenezy) człowieka i zwierząt; rozpoczyna się najczęściej w stadium gastruli
(gr. mésos – środkowy, dérma – skóra) środkowa warstwa komórek zarodka leżąca między ekto- i endodermą, trzeci listek zarodkowy u zwierząt trójwarstwowych; tworzy się pod koniec gastrulacji
organizmy, których pragęba zostaje otworem gębowym
organizmy, których pragęba zarasta, a w jej okolicy powstaje otwór odbytowy
(gr. órganon – narząd, génesis – powstawanie) tworzenie się i rozwój narządów w trakcie rozwoju zarodkowego i larwalnego; w wyniku stopniowego różnicowania i przemieszczania się komórek pochodzących ze wszystkich trzech listków zarodkowych powstają ostateczne narządy dojrzałego osobnika
otwór prowadzący do wnętrza gastruli (prajelita)
jama wewnątrz zarodka w stadium gastruli, w dalszym rozwoju przekształcająca się w jelito; u większości zwierząt prajelito otwiera się na zewnątrz tzw. pragębą